زنانی که سفیر می‌شوند

  وزیر امور خارجه گفت دو گزینه زن برای تصدی سفارت جمهوری اسلامی ایران در دو کشور، به ریاست‌جمهوری معرفی شده‌اند. در پایان گفت‌وگوی «شرق» با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه، وقتی به گلایه گفتم که سفیر زن جدید معرفی نکردید؟ گفت: «دو یا سه گزینه جدید برای کسب موافقت رئیس‌جمهور معرفی کرده ‌است». اما او اسم و کشور مقصد را به این دلیل که کار هنوز نهایی نشده و مراحل زیادی مانده، معرفی نکرد. با‌این‌حال محمدجواد ظریف گفت که «آقای رئیس‌جمهور مرحله اول موافقت خود را اعلام کرده‌اند. در مرحله دوم موافقت ایشان، دستگاه‌های نظارتی هم باید نظر بدهند و بعد آقای رئیس‌جمهور به صورت مکتوب موافقت و پیشنهاد ما را امضا کنند تا ما آن را برای دریافت اگرمان (تأیید کشور مقصد) بفرستیم، الان ما در این مرحله هستیم». بااین‌حال به نظر می‌رسد منظور او از «موافقت اولیه» موافقت شفاهی بوده است.

ظریف در‌حالی‌که بین دو یا سه گزینه معرفی‌شده به ریاست‌جمهوری تردید داشت، گفت: «دو گزينه قطعی است». با این‌حال وزیر یادآوری می‌کند که این دو گزینه نیز از خارج وزارت خارجه معرفی شده‌اند که با‌عنوان رسمی «سفیر سیاسی» از آنها یاد می‌شود.  او هفته گذشته در کمیسیون امنیت ملی مجلس هم در پاسخ به انتقاد یکی از نمایندگان زن، درباره به‌کارگیری بیشتر زنان در دستگاه دیپلماسی گفته که سه گزینه زن برای انتصاب سمت سفیر به ریاست‌جمهوری معرفی شده‌اند.

٢ گزینه معرفی شده چه کسانی هستند؟

شنیده‌های خبرنگار «شرق» حاکی است یکی از گزینه‌های معرفی‌شده، پروین فرشچی است؛ معاون محیط ‌زیست دریایی سازمان حفاظت از محیط ‌زیست که از دوران تصدی معصومه ابتکار به این سمت منصوب شده است. با این قرابت می‌توان گمانه‌زنی کرد که معرفی پروین فرشچی برای این سمت می‌تواند نتیجه مشورت با خانم ابتکار باشد که در دولت دوازدهم سمت معاونت امور زنان ریاست‌جمهوری را برعهده گرفته است. گزینه دوم اما خانمی است به نام نامداری که شنیده شده همسر یکی از نمایندگان مجلس است. از آنجا که این خانم از هم‌وطنان اهل سنت است، انتصاب او قرار است هم وعده سفیر زن و هم وعده به‌کار‌گیری بیشتر اقلیت‌های مذهبی را محقق کند. اگرچه پیگیری ما از نمایندگان سنی‌مذهب مجلس فعلی درباره کسب اطلاع بیشتر از این گزینه معرفی‌شده برای سمت سفیر زن، به نتیجه چندان مشخصی نرسید، فقط این نکته به یافته‌های ما اضافه شد که این خانم یک معلم است. اگر سابقه شغلی و تحصیلی او تنها به امر آموزش در داخل کشور محدود باشد، به نظر می‌رسد دوران شغلی سختی در سمت سفیر در پیش داشته باشد. صالح ادیبی، اولین سفیر کرد سنی‌مذهب جمهوری اسلامی ایران در دولت یازدهم بود که به‌عنوان نماینده تام‌الاختیار در کشور ویتنام منصوب شد. او پیش‌تر در حوزه فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی کار می‌کرد. بعد از انتصاب او، خبری از حوزه کاری‌اش یا مصاحبه‌ای از او در رسانه‌ای منتشر نشده است. به نظر می‌رسد انتخاب کشور مقصد در این‌گونه موارد به شکلی صورت می‌گیرد که ایران با آن کشور در سطح ساده‌ای از رابطه قرار دارد؛ بدون تنش و درگیری احتمالی یا حتی سفری تأثیرگذار، تنها سفیری بین دو کشور ردوبدل می‌شود.  شنیده‌های خبرنگار «شرق» حاکی است کشور مقصد برای دو گزینه زن نامبرده در بالا نیوزیلند و فنلاند است؛ یک کشور اروپایی و یک کشور حوزه اقیانوسیه. به نظر می‌رسد پروین فرشچی گزینه پیشنهادی برای تصدی سفارت فنلاند باشد.

فرشچی، معاون محیط ‌زیست دریایی است، استاد همین حوزه در دانشکده علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد است و در حوزه محیط ‌زیست دریایی و انرژی فردی شناخته‌شده است. سال گذشته برخی رسانه‌های مخالف دولت اخباری مبتنی بر تابعیت دوگانه او و یکی دیگر از معاونان محیط ‌زیست منتشر کرده بودند که تأیید یا تکذیب نشد؛ موضوعی که در صورت اثبات می‌تواند موجب نظر منفی دستگاه‌های امنیتی و نظارتی شود که باید درباره سفیر پیشنهادی نظر بدهند.
پیش‌تر موضوع معرفی معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهور و رئیس وقت سازمان محیط ‌زیست، به‌عنوان سفیر نیز از سوی برخی افراد خارج از دستگاه دیپلماسی مطرح شده بود که به نظر می‌رسد به دلیل حضور او در جریان تسخیر سفارت آمریکا در تهران، نام او به‌طور رسمی مطرح نشد. البته او هیچ‌گاه سابقه کار دیپلماتیک نداشته است. اوایل کار دولت یازدهم، معرفی حمید ابوطالبی به‌عنوان سفیر پیشنهادی برای دفتر ایران در نیویورک به دلیل حضور او در ماجرای تسخیر سفارت آمریکا، منجر به نظر منفی کشور میزبان (ایالات متحده آمریکا) شد و تجربه‌ای منفی برای دولت بود.

در مرحله نهایی است

یک منبع آگاه در نهاد ریاست‌جمهوری به «شرق» خبر داد که «سه زن به‌عنوان سفیر معرفی شده‌اند و به نظر می‌رسد کار در مراحل نهایی است و احتمالا به‌زودی نهادهای مرتبط گزارششان را به رئیس‌جمهور ارائه کرده و آقای روحانی نیز بعد از آن نظرش را به دستگاه دیپلماسی ابلاغ می‌کند». به گفته این منبع خبری؛ «یکی از این گزینه‌ها برای کشوری اروپایی و دو نفر دیگر برای دو کشور آسیایی در نظر گرفته شده‌اند. معرفی این سه گزینه در قالب فهرستی از گزینه‌های پیشنهادی در آستانه پایان مأموریت سفرا پیشنهاد شده است». پیگیری‌های خبرنگار «شرق» در مورد گزینه سوم به نتیجه مشخصی نرسید.

البته باید به تأکید یادآوری کرد که معرفی دو یا سه گزینه برای انتصاب سمت سفارت به‌هیچ‌وجه نشانه نهایی‌شدن این موضوع نیست. علاوه‌بر تأیید نهادهای نظارتی و امنیتی داخل و موافقت ریاست‌جمهوری، کشور مقصد نیز باید گزینه معرفی‌شده را تأیید کند و بعد از اعلام تأیید اوست که استوارنامه او به‌عنوان سفیر امضا می‌شود؛ مسیر درازی که باید «صبر» کنیم تا ببینیم از «غوره» «حلوا» سازند یا نه؟

چرا از داخل وزارت امور خارجه سفیر جدید انتخاب نشده است؟

بحث معرفی سفیر زن جدید در حالی مطرح است که در دوران دولت حسن روحانی، وزیر خارجه برای شکستن سقف شیشه‌ای کار زنان در دستگاه دیپلماسی، مرضیه افخم را ابتدا به‌عنوان سخنگو و بعد از حدود دو سال به‌عنوان اولین سفیر زن جمهوری اسلامی معرفی کرد، اما وزیر خارجه نتوانست گزینه دیگری برای این سمت از مجموعه پرتعداد زنان کارمند وزارت خارجه پیدا کند. علت اصلی این موضوع نیز به نحوه گزینش و استخدام‌ها در دستگاه دیپلماسی بازمی‌گردد.
درحالی‌که وزارت امور خارجه بیش از ۳۰۰ نیروی خانم دارد، اما چینش آنها در بخش‌های اداری و خدماتی و کنسولی قرار گرفته و با گشاده‌دستی می‌توان گفت تنها ۲۰ زن در رده سیاسی قرار دارند. طبق قوانین داخلی وزارت امور خارجه، برای انتصاب سمت‌هایی مثل مدیرکل، معاون، سفیر و... افراد باید در رده سیاسی مشغول به کار باشند یا با گذراندن آزمون، از رده اداری به رده سیاسی منتقل شوند، اما این تازه آغاز راه است. هر نیرو در وزارت امور خارجه برای رسیدن به سمت معاون، مدیرکل یا سفیر باید مراحلی را طی کند که در خوش‌بینانه‌ترین حالت بین ۲۰ تا ۲۵ سال طول می‌کشد؛ مراحلی از قبیل دبیر سه، دبیر دو، دبیر یک و رایزن سه، رایزن دو، رایزن یک. هرکدام از این مراحل نیز سه سال به طول می‌انجامد و مابین برخی مراحل، گذراندن دوره‌های ویژه، گذراندن آزمون‌های زبان و مدیریت و... نیز باید اضافه شود.

اما این مراحل سخت در حالی پیش‌روی بانوان قرار دارند که اغلب آنها هنوز جوان هستند و به دلیل محدودیت جذب زنان در وزارت خارجه در سال‌های ابتدایی بعد از انقلاب، اغلب آنها هنوز به مراحل بالای رتبه‌بندی برای سمت‌های معاون و مدیرکل و طبعا سفیر نرسیده‌اند. ازهمین‌رو دو یا سه گزینه معرفی‌شده نیز از خارج از مجموعه وزارت امور خارجه و به‌عنوان «سفیر سیاسی» هستند.

وزارت امور خارجه در سال‌های گذشته کمترین انتصاب سفیر را داشته و شنیده‌های خبرنگار «شرق» حاکی از این است که دست‌کم برای رؤسای ۳۰ نمایندگی بزرگ و کوچک باید به‌زودی گزینه جایگزین معرفی شود. به نظر نمی‌رسد سهم زنان در دستگاه دیپلماسی بیش از این شود.