چه کسانی واقعه کربلا را روایت کرده‌اند؟

حجت‌الاسلام علی‌اکبر ذاکری، عضو هیأت علمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در یادداشتی به معرفی گزارشگران حاضر در متن واقعه کربلا و حادثه عاشورا پرداخت.

 متن این یادداشت به شرح زیر است:

شماری از افرادی که در رویداد کربلا حضور داشته و از نزدیک حادثه را دیده بودند، به گزارش آن پرداخته‏‌اند. افزون بر «امام سجاد(ع)» و «اهل بیت امام حسین(ع)» و «امامان معصوم علیهم السلام»(۲) دو گروه دیگر به نقل وقایع کربلا پرداختند.

گروه اول:

کسانی از لشکر "عمر سعد" بودند که خود در حادثه‌‏ای نقش داشتند، قاتل یا جانی بودند و عملکرد خود را نقل و یا از آن دفاع کردند. مانند: «هانی بن ثبیت حضرمی».(۳)

افرادی نیز بودند که فقط به گزارش این حادثه پرداخته و از درگیری و جنگ خودداری کردند مانند:

«حمید بن مسلم» که از وقایع نگارانِ واقعه کربلا بود. "حمید بن مسلم" از گزارشگران رویداد کربلا است و در سپاه "عمر سعد" بود،(۴) اما با توجه به تعداد زیاد سپاه کوفه وی در عملیات جنگی شرکت نداشته و کار اصلی وی ثبت حوادث بوده است. "ابو مخنف" وقایع‏‌نگارِ حادثه کربلا با یک واسطه روایاتی را از "حمید بن مسلم" به وسیله افرادی مانند "سلیمان بن ابی راشد" و "عبدالرحمان بن یزید بن جابر"(۵)در مورد وقایع کربلا گزارش کرده است.

گروه دوم:

کسانی از همراهان امام حسین(ع) بودند که به گونه‏‌ای از کشته شدن در امان ماندند با این که در حساس‏‌ترین لحظات واقعه عاشورا در کربلا، همراه امام حسین(ع) حاضر بودند و شاهد وقایع تلخ آن روز بودند.

۱. «حسن بن حسن بن علی بن ابی طالب»

وی معروف به "حسن مثنی" بود که همراه عمویش جنگید و مجروح شد و از اسب بر زمین افتاد. وقتی که کوفیان سرهای شهدا را می‌بریدند، وی هنوز زنده بود. "اسماء بن خارجه فزاری" که از دایی‏‌های وی بود از او شفاعت کرد و بخشیده شد. "حسن مثنی" را به کوفه برد و وی را معالجه کرد تا این که خوب شد. وی سپس به مدینه رفت.(۶)

۲. «قُبة بن سمعان»

وی غلام "رباب"، دختر "امرء القیس"، همسر امام حسین(ع)، مادر "سکینه" و "علی اصغر"(علیهم‌السلام) بود. او را به عنوان اسیر نزد "عمر سعد" آوردند و زمانی که فهمید او برده است وی را آزاد کرد.(۷)

"ابو مخنف" توسط "حارث بن کعب" والی، جریان خروج امام حسین(ع) را از مکه و گفت‏‌وگوی حضرت را با "ابن عباس"(۸) و بخشی از جریان دیدار حضرت را با "حرّ" (۹)از او نقل کرده است.

۳. «مسلم بن ریاح»

وی غلام حضرت علی (ع)(۱۰) بوده که با امام حسین(ع) در کربلا حضور داشت و پس از شهادت حضرت جان سالم بدر برد، وی برخی حوادث کربلا را گزارش کرده است.(۱۱)

۳. «ضحاک بن عبدالله مشرقی»

وی از کسانی بود که مشروط به سپاه امام حسین(ع) پیوست و در آخرین لحظات برابر شرطی که با حضرت داشت از معرکه درگیری فرار کرد.(۱۲) "ابو مخنف" توسط "عبدالله بن عاصم فائشی" رویدادهایی از حوادث روز عاشورا را از وی نقل می‏‌کند.(۱۳)

۵. «مرقع بن سُمامه اسدی»

وی از یاران امام حسین(ع) و از تیراندازان حضرت بود، که اسیر شد و قبیله‏‌اش برای وی امان خواستند. "ابن زیاد" هم او را به "زراره" در سرزمین بحرین(۱۴) یا "زبده" در عمان، یا "رنده" تبعید کرد و پس از مرگ یزید و رفتن "عبیدالله" به کوفه بازگشت.

شهید مطهری در اشاره به این گروه از گزارشگران واقعه کربلا می‏‌نویسند:

علاوه بر نقل کسانی که در واقعه عاشورا حاضر بوده‏‌اند، چه از دشمنان و چه از دوستان (همه این‏‌ها جزئیات این حادثه را روشن کرده‏‌اند)، سه چهار نفر از دوستان امام حسین(ع) بودند که جان به سلامت بیرون بردند از جمله غلامی است به نام "عقبة بن سمعان" و این مرد از مکه همراه امام بود و وقایع نگار قضیه کربلا بوده است. وی از لشکریان اباعبدالله بود که در روز عاشورا گرفتار شد ولی چون گفت غلام هستم آزادش کردند. این مرد وقایع را نوشته است. مرد دیگری است به نام "حمید بن مسلم" که وقایع نگار لشکر "عمر بن سعد" بوده است او هم نوشته است...»(۱۵)

منبع: پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی