درباره برجام کمی صبر کنید،مایکرویو که نیست!

روزنامه آرمان در یادداشتی به قلم سعيد ليلاز / اقتصاد دان نوشت:

مهم‌ترين نكته‌اي كه درباره انتقاد از برجام مطرح مي‌شود اينكه آن دستاوردهاي مورد انتظار از گشايش‌هاي ارزي مطابق آنچه فكر مي‌كرديم يا آنچه از ابتدا انتظار مي‌رفت، رخ نداده است كه اين ناشي از يك برآورد نادرست و اغراق‌آميز درباره دستاوردهاي گشايش هسته‌اي بوده است. به گواه همه مقالات و مصاحبه‌هايم از دو سال پيش و از ابتدا، همواره درباره هرگونه اغراق در آثار مثبت توافق هسته‌اي در اقتصاد ايران هشدار داده‌ام و معتقدم كه مشکل اقتصاد ايران، مديريتي است. برجام يا توافق هسته‌اي و نقطه مقابل آن، تحريم‌ها، مانع بزرگي را بر سر راه اقتصاد ايران ايجاد كرده بود و برجام به تنهايي موتور محركه اقتصاد نيست و نمي‌تواند باشد. بنابراين چيزي كه تاكنون اتفاق افتاده، خيلي دور انتظارم نبوده است اما همين كه در سال ۱۳۹۴ با حدود يك‌پنجم شدن درآمدهاي نفتي، نرخ رشد اقتصادي ايران را نه‌تنها منفي نكرديم بلكه يك درصد هم رشد مثبت داشتيم، خودش نشان‌دهنده اين است كه دستاوردهاي ناشي از برجام مافوق انتظار بوده است. منتقداني كه عقیده دارند تمام منابع ارزي ايران يك‌شبه بايد آزاد مي‌شد، در نظر نمي‌گيرند كه خود اين مساله مي‌تواند يك نقطه ضعف بزرگ براي دولت روحاني باشد. يعني اگر دولت يازدهم يك‌شبه به همه منابع ارزي دسترسي پيدا مي‌كرد و تمام اين منابع را به اقتصاد وارد مي‌كرد، قول مي‌دهم كه با انتقادهاي تندتري نسبت به الان كه دروازه‌باني نسبت به مسائل ارزي اتفاق افتاده، روبه رو مي‌شد. هنگامي كه افزايش شدید درآمد ارزي اتفاق مي‌افتد درباره ضرورت دروازه‌باني كليه منابع ارزي دولت در اقتصاد هشدار دادیم كه يكي از مهم‌ترين اهداف و وظايف دولت و بانك مركزي را همين دروازه‌باني تشكيل مي‌دهد. اين درست است كه دسترسي ما هنوز به اين منابع كامل نشده ولي اگر كامل هم شده بود، چندان نباید با منابع ورودي متفاوت بود. براي اينكه يك اقتصاد تحريم‌شده و درهم كوبيده شده‌اي كه به مدت ۸ سال دچار سوءمديريت بوده به طوري كه در تمام خاورميانه اين سوءمديريت بي‌همتا بوده است، نمي‌توان يك شبه اين اقتصاد را از رشد منفي ۸ درصد به رشد مثبت ۸ درصد رساند. ما بايد در سال‌هاي ۹۳ و ۹۴ به رشد اقتصادي ملايمي مي‌رسيديم و روند منفي را مثبت مي‌كرديم و...

براي سال ۹۵ هر دستاوردي بين ۴ تا ۵ درصد خيلي خوب است و اجازه ندهيم كه بيشتر يا سريع‌تر از اين جلو رويم به دليل اينكه حتما به صورت لجام‌گسيخته اتفاق خواهد افتاد و نرخ و غول تورم را آزاد خواهد كرد. بنابراين مهم‌ترين ايرادي كه درباره عدم دسترسي كامل به منابع ارزي از دولت گرفته مي‌شود، صرفنظر از اينكه اين منابع اکنون در اختيار دولت هست يا نيست و بحثي است كه بايد جداگانه مطرح شود، معتقدم كه نمي‌توانيم اجازه دهيم ورود ارز بيشتر از اين مقدار اتفاق بيفتد. فراموش نكنيم اكنون رشد صادرات نفت و میعانات گازي ايران كه مهم‌ترين اثر ژئوپلیتيك ايران در دنياست، بسيار فراتر از حد انتظار ما به نقطه قبل از تحريم‌ها بازگشته است، يعني قادر هستيم روزانه يكصدهزار بشكه نفت و ميعانات گازي منتشر كنيم كه دوبرابر عملكرد سال گذشته همين موقع است و اين اتفاق فقط در ظرف ۴ يا ۵ ماه افتاده است و ما به آن اهدافي كه براي يك سال بعد از آزاد شدن صادرات نفت ايران پيش‌بيني كرده بوديم، دست پيدا كرديم. همين الان ارزش و هزينه‌هاي واردات ايران به طور متوسط حداقل ۱۰ درصد كمتر از گذشته شده كه اگر متوسط واردات ايران در سال ۱۳۹۵ را حدود ۶۰ ميليارد دلار در نظر بگيريم و واردات خدمات را ۲۷۵ ميليارد دلار فرض كنيم، هفت تا هشت ميليارد دلار بهبود در كاهش هزينه‌هاي ارزي ايران اتفاق افتاده است كه اين هم دستاورد بسيار بزرگ ديگر توافق هسته‌اي بوده است. اکنون در خيلي از حوزه‌ها كه هزينه‌هاي خدماتي‌مان به‌شدت بالا بود؛ هواپيماهاي خارجي بايد از ايران مسافران را جابه‌جا مي‌كردند، كشتي‌هاي خارجي بايد كالاهاي مان را مي‌بردند و نفتكش‌هاي خارجي بايد نفت‌مان را انتقال مي‌دادند، همين‌ها ميلياردها دلار دوباره منابع ارزي جديد براي ما ايجاد مي‌كند، به خاطر اينكه سال‌هاي قبل ظرفيت هاي جديدي را ايجاد كرده بوديم. يقين دارم اتفاق بسيار مهمي در حوزه مسائل اقتصادي ايران در زمينه آنچه به آن مراودات بين‌المللي ايران مي‌گوييم، افتاده و فكر مي‌كنم براي شش ماهه دوم سال آثار ورودي تمام اين منابع ارزي را در اقتصاد ايران مشاهده خواهيم كرد، يعني خواهيم ديد تمام منابعي كه آزاد شده، يك‌باره اثرش را در اقتصاد ايران خواهد گذاشت و درشرایط فعلی هم اين اتفاق آغاز شده است. اما مساله تحريم‌ها در اقتصاد ايران به هيچ‌وجه يك‌شبه اتفاق نيفتاده كه انتظار داشته باشيم يك‌شبه همه مسائل حل شود! به نظرم بخش مهمي از انتقاداتي كه درباره برجام مي‌شود جدا از بحث‌هاي جناحي و سياسي كه نوعي عقده‌گشايي از موفقيت‌هاي بزرگ دولت روحاني است، عمده آن ناشي از اين است كه برخي كه تحريم نان مي‌خوردند حالا دلشان لك زده براي اينكه از رفع اين تحريم‌ها بتوانند نان بخورند و بتوانند از بخش بسيار قابل‌توجهي از منابع ارزي آزادشده استفاده كنند والا ما اکنون با سرعت مناسبي با لغو تحريم‌ها در حوزه اقتصادي در حال پيشرفت هستيم و فكر نمي‌كنم با سرعت خيلي بيشتر از آنچه درحال اتفاق است، بتواند بسیاری از مشكلات اقتصاد ايران را حل كند. در عين حال ميزان آسيب وارده بر اقتصاد ايران در ۱۰ سال گذشته به‌قدري زياد و عميق بوده كه به نظر نمي‌رسد به اين زودي‌ و حتي در صورت آزاد شدن همه منابع ارزي، بتوانيم آسيب‌هاي وارده به اقتصاد ايران را در كوتاه‌مدت و به سرعت احيا كنيم.