نخستین سفر اروپایی دکتر روحانی در دوران پساتحریم/ رم میزبان رییس جمهور ایران/ ایران و ایتالیا در عصر جدید همکاری ها

ایتالیا و فرانسه از امروز (دوشنبه) 5 تا 7 بهمن میزبان حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران هستند که بنا به دعوت رسمی انجام می شود و آغازگر عصر جدیدی در همکاری ها و همچنین منطقه ای و بین المللی در تعامل تهران و اتحادیه اروپا خواهد بود.


به گزارش شبکه اطلاع رسانی تدبیر و امید، رئیس جمهوری در سفر خود به اروپا، ابتدا به ایتالیا و سپس فرانسه خواهد رفت.

رئیس جمهوری طی سفر به ایتالیا پس از استقبال رسمی، ملاقات هایی با ' سرجو ماتارلا ' رئیس جمهور، 'ماتئو رنتزی' نخست وزیر و سایر مقامات بلند پایه این کشور خواهد داشت. همچنین دیدار با تعدادی از سرمایه گذاران و صاحبان صنایع بزرگ ایتالیا نیز در برنامه سفر کوتاه رییس جمهوری به رم پیش بینی شده است.

حضور در واتیکان، دیدار و گفت و گو با پاپ از برنامه های احتمالی سفر به اروپا است.

***روابط دوجانبه اقتصادی

مناسبات اقتصادی ایران و ایتالیا همواره و از دیرباز وجود داشته و دارای قدمتی دیرینه است. در این میان مناسبات فی مابین تنها پس از بروز جنگ جهانی دوم برای شش سال قطع و سپس با استقرار صلح، مجدداً با ابعاد وسیع تری آغاز شد. قرابت های فرهنگی از یک سو و مکمل بودن اقتصادهای دو کشور از سوی دیگر، بسترهای مناسبی برای بسط روابط ایران و روسیه فراهم کرده است.

ایتالیا به عنوان یکی از چهار قدرت برتر اتحادیه اروپا (پس از انگلیس، فرانسه و آلمان) و یکی از اعضای مهم هشت کشور صنعتی جهان (G8) جایگاه مهمی از نظر اقتصادی، صنعتی و تجاری در سطح منطقه ای و جهانی دارد و جایگاه صنعتی این کشور این امکان را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم کرده تا برخی نیازهای خود را از ایتالیا تأمین کند تا آنجاکه در ردیف مهم ترین شریک تجاری ایران در اتحادیه اروپا قرار گیرد.

فروردین 1338 از طرف وزارت خارجه ایتالیا پیشنهادی پیرامون تبادل کالا بین دو کشور تسلیم مقامات ایران شد که در پی آن فعالیت شرکت های ایتالیایی در ایران آغاز گردید.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اولین کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور سال 1367 در تهران تشکیل و هفتمین دور آن نیز سال 1383 در تهران برگزار شد.

در سال های اخیر روند همکاری های اقتصادی و بازرگانی افزایش یافته و علاوه بر تبادل هیأت های مختلف، سمینارهایی برای تقویت همکاری های دو طرف در کلیه زمینه های اقتصادی، تجاری، فنی و صنعتی در پایتخت های دو کشور برگزار شده است که جدیدترین آن سمینار آشنایی با فرصت های اقتصادی و سرمایه گذاری ایران در شهرهای رم و میلان در اسفند ماه 1389 بوده، است.

هر چند برخی صنایع مهم ایتالیا از قبیل فولاد و نساجی به تدریج به بازار ایران راه پیدا کرده اند، ولی بخش عمدۀ مبادلات دو کشور بر پایه همکاری های نفتی استوار بوده است.

بعد از انقلاب اسلامی روند همکاری های اقتصادی دو کشور سیر صعودی به خود گرفت و حجم مبادلات دو کشور از سال 1999 تا 2011 میلادی تقریباً سه برابر شد به طوری که از حدود دو میلیارد یورو در سال 1999 نزدیک هفت میلیارد یورو در پایان سال 2010 بالغ گردید و ایتالیا به اولین شریک تجاری جمهوری اسلامی ایران در اتحادیه اروپا تبدیل شد.

همکاری اقتصادی شکل گرفته بین دو کشور، بر پایه شناخت و اعتماد متقابل است که بواسطه همکاری و فعالیت های چند ده ساله شرکت های ایتالیایی بویژه در بخش های صنعت نفت، پتروشیمی، فولاد، انرژی و مکانیک، ساختارهای زیربنایی و مکانیک ایجاد شد.

بر اساس گزارش اداره آمار ایتالیا، مبادلات تجاری ایتالیا و ایران از سال 2002 تا 2011 روندی صعودی داشته است طوری که پس از کاهش مختصری که سال 2009 و آن هم بواسطه بحران اقتصادی بین المللی به چشم می خورد، سال 2011 حجم مبادلات تجاری دو کشور به بالاترین سطح یعنی هفت میلیارد یورو رسیده بود. اما طی سال های بعد تشدید تحریم های یکجانبه و غیرقانونی آمریکا و اتحادیه اروپا و در کنار آن اعمال محدودیت های شدید مالی و تجاری؛ باعث شد مبادلات تجاری ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپا از جمله ایتالیا با کاهش شدیدی روبرو شود.

خانم 'فدریکا گوئیدی' وزیر توسعه اقتصادی ایتالیا در سفری که سپتامبر 2015 به تهران داشت، در مورد حجم مبادلات تجاری بین دو کشور گفت: تلاش می کنیم حجم مبادلات خود با جمهوری اسلامی ایران را به سطح پیش از تحریم های بین المللی، یعنی سالانه هفت میلیارد یورو برسانیم.

سال 2013 با به صفر رسیدن حجم یکی از اصلی ترین اقلام وارداتی کشور ایتالیا از ایران (یعنی مواد سوختی و نفت) بدلیل اعمال تحریم های نفتی از سوی اتحادیه اروپا (از اول جولای 2007) و گاز (از اول دسامبر 2012)، تراز تجاری ایتالیا در رابطه با ایران برای اولین بار مثبت شد.

با توجه به آمار مبادلات اقتصادی ایران و ایتالیا از سال 2013 میلادی تا کنون، صادرات و واردات دو کشور در حال حرکت به سوی توازن نسبی است.

در جدول تراز تجاری دو کشور، ایران سال 2013 با واردات یک میلیارد و 56 میلیون یورویی از ایتالیا در مقابل صادرات بیش از 137 میلیون یورو واردات هفت برابری داشته است. در حالی که در سال 2014 واردات از ایتالیا در همین میزان تقریبا ثابت مانده یعنی یک میلیارد و 156 میلیون یورو و در مقابل 440 میلیون یورو به این کشور کالا صادر شده است که حاکی از افزایش بیش از دو برابری صادرات ایران به ایتالیا است.

به گزارش ایرنا،در شش ماهه اول 2015 نیز طبق آمار؛ واردات ایران از ایتالیا بالغ بر 563 میلیون یورو بود که این رقم معادل دو برابر صادرات به این کشور یعنی 251 میلیون یورو است.

بررسی آمار اعلام شده نشان می دهد میزان واردات از ایتالیا در این مدت تغییری نکرده، اما صادرات ایران نسبت به سال 2013 تقریبا 5؛2برابر شده است.

روابط سیاسی

ایران و سرزمین کهنی که امروز ایتالیا نام دارد، سابقه تاریخی- تمدنی قابل توجهی دارند و اسناد تاریخی موجود نیز، بیانگر خاستگاه های مشترک اقوام است. در زمان پارتیان (550 ق.م) به دلیل قرارگرفتن ایران در مسیر بازرگانی تجار رم و چین، کشورمان در مبادلات فرهنگی نقش مهمی ایفا کرد.

ری، همدان و شاهرود از جمله شهرهایی بودند که بازرگانان رم از آن عبور می کردند و در زمان ساسانیان نیز مبادلات فرهنگی میان مراکز علمی دو کشور اهمیت بیشتری یافت و بهره گیری از استادان یونان و رم در دانشگاه جندی شاپور نمونه بارزی از این روابط است.

پس از سقوط دو امپراتوری ایران و رم، رابطه فرهنگی ایران و ایتالیای قرون وسطی خیلی زودتر از سایر کشورهای کنونی اروپا آغاز شد و در زمان حاضر نیز پس از حوادث تاریخی فراوان ادامه دارد. مناسبات کنونی ایران و ایتالیا یک پشتوانه غنی تاریخی، فرهنگی و تمدنی دارد که همین عامل در پیشبرد روابط دوجانبه در همه اعصار بسیار حایز اهمیت و مؤثر بوده است.

الف) روابط سییاسی قبل از انقلاب اسلامی:

تاریخ روابط سیاسی ایران و رم به دوران اشکانیان باز می گردد که دو قدرت بزرگ جهانی بودند، ولی با سقوط امپراطوری رم و انقراض سلسله ساسانی، روابط نیز برای مدتی دچار رکود شد ولی متعاقباً در دوران صفویه، مجدداً اوج گرفت.

پس از اعلام استقلال و وحدت ایتالیا، در سال 1862 قرارداد مودت و در سال 1873 موافقت نامه تجاری بین دو کشور منعقد شد و از سال 1886 نیز دو دولت اقدام به تأسیس سفارت دایمی در پایتخت ها نمودند.

در دوران جنگ جهانی دوم و پس از اشغال ایران توسط متفقین، روابط ایران با ایتالیا و دیگر کشورهای محور، به طورمقطعی قطع که پس از پایان جنگ جهانی دوم مجدداً از سرگرفته شد.

از سال 1353 شمسی کمیسیون مشترک ایران و ایتالیا برای همکاری های اقتصادی آغاز به کار کرد.

24 آذر ماه 1355 شمسی آقای 'جووانی لئونه' رییس جمهوری وقت ایتالیا در رأس یک هیأت عالی رتبه سیاسی و اقتصادی به ایران سفر کرد.

تا پایان دهه پنجاه و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، روابط دو کشور به ویژه در زمینه های اقتصادی از سطح خوبی برخوردار بود.

ب) روابط پس از انقلاب اسلامی:

همزمان با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، افکار عمومی ایتالیا به خصوص گروه های چپ، راهپیمایی هایی در طرفداری از ایران ترتیب دادند اما با اوج گیری تنش در مناسبات تهران واشنگتن، ایتالیا با آمریکا همراه شد و در تحریم های اقتصادی ضد ایرانی غرب شرکت جست که همین عوامل تاحّدی موجب تیرگی روابط دو کشور به صورت دوره ای گردید، ولی با توجه به نیاز متقابل به حفظ روابط اقتصادی و تجاری، طرفین سعی کرده اند به رغم وجود تحریم، قراردادهای گذشته خود را به اجرا درآورند.

گرچه ایتالیا در مجامع بین المللی با توجه به پیوند های پایدارش با غرب در بسیاری از مواقع به نفع جمهوری اسلامی ایران رای نداده است، ولی در مقام مقایسه با دیگر کشورها، به طور نسبی سعی کرده مواضع خود را به شکلی توجیه نماید و بانی مخالفت با جمهوری اسلامی ایران نباشد.
در جنگ تحمیلی هشت ساله رژیم صدام علیه جمهوری اسلامی ایران، ایتالیا با وجودِ داشتن پروژه ها و طرح های مشترک و متعدد عمرانی با عراق و داشتن مبادلات گسترده تجاری با آن کشور، در مورد جنگ اعلام بی طرفی کرد و از هرگونه اظهارنظر صریح در این رابطه خودداری کرد و موضع گیری های خود را در چارچوب جامعه اروپا نشان داد.

اگرچه ایتالیا در رابطه با کاربرد سلاح های شیمیایی توسط عراق در جنگ تحمیلی، این عمل جنایت کارانه را محکوم کرد ولی در دیگر موارد نقض مقررات بین المللی علیه ایران سکوت اختیار کرد.

با خاتمه جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران و آغاز دوران سازندگی، کمپانی های ایتالیایی تلاش کردند، جایگاه مناسبی را در پروژه های زیربنایی و ساختاری جمهوری اسلامی ایران به ویژه در زمینه های انرژی و فنی به خود اختصاص دهند.

در این دوران شاهد اوج گیری همکاری های تجاری و اقتصادی بین دو کشور بوده ایم. پس از طرح ایده گفت وگوی تمدن ها از سوی جمهوری اسلامی ایران، ایتالیا در زمره کشورهایی قرار گرفت که از ایده مذکور استقبال کرد اما اقدام ویژه ای حهت عملیاتی ساختن آن به عمل نیاورد.

ظرف چند سال اخیر نیز روابط دیپلماتیک بین دو کشور همواره برقرار بوده و طرفین شرکای قابل اعتمادی برای یک دیگر به شمار رفته اند. مناسبات دوجانبه به رغم اتخاذ مواضع خصمانه از سوی غرب در قبال برنامه هسته ای صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران، در سطح مطلوبی قرار داشته و هیأت های عالیه رتبه ای در سطوح ریاست جمهوری، معاون رییس جمهوری و وزرای خارجه دو کشور به پایتخت های ایتالیا و ایران سفر کرده اند.

در مجموع از بدو تأسیس مناسبات دیپلماتیک بین دو کشور تاکنون بیش از 25 موافقت نامه، و یادداشت تفاهم همکاری در زمینه های مختلف سیاسی، گردشگری، فرهنگی، هنری، دانشگاهی، مبارزه با جرایم سازمان یافته و مواد مخدر، اقتصادی و تجاری بین دو کشور امضا شده و در حال اجراست.

در طول این مدت، ایران بیش از 47 سفیر و کاردار به ایتالیا اعزام کرده و دولت ایتالیا نیز تقریباً به همین تعداد سفیر و نماینده عالی رتبۀ سیاسی در ایران داشته است.

**روابط فرهنگی ایران و ایتالیا

ایران و ایتالیای کنونی میراث دار قدیمی ترین تمدن های بشری هستند و همواره به عنوان دو مهد فرهنگ و تمدن در دو منطقه خاورمیانه و مدیترانه سهم به سزایی در ارتقای سطح فرهنگی جوامع پیرامونی خود داشته اند.

دو کشور همچنین نقش بسیار مهمی در معرفی و گسترش دو دین ابراهیمی در طول قرن های گذشته ایفا کرده اند. چنان که ایتالیا به عنوان مرکز جهان مسیحیت، جایگاه خاصی بین پیروان این دین دارد و ایران نیز به عنوان یکی از بزرگ ترین قطب های جهان اسلام مطرح بوده و سهم زیادی در ترویج و تقویت ارزش های الهی و ابعاد معنوی زندگی بشر داشته است.

طبیعتاً دو ملت با این سابقه دیرینه تاریخی از ظرفیت های گسترده و فراوانی برای توسعه مناسبات و تعاملات برخوردارند. خوشبختانه، نگاهی به تاریخ روابط دوجانبه نیز بیانگر همین احساس قرابت و درک اشتراکات متعدد تاریخی، مذهبی و فرهنگی است.

پیشینه روابط و مبادلات فرهنگی ایران و ایتالیا به دوره ساسانیان بازمی گردد. سال 533 میلادی بین انوشیروان پادشاه ساسانی و 'ژوستی لیانوس' امپراتور روم پیمانی منعقد شد که براساس یکی از مفاد آن، دولت روم به هفت تن از حکمای یونان که به جرم داشتن عقاید فلسفی خاص از قلمرو امپراتوری روم طرد شده بودند و به ایران پناه آورده بودند، اجازه بازگشت داد.

در دوران حکومت اسلامی نیز تبادلات فرهنگی بین ایران به عنوان مهد تمدن اسلامی و رم به عنوان مرکز فرهنگی مسیحی در جریان بود. نیمه اول قرن 12 میلادی کتاب 'الاقتصاد فی الاعتقاد' اثر معروف امام محمد غزالی در ایتالیا ترجمه شد.

آثار ابن سینا همراه 70 جلد دیگر از کتب اسلامی و ایرانی به وسیله یک ایتالیایی به نام 'گِراردو دِکرِمونا' به لاتین ترجمه شد و حدود سال 1350 میلادی کتاب الحاوی اثر معروف حکیم ذکریای رازی به دستور کارلوس اول پادشاه ناپل و سیسیل، به ایتالیایی برگردانده شد.

چند سال پس از تشکیل رسمی و اعلام وحدت ایتالیا، در سال های 1889-1886 ترجمه کامل شاهنامه فردوسی به ایتالیایی توسط ایران شناس و ادیب معروف ایتالیایی 'ایتالدو پیتزی' انجام گرفت که یکی از مهم ترین فعالیت های فرهنگی مربوط به ایران و ایتالیا محسوب می شود.

در سال 1933، مراسم باشکوهی در ایتالیا به مناسبت هزاره فردوسی برپا گردید و یکی از میادین رم به نام این شاعر ایرانی نام گذاری شد و بعدها در سال 1951، مجسمه فردوسی نیز در این میدان نصب شد که هنوز هم باقی است.

پس از جنگ جهانی دوم نیز عده زیادی از مستشرقین و ایران شناسان معروف ایتالیایی با تحقیقات عمیق و گران بهای خود، خدمات ارزنده ای در شناسایی فرهنگ و تمدن و هنر ایران زمین انجام داده اند.

در این دوران، ایتالیا به یکی از مراکز مهم ایران شناسی در اروپا بدل شد و کنگره جهانی ایران شناسی در رم تشکیل گردید.

اما دوره جدید مناسبات فرهنگی ایران و ایتالیا از سال 1950 آغاز می شود. از این زمان به تدریج تعداد دانشجویان ایرانی در ایتالیا روبه افزایش گذاشت. در نتیجه این مراودات، سال 1958، موافقتنامه فرهنگی امضا شد که به موجب آن، دولت ایتالیا هر ساله تعدادی بورس در اختیار دانشجویان ایرانی قرار می داد.

مدتی بعد دوره لیسانس زبان و ادبیات ایتالیایی در دانشگاه شهید بهشتی ایجاد و سال 1963 مؤسسه فرهنگی ایتالیا در تهران تأسیس شد. فروردین ماه 1349 کنگره جهانی ایران شناسان با عنوان 'ایران در قرون وسطی' با شرکت اندیشمندانی از کشورهای مختلف به اهتمام و همکاری انجمن فرهنگی ایران و آکادمی 'لینچی' در رم تشکیل شد که یکی از نتایج مهم آن، تصمیم به ایجاد اتحادیه ای از ایران شناسان ایتالیایی بود.

تعاملات فرهنگی ایران و ایتالیا در سال های بعد از انقلاب نیز ادامه یافته و دو کشور در زمینه همکاری های علمی، فرهنگی و باستان شناسی توجه ویژه ای داشته اند. بر این اساس، خوشبختانه تعامل میان نخبگان علمی و فرهنگی دو کشور به عنوان نمایندگان دو ملت بزرگ و دو تمدن کهن در سطح نسبتاً قابل قبولی ادامه یافته است.