بهبود روابط ایران- آمریکا؛ کابوس اسرائیل و عربستان

رابرت گوردون، سفیر آمریکا در ریاض طی سال های 2001 تا 2003 می گوید: «بدترین کابوس سعودی ها این است که دولت آمریکا معامله ای بزرگ با ایران داشته باشد.» وی با بیان این جمله بر اهمیت بالقوه مذاکرات سازنده ژنو میان ایران و شش قدرت تاکید می کند.
 
آیریش تایمز، این گروه سه هفته دیگر دوباره گردهم می آیند تا گمانه زنی ها در مورد اینکه درصورت توافق در مورد برنامه هسته ای ایران و کنار گذاشته شدن تحریم های اقتصادی، یک تغییر ژئوپلیتیک بزرگتر ممکن خواهد شد، شدت بگیرد. روابط میان آمریکا و ایران که از انقلاب سال 1979 منجمد شده بود، می تواند دگرگون شود تا سیاست ها و صف آرایی های اساسی آمریکا در خاورمیانه مورد سوال قرار گیرد. عربستان و اسرائیل یا دستکم رهبری فعلی شان، بازندگان اصلی هرگونه بازبینی اینچنینی در صف آرایی ها خواهند بود.

از آنجایی که اسرائیل و عربستان، همواره روی دشمنی آمریکا با ایران حساب کرده اند، جای تعجب ندارد که خود و متحدانشان در کنگره آمریکا تا این اندازه به خشم بیایند. مقامات اسرائیل و عربستان که تا به امروز از بازیگران بسیار موثر بوده اند، با عنصر کیفی جدیدی روبرو شده اند- نیروی قوی افکار عمومی در ایران و آمریکا که در این منازعه راه حل دیپلماتیک را به راه حل های نظامی ترجیح می دهند.

 مذاکرات ژنو یادآور پیشنهاد قبلی ایران برای یک معامله بزرگ بود که در دولت بوش طی سال های 2003 و 2004 ارائه شد. آنها در رضایتمندی از حمله عراق و اشتیاق نومحافظه کاران برای تغییر رژیم در «محور شرارت» که ایران هم شاملش می شد، این پیشنهاد را رد کردند.

 پس از آن محمود احمدی نژاد در سال 2005 به عنوان رئیس جمهور ایران انتخاب شد و برنامه هسته ای ایران شتاب گرفت. ایران حق برخورداری از انرژی هسته ای را دارد، یکی از اعضای پیمان گسترش تسلیحات شیمیایی است و هیچ مدرکی دال بر اینکه قصد تولید سلاح هسته ای را دارد، وجود ندارد؛ اما از آنجایی که این کشور با تهدید تغییر رژیم روبرو است، آیا این گزینه در محاسبات واقعی سیاست های بزرگ عاقلانه نیست؟

 پیشنهاد روحانی

پیشنهاد 2004-2003 از سوی حسن روحانی مطرح شد که در آن زمان مذاکره کننده ارشد وقت ایران بود و حال پس از شکست قاطعانه نامزدهای دیگر در دور نخست انتخابات ماه ژوئن به ریاست جمهوری رسیده است.
 
آیریش تایمز مدعی است که این پیشنهاد شامل یک توافق هسته ای، تقویت امنیت، احترام متقابل و دسترسی به تکنولوژی می شد و ایران در ازای آن اسرائیل و بیانیه دو کشور را به رسمیت بشناسد، در به ثبات رساندن عراق کمک رسان باشد، کمک به حماس در غزه را متوقف کند و روباط با حزب الله در لبنان را تغییر دهد.

هیچ نشانه ای وجود ندارد که پیشنهاد مشابهی در دستور کار باشد. اتفاقاتی که از آن زمان به بعد رخ داد را نمی توان به عقب برگرداند، در حال حاضر توازن قدرت در هر دو کشور تغییر کرده و تردیدهای بسیار در واشنگتن نسبت به نیات و نقش منطقه ای ایران ایجاد شده است.

با این حال شدت، صداقت و سرعت مذاکرات هفته گذشته عمیقا بر مقامات آمریکایی اثر گذاشته است. همه آنها به خوبی می دانند که خاورمیانه در حال حاضر تا چه اندازه در مخاطره است و فضای منطقه تا چه اندازه می تواند برای تغییر باز باشد. به نظر می رسد لحظه درست برای صف آرایی مجدد فرارسیده و دور از ذهن نیست که سناریوهایی دراین زمینه طرح شود.

افزایش شکاف

آیریش تایمز مدعی است: مفادی که 10 سال پیش پیشنهاد شده بود هنوز در رابطه با سوریه قابل بررسی است؛ در مورد اسرائیل، در مورد نیروهای نیابتی ایران در حزب الله و در مورد ناآرامی های گسترده تر جهان عرب، انقلاب های منحرف شده، اصلاحات ناقص و افزایش شکاف میان سنی و شیعه در جهان اسلام.

 این امر نباید در سایه بی اعتمادی به اسرائیل و عربستان قرار گیرد که رهبران شان علاقه شدیدی به برهم زدن روند تغییرات دارند. گیجی و پریشانی آنها یادآور سخن گئورگی آرباتوف، مشاور گورباچف در سال 1989 خطاب به غرب است: «ما کار وحشتناکی با شما خواهیم کرد: ما شما را از دشمن تان محروم خواهیم کرد.»

 معامله بزرگ ایران- آمریکا در این شرایط، اسرائیل را مجبور می کند با جدیت بیشتری به مسئله فلسطین بپردازد. این توافق از سوی دیگر سعودی ها را با اپوزیسیون سنی در سوریه تنها خواهد گذاشت تا مجبور شوند حمایت شان از ارتش مصر را از ترس اخوان المسلمین بازنگری کنند.

 تمام عوامل فوق الذکر در مورد یک توافق، شکاف در جهان اسلام که رقابت ایران و عربستان نیز بر شدت آن افزوده، کاهش می یابد و کلیشه های ضد اسلام در اروپا و دیگر نقاط تقویت می شوند.

 اوباما نیازمند یک میراث است و با واکنش زیرکانه در به تاخیر انداختن مداخله نظامی در سوریه، به جریان شدید افکار عمومی آمریکا که علیه این اقدام بود، پاسخ داد. اوباما که در دستیابی به طرح محور آسیای خود موفق نبوده، در پیگیری این توافق جدی خواهد بود.