تصرفات عظیم وزارت نفت دولت سابق در هورالعظیم

ایران 120میلیارد مترمکعب بیلان منفی آب دارد که 80 میلیارد مترمکعب آن در 10 سال گذشته اتفاق افتاده است. 80 میلیارد متر مکعب برداشت بی رویه از سفره های آبی ایران . چون روی رودخانه ها سد زده ایم.

در بحث سد گتوند، سازمان حفاظت محیط زیست در یک مقطعی اعلام می کند که این سد آبگیری نشود. متأسفانه دستور از بالا می آید که باید آبگیری شود و انجام می شود.

در حوزه دریاچه ارومیه 90 سد داریم که فقط 34 سد آن مطالعات ارزیابی دارد. از آن 34 سد، ارزیابی 24 تای آن رد شده است. در ماجرای دریاچه ارومیه فرار از قانون اتفاق افتاد.

مصاجبه معصومه ابتکار معاون رییس جمهوری در مصاحبه با روزنامه ایران، در برگیرنده ناگفته هایی از وضعیت کنونی آبی و ... کشور است.

س: نیروی شاغل در سازمان حفاظت محیط زیست به حدی نیست که بتواند از تمام مناطق تحت مدیریت این سازمان مراقبت کند. در جوامعی با وضعیت ایران، بخشی از فعالیت ها از جمله حفاظت از محیط زیست را به مردم واگذار می کنند یعنی همان سازمان های مردم نهاد. بودجه 60 میلیارد تومانی که درمجلس رد شد به دنبال توانمند سازی جوامع با کمک سازمان های مردم نهاد بود. اما همین توجه به سازمان های مردم نهاد در دولت یازدهم، باعث شده تا برخی از نمایندگان شما را متهم به سیاسی کاری کنند و از شما بخواهند که معاون سیاسی رئیس جمهوری شوید. چه نظری درباره این گمانه زنی ها دارید؟

ج: ببینید اینکه چرا باید به ماهیت فعالیت های مردمی و سازمان های مردم نهاد توجه بشود برای این است که سازمان های مردم نهاد با نقش، هویت و رسالتی که دارند می توانند در بالندگی جامعه در عرصه های مختلف نقش داشته باشند. محیط زیست هم یکی از این عرصه هاست. خب این مسأله ای است که دولت یازدهم خیلی به آن بها می دهد، آقای دکتر روحانی نسبت به سازمان های مردم نهاد توجه ویژه ای دارند. تقویت سازمان های مردم نهاد، رویکرد کلی دولت یازدهم است. اخیراً در کمیسیون اجتماعی و دولت این بحث را داشتیم که بعد از اینکه سازمان های مردم نهاد را در دولت قبلی از شورا های برنامه ریزی استان حذف کردند، دوباره دولت جدید به سازمان های مردم نهاد در کارگروه های برنامه ریزی استان ها نمایندگی داد تا در کنار دستگاه های دولتی یک نماینده «سازمان مردم نهاد» بنشیند و به شکل گیری فرایند توسعه در استان کمک کند. یعنی دولت در این حد که سازمان های مردم نهاد در سیاستگذاری ها وتصمیم گیری حضور داشته باشند بها می دهد. مثل خانه کشاورز، اتاق بازرگانی، اتاق صنعت و معدن و... در محیط زیست هم همین طور است ما الان در همین خوزستان 50هزار دانش آموز را با همکاری سازمان های مردم نهاد و مدارس آموزش محیط زیست داده ایم.

س: این اقدام هم اعتبار می خواهد؟

ج: بله برای آموزش و فرهنگ سازی به جوامع محلی اعتبار مالی هم مورد نیاز است.

س: یکی از نمایندگان گفته است که سازمان حفاظت محیط زیست سال ۱۳۹۳ یک هزار و صد میلیارد تومان اعتبار در اختیار داشته ولی هزینه نکرده است، ماجرای این اعتبار چه بوده است؟

ج: این اعتبار به محیط زیست اختصاص داده نشد. بلکه یک اجازه به دولت دادند که با افزایش قیمت حامل های انرژی و تعریف عوارض جدید، منبع مالی برای کاهش آلودگی هوا ایجادشود اما از آنجایی که الان بحث افزایش قیمت ها و کنترل تورم یک معضل اجتماعی و اقتصادی جدی است، دولت تصمیم گرفت که اعتبار کاهش آلودگی را از جای دیگری تأمین کند. در ابتدا پیشنهاد این بود که در داخل شهرهایی که مشکل آلودگی هوا دارند، قیمت حامل های انرژی متفاوت باشند، بعد دولت به این نتیجه رسید که ممکن است این تصمیم، قاچاق و مسائل اینچنینی را به وجود بیاورد.

خلاصه دولت در نهایت با اجرای بند موافقت نکرد. اما آن بند و آن درآمد یک اجازه بود، تکلیف نبود و هیچ وقت هم حاصل نشد. دولت تصمیم گرفت برنامه را به شکلی که ما پیشنهاد داده بودیم اجرا نکند. ما این اعتبار را برای سازماندهی حمل و نقل عمومی و توسعه مترو می خواستیم.

س: خانم ابتکار! یکی از نمایندگان گفته است: «در سال ۹۳ استان های غربی و جنوبی کشور بر اثر بی مبالاتی مسئولان زیست محیطی و نیز مسئولان اجرایی کشور، دچار عوارض ریزگردها شدند و سپس خانم ابتکار می گوید وقتی بودجه محیط زیست را در سال ۹۳ حذف می کنند، نتیجه اش همین می شود!» این صحبت یک نگرانی را در ذهن افکارعمومی به وجود می آورد که آیا ریزگردها در نگاه بخشی از نمایندگان مجلس یک اتفاق مقطعی است و امسال حل می شود؟

ج: ببینید ما تقریباً دو ماه از آغاز به کار دولت یازدهم گذشته بود که گزارشی به مجلس ارائه دادیم. گزارشی که تأکید دارد ایران در کمربند خشکی دنیا قرار دارد و دوره سختی هم در خشکسالی ها خواهد داشت. کاهش بارندگی و افزایش دما. پیش بینی های جهانی با پیش بینی های سازمان هواشناسی خود ما و واقعیت هایی که داریم می بینیم، همه این مسائل را نشان می دهد. ما کی زمستانی به این گرمی داشته ایم؟ فکر می کنم ایشان و نمایندگان دیگر هم در همین مملکت زندگی می کنند و دارند واقعیت ها را می بینند. یک بخشی از گرد و غبار منشأ خارجی دارد. ان شاءلله امنیت پایدار در عراق برقرار شود و جلوی این تحرکات و درگیری های داعش گرفته شود تا بتوانیم با عراق کار کنیم. نواحی ای از عراق باید بوته کاری و تثبیت خاک شود. بخشی از ریزگردها هم از غرب آفریقا می آید. برخی از آن از عربستان سعودی یا اطراف مصر بلند می شود. آن را چه جوری می توانیم به این زودی ها مدیریت کنیم؟!

س: به نظر می رسد که باید برویم سراغ ردیف بودجه سالانه؟

ج: بله. یک همکاری بین المللی خیلی گسترده می طلبد که داریم. در بخش داخلی ما فقط در خوزستان حدود 350 هزار هکتار اراضی داریم که خشک شده اند. ما ساعت ها با بالگرد روی اراضی خشک شده پرواز کردیم؛ وضعیت آنها خیلی تکان دهنده بود. این منطقه یک زمانی جلگه سرسبز خوزستان بود. یک موقعی تمام این مناطق زیر کشت بود الان تبدیل به اراضی خشک شده است. این اراضی قبلاً دیم بوده وکاشته می شده است. الان رها شده است. چون دیگر آبی نیست. بارندگی ندارد. منابع آب رودخانه ها کم شده است. خوزستان 50 درصد کاهش بارندگی دارد. مسائل و معضلات در این زمینه افزایش یافته است. مصرف بی رویه آب در کشاورزی ادامه دارد. انتقال آب و سدسازی همچنان پابرجاست.

واقعیت این است که خوزستان خیلی خشک شده است. اینها همه می تواند منبع و منشأ گرد و غبار باشد. هم احیای تالاب ها هم احیای دشت ها کار عظیمی می خواهد. ما بیش از ساعت با بالگرد از اهواز به سمت ماهشهر و هندیجان رفتیم. پیاده شدیم و با مردم حرف زدیم. عشایر و جوانان آنها گفتند که ما دیگر کشاورزی نداریم و فقط دامداری می کنیم.

س: چند وقت است که این زمین ها به این شکل درآمده است؟

ج: می گفتند که 10 تا 12 سال است که باران کم شده است. پس این مسأله ای نیست که الان پدید آمده باشد. یعنی اگر در مورد غرب آفریقا مقصر نباشیم که حتماًٌ هستیم( باخنده) ریزگردهای خوزستان که یک عمر 10 ساله دارد. در این مورد هم لابد می گویند دولت ما مقصر است! نکته این است که حل آن، یک کار بزرگ می طلبد هم در سطح بین المللی و هم در سطح منطقه و هم درسطح داخلی؛ و البته اقدام برای حل این معضل باید به دور از تنش های سیاسی باشد. ما نمی خواهیم به دنبال مقصر بگردیم وگرنه خیلی راحت می توانیم بگوییم در دولت قبل چه کوتاهی ها و بی توجهی هایی اتفاق افتاد.

س: آیا نباید علت خشک شدن دشت ها و کاهش آب های زیرزمینی را مشخص کرد؟ الان خوزستان با تهدید جدی زندگی انسانی و سرزمینی رو به رو است. اما همچنان طرح های مخرب ادامه دارد. با معضل بزرگی به نام «سد گتوند» رو به رو هستیم!

ج: بله حجم زیادی از آب شیرین وارد سد گتوند می شود و خروجی آن آبی با درجه شوری و EC بسیار بالا ست.

س: الان هزینه دستکاری در طبیعت را مردم خوزستان می دهند؛ نباید چنین طرح هایی برآورد خسارت شود؟

ج: بحث خسارت درست است. اما این هم مبنای علمی باید داشته باشد. باید با دلیل صحبت کنیم. در بحث سد گتوند، سازمان حفاظت محیط زیست در یک مقطعی اعلام می کند که این سد آبگیری نشود. به صراحت اعلام می کند این سد مشکل جدی دارد. البته سازمان حفاظت محیط زیست در دولت گذشته کوتاهی هایی داشته است. مثلاً اینکه مطالعات ارزیابی دقیق نبوده است. ولی بعد ازآن متوجه می شود و به صراحت اعلام می کند که آبگیری نشود. متأسفانه دستور از بالا می آید که باید آبگیری شود و انجام می شود. حتماً در آنجا باید دید چه کسانی مقصرند؟ وچه کسانی کوتاهی کردند؟ چرا به این خسارت بزرگ ملی رسیده ایم؟

س: برنامه ای برای گتوند دارید؟

ج: بله دولت برای حل آن برنامه دارد. یک گروه کارشناسی در حال حاضر تمام ابعاد موضوع را بررسی می کنند. در نهایت این برنامه باید به تأیید سازمان حفاظت محیط زیست برسد. چون باید مطمئن شویم که دستکاری جدیدی اتفاق نیفتد و شرایط بدتر نشود. باید با کار علمی ابعاد خسارت مشخص شود.

س: شاید اگر ابعاد خسارت مشخص شود، مجلس فقط برای یک سد 4هزار میلیاردتومان بودجه اختصاص ندهد!

ج: بله، باید بررسی و نسبت آن مشخص شود. الان خشکسالی و تغییر اقلیم تأثیر زیادی روی استان داشته است. اگر این مسأله نبود قطعاً نقش سدسازی ها ملموس تر بود. سدهای زیادی روی کارون، مارون، دز، کرخه و... ساخته شده است. سدهایی که در یک جاهایی ارزیابی زیست محیطی نداشته و در آنجاهایی که داشته، رعایت نکرده اند. دولت نیامده اثرات کلان این همه مداخله را در طبیعت ببیند. حقابه تالاب هایی چون هورالعظیم و شادگان داده نشده است. البته خشکسالی 50 درصد و کاهش باران، بدون شک روی همه دلایل غلبه دارد. اما این به معنای نادیده گرفتن سهم سدسازی و انتقال آب در وضعیت امروز خوزستان نیست. ولی همان طور که شما می گویید باید سهم خسارت هر طرح در خشکسالی ها مشخص شود تا در سیاست های پیش رو به کار برده شود. برای همین در مصوبه جدید دولت برداشتن تمام موانع برای ورود آب به تالاب هورالعظیم را تکلیف کردیم که وزارت نفت انجام بدهد.

وزارت نفت متأسفانه در دوره گذشته بر خلاف نظر سازمان حفاظت محیط زیست، داخل تالاب را سد بندی کرد. تصرفات عظیمی در هورالعظیم انجام داد درحالی که اجازه نداشت این کار را انجام بدهد. پیمانکار چینی تخلفات گسترده انجام داده است. برای همین نخستین کاری که در دوره جدید کردیم این بود که رسماً به وزارت نفت اعلام کردیم که یکی از مهم ترین دایک ها روی هورالعظیم باز شود. با پیگیری ها و استمرار تذکرات بالاخره یکی ازمسیرها باز شد. آقای دکتر هاشمی که چند هفته پیش برای ریزگردها به خوزستان رفته بودند از تالاب بازدید کردند و به من گزارش دادند که هنوز آب در هورالعظیم جاری است.

س: همچنان بحث رفتن دکتر هاشمی وزیر بهداشت در روزهای ابتدایی بحران گرد و غبار و نرفتن شما از موضوعات پر بحث در ماجرای ریزگردهاست!

ج: بله خیلی ها می پرسند که چرا نیامده اید؟ شاید من هم دلم می خواست بروم. ولی وقتی دکتر هاشمی داوطلب شدند، من می آمدم که چه کار کنم؟! ایشان رفته بودند تا مراکز درمانی و تجهیزات و کمبود آنها را با توجه به وضعیت انسانی ماجرا و حیطه وظیفه خودشان حل کنند. من اگر می آمدم چه می توانستم بکنم. مسئولان استانی اول می پرسیدند چه برنامه ای داری؟ می گفتم هیچی. می گفتند چه بودجه ای برای من آورده ای؟ می گفتم هیچی. می آمدم، فقط افسوس می خوردم!وظیفه یک مسئول که افسوس خوردن نیست. باید برود برنامه تنظیم کند، ابعاد موضوع را مشخص کند. بویژه در موضوع ریزگرد ها که کار یک سازمان به تنهایی نیست. یک بخش کار برای تأمین حقابه، به وزارت نیرو برمی گردد. وزارت جهادکشاورزی برای اصلاح الگوی کشت باید کشاورزان را ترغیب کند. سازمان جنگل ها در بیابان زدایی متولی اصلی ماجراست. سازمان هواشناسی، وزارت کشور و سازمان مدیریت بحران هم وظایف جداگانه ای دارند. من باید زمانی به آنجا می رفتم که پاسخگوی همه ماجرا می بودم.

س: باز هم برویم سراغ اعتبارهایی که در مجلس تصویب می شود یا نمی شود! سازمان جنگل ها بارها اعلام کرده است که بیشتر اعتباری را که مجلس تصویب می کند برای درمان زخم هایی هزینه می کند که سدسازی ها وانتقال آب ایجاد می کند. از سوی دیگر ما علاوه بر تجربه تلخ سد گتوند، سد سیوند را پیش رو داریم که با هزینه سنگین ساخته شد ودر میان اعتراض های بسیار آبگیری شد ولی امروز با گذشت 7 سال از آبگیری آن، حتی یک قطره آب پشت آن نیست! سدی که بخشی از استان زیبای فارس را خشک کردبا وجود این همانطور که خودتان می گویید مجلس 4هزار میلیارد تومان اعتبار را برای سد سازی اختصاص می دهد!

ج: تازه این اعتبار فقط برای یک سد است.

س: چرا ما یک گزارش مشخص از هر استان درباره سدسازی ها و خسارات و سودآوری های آن نداریم؟

ج: این وضعیت بیش از هرچیزی معلول فرار از قانون است. ما در برنامه سوم توسعه شروع کردیم به اجرای قانون ارزیابی زیست محیطی. آن زمان هنوز دانشگاه ها نمی دانستند که ارزیابی زیست محیطی چیست. کار خیلی علمی و فنی بود. حوالی سال 78تا79 ظرفیت سازی ها شروع شد و سازمان خیلی جدی به آن پرداخت. ارزیابی زیست محیطی را جا انداختیم. اواخر سال 82-81 تمام سدها مشمول ارزیابی زیست محیطی شدند. اما دوباره همه رها شدند. متأسفانه در دوره قبل همه چیز رها شد. الان در حوزه دریاچه ارومیه 90 سد داریم که فقط 34 سد آن مطالعات ارزیابی دارد. از آن 34 سد، ارزیابی 24 تای آن رد شده است. در ماجرای دریاچه ارومیه فرار از قانون اتفاق افتاد. لابی های محلی و فشار شرکت های مشاوره ای که اعتبار مالی زیادی به دست می آورند باعث شد تا این طرح ها اجرایی شود. در طرح های سدسازی پول و منفعت مالی وجود دارد. با افتخار می گویند که در فلان شهر سد افتتاح کردیم ولی آیا نتایج و پیامدهای آن را هم بررسی و پیش بینی می کنند؟

س : چرا مجلس که روی یک مبلغ 60میلیاردتومانی برای مقابله با ریزگردها حساسیت به خرج می د هد روی یک اعتبار چند هزار میلیاردتومانی برای سد سازی که تجربه های ناموفق زیادی در آن داشته ایم حساسیت نشان نمی دهد؟

ج: سؤال خیلی خوبی است. یک دلیل این است که نمایندگان تحت فشارهای محلی می خواهند پاسخگوی یک سری مطالبات محلی بشوند. سدسازی در یک سری شهرستان های کوچک متأسفانه تبدیل به یک اعتبار شده؛ افتخار می کنند بگویند شهرستان ما سد دارد. بنابراین هرشهری به دنبال داشتن یک سد است یا می خواهد فرودگاه داشته باشد. اینها ممکن است شاخص پیشرفت تلقی شود ولی شاخص توسعه نیست. ما باید توسعه را پایدار ارزیابی کنیم و توسعه پایدار هم این است که آب سالم در چرخه هیدرولوژیک طبیعت در رودخانه و زیر زمین بچرخد، تالاب را سیراب کند ودر اختیار کشاورزی، صنعت ومصرف شرب قرار بگیرد. این تفکرکه ما با ایجاد سد می توانیم آب زیادی در اختیار کشاورز قرار بدهیم، نشانه توسعه نیست. الان در موضوع محیط زیست می طلبد که تفکر ملی در مجلس صورت بگیرد. ما تلاش کردیم، جلسات متعدد گذاشته ایم و گفته ایم که الان مسأله محیط زیست، ملی است ونیازها و ضرورت های ملی باید جای مطالبات استانی را بگیرد.

س: ما دو استان زیبا داریم که نگین گردشگری کشور هستند، اصفهان و فارس. بیشترین انتقال آب را در طول دهه های گذشته هم به یزد و اصفهان داشته ایم. اما امروز که با شما گفت و گو می کنیم، نه تنها انتقال آب، اصفهان و یزد را آباد نکرده است که بخشی از استان فارس آسیب جدی دیده است. درست زمانی که در آمد نفتی ما کاهش یافته و صنعت گردشگری می خواهد بخشی از آن را احیا کند، آیا زمان آن نرسیده که بر اعتباربخشی های زیانبار پایانی بنویسیم ؟

اشاره درستی است. الان ما 120میلیارد مترمکعب بیلان منفی آب داریم. 80 میلیارد مترمکعب آن در 10 سال گذشته اتفاق افتاده است. 80 میلیارد متر مکعب برداشت بی رویه از سفره های آبی ایران . چون روی رودخانه ها سد زده ایم، آب جریان طبیعی خود را از دست داده، بنابراین چاه زده ایم و برداشت کرده ایم. فقط برداشت بدون اینکه سفره ها تقویت شود. عمده برداشت آب ما در کشاورزی است آن هم با راندمان پایین، تحت این عنوان که ما می خواهیم مثلاً در گندم به خودکفایی برسیم. چرا ما باید در کشوری که این همه تنش آبی داریم به خودکفایی در گندم برسیم. نماینده محترم ولی فقیه در فارس به من گفتند: «چرا باید فارس تولید کننده اول گندم ایران باشد؟»

س: چرا باید در دو استان کویری برنج بکاریم؟

ج: در شرایطی که در فارس باید 350متر زیر زمین برویم وآب بیاوریم. این آمار نماینده محترم ولی فقیه در استان است. تولید گندم به چه قیمتی؟ چقدر این گندم برای ما هزینه دارد؟ چه اصراری داریم که بگوییم ما داریم به خودکفایی می رسیم. الان باید فکر کنیم آب محدود داریم و باید آن را به صورت کارشناسی مدیریت کنیم. نوع انتخاب محصول، نوع کشت والگوی صحیح آبیاری اینها اصولی است که اگر به آن توجه نکنیم همانی که شما اشاره کردید می شود. یعنی فرایند خشکی بسرعت دارد نقاط مختلف کشور ما را می گیرد.

س: در برنامه روز جهانی تالاب ها از رسانه ها و خبرنگاران افغان دعوت کردید. این حضور و ارتباط چقدر می تواند مردم دوطرف مرز را به همدلی برای نجات هامون برساند؟

ج: این کار ها فعالیت های دیپلماتیک است اما حتماً مؤثر واقع می شوند. یک سوم تالاب در افغانستان است و دو سوم آن در ایران. بنابراین باید با همدیگر آن را مدیریت کنیم. از سازمان ملل کمک بگیریم. هامون منشأ زندگی است. هم برای کشاورزی، هم دامداری و حصیربافی. ما با مردم افغانستان حتماً کار خواهیم کرد و برنامه های خوبی داریم.

س: شما در جوامع بین المللی فرد شناخته شده ای هستید. فکر می کنید چقدر با این اعتبار و احترام جهانی می توانید برای احیای محیط زیست کشور اعتبار مالی و کارشناسی بگیرید؟

گام های خوبی برداشته ایم. کارهای خوبی هم انجام گرفته است. سازمان ملل ابراز علاقه کرده، سفیر آلمان همراه ما هستند. کشورهای اروپایی هم ابراز علاقه کردند که همکاری داشته باشند. بنابراین روی هامون یک استراتژی جدی داریم. ج: ولی شما ببینید تعدد موضوع بسیار است؛ هامون، بختگان، پریشان و... همچنین ما برای پریشان برنامه ویژه ای داریم. همین سازمان های مردم نهادی که برخی از مجلسی ها نسبت به آنها نامهربان اند فعالیت های خوبی در کازرون برای نجات پریشان انجام داده اند. کار گسترده است ان شاءالله که مجلس هم از دولت حمایت می کند تا بتوان مشکلات را یکی پس از دیگری حل کرد.

منبع: ایران