عوامل ایجاد حس ناامنی در محل سکونت

گسترش شهرنشینی موجب پیچیده‌تر شدن ابعاد مختلف اقتصادی،اجتماعی، فرهنگی و بروز احساس ناامنی در محلات مسکونی می‌شود. همچنین روابط بین فضا و انسان در محیط شهری معنای جدیدی یافته است؛ اما می‌توان ادعا کرد آنچه در این میان از نظر ماهیتی و نه شکلی تغییر نکرده نیاز به امنیت است. نگاهی تاریخی به الگوهای زیستی بشر نشان می‌دهد که امنیت نقش اساسی در شکل‌گیری و تکامل آن ایفا کرده و همیشه به عنوان عنصری مهم سایر ابعاد زندگی را تحت تاثیر قرار داده است .

بنابراین احساس امنیت و آرامش شهروندان در محیط های پیرامون و محل کار، زندگی رفت‌و‌آمد، تفریح و گذران اوقات فراغت،‌ محیط های آموزشی، فرهنگی و ... از عوامل مهم و تاثیرگذار بر کیفیت زندگی آنهاست..

بر همین اساس پیشگیری از بروز جرایم در محله‌ها و فضاهای شهری با مکانیسم‌های برنامه‌ریزی اجتماعی و شهری از اهمیت فراوانی برخوردار است. این پیشگیری در راستای محدود کردن فرصت بروز جرم و کمک به ارتقای احساس امنیت ساکنان شهر است.

امروزه جرم و احساس ناامنی در برابر ‌آن در محلات شهری از دغدغه‌های اصلی شهروندان به شمار می‌رود.

پژوهش های عمومی در زمینه درک کیفیت زندگی، رضایت محله‌ای و سرمایه اجتماعی گویای این حقیقت است که برای اکثر مردم جرم نوعی نگرانی محسوب می‌شود. در واقع ترس از جرم از بیشترین عناوین تحقیق در جرم‌شناسی معاصر و رایج‌ترین نگرانی در اداره جامعه است.

بر اساس تحقیقات انجام شده، در تهران رابطه معناداری بین مناطق مختلف و ماهیت و تکرار جرایم وجود دارد، لذا می‌توان این مناطق را بر پایه کیفیت امنیت شهری طبقه‌بندی کرد. متاسفانه در برخی مناطق تهران،‌به دلایل مختلف اجتماعی و اقتصادی و حتی فعالیتی،‌ زمینه‌های مساعدتری برای بروز و تشدید ناامنی وجود دارد، از این رو زندگی اجتماعی مردم با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد که باید در حوزه‌های مختلف علمی برای شناسایی و رفع مشکل اقدامات جدی صورت گیرد.

پژوهشی در کشور با توجه به اهمیت احساس امنیت، با مطالعه بر روی 321 نفر از شهروندان بالای شانزده سال ساکن در محله‌های هشت‌گانه از ناحیه سه در منطقه 17 شهرداری تهران ، به بررسی عوامل مرتبط با احساس ناامنی در بین شهروندان پرداخته است.

این پژوهش ابتدا به ذکر این توضیح پرداخته که امنیت ، مفهومی بیرونی و عینی و احساس امنیت یک مفهوم درونی و ذهنی است. امنیت یعنی نبود عوامل تهدید کننده برای فرد؛ اما احساس امنیت این است که فرد در درون خود احساس کند که امنیت دارد و تهدیدی متوجه او نیست. شاید این احساس امنیت با امنیت واقعی تناسب داشته و شاید هم تناسب نداشته باشد.

در این تحقیق که توسط علی رضوان و همکاران وی انجام شده، میانگین سنی افراد مورد مطالعه 37.2 و حداکثر سن آنها 81 سال بوده است. 51 درصد شرکت‌کنندگان در تحقیق مرد و 49 درصد زن بودند. همچنین 12درصد نمونه‌ها بی‌سواد، 26 درصد دارای سواد ابتدایی، 18درصد سیکل و 44 درصد دارای مدرک تحصیلی دیپلم و بالاتر بودند.

همچنین 2.5 درصد افراد مورد بررسی بیکار، 37.7 درصد خانه‌دار، 15.4 درصد کارگر و راننده، 24 درصد کاسب و بازنشسته، 20.4 درصد کارمند و محصل بودند.

یافته‌های این پژوهش نشان داد: از نظر وجود عوامل محیطی و کالبدی موثر در ایجاد ناامنی در محله ، تاریکی معابر در شب در رتبه اول،‌ باریکی کوچه در رتبه دوم و وجود فضای اطراف خطوط راه‌آهن در رتبه سوم قرار دارد.

همچنین پاسخگویان موارد یاد شده را به مثابه عوامل محیطی موثر در ناامنی در محله خود انتخاب کردند.

داده‌های به دست آمده در مورد رتبه‌بندی انواع جرایم که موجب ایجاد احساس ناامنی در نمونه‌های تحقیق شده است نیز نشان داد: خرید و فروش مواد مخدر در رتبه نخست، وجود اراذل و اوباش در رتبه دوم، مصرف مواد مخدر و حضور معتادان در محل در رتبه سوم و ایجاد مزاحمت برای نوامیس مردم و نزاع و درگیری به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

این تحقیق همچنین نشان داد که بین میزان احساس ناامنی در محله‌های هشت‌گانه منطقه 17 شهرداری تهران تفاوت معناداری از نظر احساس ناامنی دیده می‌شود. بدین معنا که ساکنان محله مقدم شمالی بیشترین احساس ناامنی را داشته و پس از آن ساکنان محله معلم، دوراهی قپان، مقدم جنوبی، فلاح، باغ خزانه و امامزاده معصوم قرار داشتند.

پژوهش حاضر همچنین رابطه بین سن، مدت زمان سکونت ، میزان شناسایی محله با میزان احساس امنیت را بررسی کرده است که طبق آن بین گروه‌های مختلف سنی و میزان احساس ناامنی رابطه‌ای مشاهده نشد اما رابطه معناداری بین مدت زمان سکونت افراد در محله و احساس ناامنی آنها وجود دارد.

همچنین بین میزان شناسایی محله سکونت با احساس ناامنی و نیز بین احساس تعلق مکانی با احساس ناامنی رابطه‌ای یافت نشد.

نتایج حاصل از شناسایی مکان‌های وقوع جرم و ناامنی در محدوده مطالعاتی این پژوهش نشان داد که متغیرهای متعددی در میزان احساس ناامنی ساکنان محله‌ها تاثیرگذارند که شامل ترکیب کاربری اراضی شهری، تراکم جمعیت،‌ میزان فرسودگی بافت، برخی عوامل کالبدی و محیطی موجود در محله مانند کاربری‌های نامناسب ، باریکی کوچه‌ها، تاریکی کوچه‌ها، وجود فضاهای بلااستفاده در کنار محدوده‌های ویژه مانند خطوط راه‌آهن و همجواری با برخی کاربری‌های ناسازگار در داخل محله‌هاست.

همچنین در فضای عمومی موجود در محدوده مطالعاتی این تحقیق، که بدنه و محیطهای پیرامون آنها دارای ترکیب و تنوع کاربری‌های فراوان است به علت تنوع فعالیت‌ها، مردم حضور پررونقی دارند. همچنین این گونه فضاها به علت تنوع کاربری در راستای تامین نیازهای روزانه توانایی جذب افراد مختلف در زمان‌های متفاوت و ... را داراست. در نتیجه وجود نظارت غیررسمی دائم و به عبارتی وجود چشمان ناظر بر خیابان بر این گونه فضاها در طول روز و حتی پاسی از شب سبب افزایش احساس امنیت در شهروندان می‌شود.

در این بررسی محله‌هایی که ساکنان آنها احساس ناامنی کمتری در مقایسه با دیگران داشتند از تراکم جمعیتی کمتر و بافت فرسوده کمتری نیز برخوردار بودند و بر عکس محله‌هایی که ساکنان آنها احساس ناامنی بیشتری داشتند دارای تراکم جمعیتی بیشتر و بافت فرسوده‌تری بودند.

این تحقیق پیشنهاد کرده است که عوامل تسهیل کننده جرم و ناامنی در محلات از طریق ایجاد تغییر در ساختار محیط فیزیکی و اثرگذاری بر شیوه استفاده مردم از محیط و افزایش نظارت شهروندان فراهم شود و احساس امنیت و سلامت اجتماعی شهروندان با بهره‌گیری از مددکاری اجتماعی و کار با جامعه ارتقا یابد.

همچنین کاهش تراکم جمعیت و افزایش متراژ واحدهای مسکونی در محله با اتحاذ سیاست‌های سلبی مانند سخت‌گیری در صدور پروانه‌های ساختمانی به متراژهای پایین در قبال اتخاذ سیاست‌های تشویقی بر واحدهای مسکونی با متراژهای بالاتر از دیگر پیشنهادهای نویسندگان این تحقیق است.