سرنوشت ائتلاف‌های انتخاباتی مجلس دهم

روزنامه ایران در گزارشی تحلیلی نوشت: در فرهنگ سیاسی کشورما «ائتلاف» واژه بیگانه‌ای نیست، تقویم انتخابات‌ بویژه انتخابات نهادهای شورایی از جمله مجلس شورای اسلامی،خبرگان رهبری و شوراهای شهر، مملو از اتحادهای نوشته و نانوشته‌ای است که بازیگران و بازیگردانان عرصه سیاست برای کسب کرسی‌های بیشتر در نهادهای قدرت شکل دادند.

هر چند شاکله اصلی ائتلاف «امید» در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی شکل گرفت، اما به گواه ناظران و حاضران میدان سیاست، ریشه این همپیمانی به انتخابات ریاست جمهوری سال 92 باز می‌گردد.

زمانی که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، سید حسن خمینی، رئیس دولت اصلاحات و علی اکبر ناطق نوری به اتفاق از حسن روحانی نامزد منادی «اعتدال» در گفتار، پندار و کردار حمایت کردند به اعتقاد ناظران بزرگ ترین وجه ممیزه طیف‌های داخلی جریان اصولگرا، دیدگاه و زاویه آنها با دولت بود. بر این اساس طیفی از اصولگرایان که از سه سال گذشته در صف منتقدان و مخالفان دولت ایستاده بودند، در چارچوب شورای ائتلاف اصولگرایان گردهم آمدند. البته سنگ بنای نخست این تشکل، ساماندهی انتخاباتی طیف مقابل دولت نبود. چه، پیشگامان ایجاد وحدت میان اصولگرایان، پیش از هر چیز به دنبال رفع کدورت‌های باقی مانده از انتخابات ریاست جمهوری سال 92 بودند.

جبهه متحد اصولگرایی، ائتلاف رایحه خوش خدمت و... از جمله تلاش‌های اخیری هستند که فارغ از عناوین متنوعشان، در بطن خود آبستن ائتلاف‌های انتخاباتی بوده‌اند؛ پیوندی عمدتاً ناپایدار که عمری به کوتاهی زمان رقابت دارد؛ چه شیرازه این همپیمانی، عمدتاً حذف رقیب مشترک و افزایش شانس حضور خود در نهادهای قدرت بوده و به رغم تمام تفاوت‌های اسمی، همچنین تنوع ارکان قوام دهنده‌شان و نیز پیروزی یا شکست، سرنوشت مشترکی داشته و تمامی آنها فردای اعلام نتایج، تمام شده تلقی می‌شدند. بالاخص آنکه نظام انتخاباتی کشور ما غیر حزبی است و ائتلاف‌ها، بیشتر از آنکه همبستگی میان تشکل‌ها باشند، حاصل جمع افراد یا آمیزه‌ای از احزاب و کنشگران سیاسی هستند.

انتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی هم نه تنها از قاعده مرسوم مستثنی نبود، بلکه برای نخستین بار بود که انتخابات علاوه بر دو قطبی شدن، دو هسته‌ای شد. به این معنا که برای نخستین بار رقبای اصلی، در قالب دو ائتلاف «امید» و«اصولگرایان» وارد میدان شدند و توانستند با تشکیل دو هسته ائتلافی الگوی رأی دهی در تهران و کلانشهر‌ها را از «افراد»، به «فهرست ها» تغییر دهند. چه در جریان انتخابات اخیر برای نخستین بار مردم پایتخت هر30 نماینده خود را از فهرست یکی از دو ائتلاف انتخاب کردند.

ائتلاف اصولگرایان نیز قافیه را تمام و کمال به ائتلاف امید واگذار کرد، و هر 30 نامزدش بلافاصله بعد از کاندیداهای ائتلاف رقیب قرار گرفتند. به عبارت ساده تر 30 منتخب نخست تهران از فهرست «امید» و 30 نفر بعدی از فهرست «اصولگرایان» بود و قریب نیمی از 30 نفر سوم نیز به فهرست «صدای ملت» اختصاص داشت. نتیجه‌ای قابل تأمل که هسته‌های ائتلافی را برآن داشته تا در گذاشتن نقطه پایان بر اتحاد انتخاباتی خود، تردید کنند. اما آیا براستی ائتلاف‌های دهمین دوره مجلس شورای اسلامی، می‌تواند فرجامی متفاوت داشته باشد؟ یافتن جوابی نزدیک به واقعیت برای این سؤال،پیش از هر چیز نیازمند بازگشت به نقطه آغاز و مروری بر فراز و فرودهای ائتلاف‌های حاضر در عرصه رقابت مجلس دهم است.

* ائتلاف «امید»
هر چند شاکله اصلی ائتلاف «امید» در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی شکل گرفت، اما به گواه ناظران و حاضران میدان سیاست، ریشه این همپیمانی به انتخابات ریاست جمهوری سال 92 باز می‌گردد.زمانی که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، سید حسن خمینی، رئیس دولت اصلاحات و علی اکبر ناطق نوری به اتفاق از حسن روحانی نامزد منادی «اعتدال» در گفتار، پندار و کردار حمایت کردند؛ کناره‌گیری داوطلبانه محمد رضا عارف، بسیج شدن توان ستادی طرفداران آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بعد از رد صلاحیت وی، هدایت آرای پایگاه اجتماعی اصلاح طلبان به سبد روحانی همچنین رأی طیفی از اصولگرایان میانه رو در کنار گزاره‌های دیگر، نتیجه انتخابات را بر خلاف پیش‌بینی‌ها رقم زد.

پیروزی روحانی در انتخابات، طعم ائتلاف نانوشته رهبران سیاسی جریان اصلاح طلبی و میانه رو را شیرین کرد و تشکل‌های اقماری حول این لیدرها، بنا را بر تداوم همسویی و همکاری گذاردند. هر چند رئیس جمهوری در بدو استقرار در پاستور و حتی در ایام تبلیغات مشی و گفتمان متبوع خود را «اعتدال» معرفی کرد و اصولگرایان بعد از روشن شدن نتیجه انتخابات، پیروزی روحانی را پیروزی اصولگرایان دانستند، اما طیف وسیعی از این جریان بسرعت با وی زاویه پیدا کرده و در مواردی مقابل سیاست‌ها و برنامه‌های او ایستادند.

اصلی ترین تریبون جبهه اصولگرایان منتقد یا مخالف دولت، مجلس نهم بود.اگر چه بدنه مجلس و در رأس آن علی لاریجانی تلاش بسیاری کرد تا زمام نهاد قانونگذاری به دست این طیف نیفتد،اما تریبون باز و حق نمایندگان برای اظهار نظر آزادانه، دستاویز جریان منتقد یا مخالف دولت شد. دستاویزی که فضای روانی و رسانه‌ای را در اختیار خود گرفته بود و از سویی پیشبرد برنامه‌های دولت را با دست انداز مواجه می‌کرد.

فشار همین جریان بود که حامیان انتخاباتی حسن روحانی را بر آن داشت تا جلوی میدانداری این طیف را بگیرند. هدفی که باعث شد شماری از چهره‌های سرشناس اصلاح طلب از جمله محمد رضا عارف، غلامحسین کرباسچی دبیر کل حزب کارگزاران سازندگی و رسول منتجب نیا قائم مقام حزب اعتماد ملی ایده ائتلاف با اصولگرایان معتدل را پیش بکشند.

به اعتقاد این افراد حتی اگر اصلاح طلبان مجال حضور در مجلس آینده را نداشته باشند،توان این جریان باید صرف حمایت از اصولگرایانی باشد که از افراط و تفریط به یک اندازه فاصله دارند تا در نهایت پارلمانی شکل بگیرد که قاطبه اصلی اش در برابر دولت نباشد. همین اندیشه بود که نطفه شورای سیاستگذاری اصلاح طلبان را منعقد کرد.نهادی که اصلی ترین مأموریتش متمرکز کردن توش و توان این جریان برای کسب حداکثری کرسی‌های مجلس از سوی حامیان دولت بود و با امضا و توصیه رئیس دولت اصلاحات قوام یافت.

علاوه بر احزاب 19 گانه شورای هماهنگی جبهه اصلاحات، احزاب تازه تأسیس اتحاد ملت ایران، ندای ایرانیان، مجمع ایثارگران و اعضای شورای مشورتی رئیس دولت اصلاحات، همچنین شماری از اعضای بنیاد امید ایرانیان به عضویت نهاد انتخاباتی اصلاح طلبان درآمدند و محمد رضا عارف به اتفاق آرا در رأس این تشکیلات قرار گرفت. حزب میانه روی «اعتدال و توسعه» نیز به این شورا دعوت شد اما به عضویت این نهاد در نیامد. هر چند این جریان گام نخست یعنی ائتلاف میان اصلاح طلبان را با قدرت و قوت برداشت،اما بعد از اعلام نتیجه نهایی بررسی صلاحیت‌ها مشخص شد تعداد کثیری از نیروهای داوطلب این جریان، از میدان رقابت کنار گذاشته شده‌اند. حسین مرعشی از اعضای ارشد شورای سیاستگذاری اصلاح طلبان اعلام کرد تنها یک درصد اصلاح طلبان تأیید صلاحیت شده‌اند و این جریان برای بستن فهرست 30 نفره در تهران به مشکل خورده است؛زیرا این مقدار نامزد تأیید صلاحیت شده ندارد و وضعیت در سایر استان‌ها نیز به همین ترتیب است. وضعیتی که برای یکی دو روز فضای یأس و ناامیدی را در این اردوگاه حاکم کرد اما بعد از جلسات فشرده اعلام شد شورا بر اساس مدلی که قبلاً اعلام کرده برای هر 290 کرسی مجلس نامزد معرفی می‌کند.

بدین ترتیب بود که این نهاد به رایزنی با نامزدهای تأیید صلاحیت شده‌ای پرداخت که تمایل پیوستن به ائتلاف اصلاح طلبان و حامیان دولت را داشتند.از سوی دیگر بر اساس رایزنی حزب «اعتدال و توسعه» نام شماری از نامزدهای اصولگرا در لیست تهران و شهرستان‌های ائتلافی قرار گرفت که در آستانه انتخابات نام «امید» را برای خود انتخاب کرد.پیروزی قاطع و به قول محمد رضا باهنر 30 به هیچ ائتلاف «امید» در تهران و کسب 86 کرسی در دور اول انتخابات مجلس سبب شد چراغ این نهاد تا دور دوم روشن بماند. بر اساس گزارش ها،این ائتلاف در مجموع دو رقابت 7 اسفند و 11 اردیبهشت، قریب 120 صندلی به دست آورد و فعلاً در اکثریت قرار دارد.

* شورای ائتلاف اصولگرایان
یکی از دشواری‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 92 و متعاقب آن انتخابات مجلس دهم شورای اسلامی، نارسایی مفهومی اصطلاح‌های مرسوم و جا افتاده برای معرفی کنشگران و گروه‌های سیاسی است.همان گونه که خود اصولگرایان اذعان دارند، تنوع و تکثر طیف‌های داخلی این جریان و زاویه جدی برخی سلیقه‌های داخل این اردوگاه با یکدیگر، سبب شده کاربرد واژه اصولگرا برای معرفی تمام و کمال فعالان این جریان کافی نباشد. تقسیم بندی اصولگرایان از سوی رسانه‌ها به «سنتی» و «نو اصولگرا» یا «تندرو» و «میانه رو» ناظر به این خلأ است.اما هیچ کدام از این مرزبندی ها،نمی تواند صف بندی درونی این جریان در انتخابات اخیر را نشان بدهد؛ چرا که به اعتقاد ناظران بزرگ ترین وجه ممیزه طیف‌های داخلی جریان اصولگرا، دیدگاه و زاویه آنها با دولت بود.
بر این اساس طیفی از اصولگرایان که از سه سال گذشته در صف منتقدان و مخالفان دولت ایستاده بودند، در چارچوب شورای ائتلاف اصولگرایان گردهم آمدند. البته سنگ بنای نخست این تشکل، ساماندهی انتخاباتی طیف مقابل دولت نبود. چه، پیشگامان ایجاد وحدت میان اصولگرایان، پیش از هر چیز به دنبال رفع کدورت‌های باقی مانده از انتخابات ریاست جمهوری سال 92 بود.چنانکه سید رضا تقوی با کسب اجازه از مرحوم مهدوی کنی مأموریت یافت در راستای تألیف قلوب اصولگرایان با آنها گفت‌و‌گو کرده و اخلاف این جریان را از تداوم تشتت تحذیرکند. مجموعه تلاش‌های او در قالب جلسات موسوم به «وحدت اصولگرایان»، از سوی حزب پایداری، مؤتلفه اسلامی و ایثارگران همراهی شد.تلاش هایی که به تشکیل شورای ائتلاف اصولگرایان منجر شد که علاوه بر احزاب 18 گانه جبهه پیروان خط امام و رهبری،حزب پایداری،جمعیت ایثارگران و رهپویان، جبهه ایستادگی و جبهه یکتا در آن عضویت داشتند.
جامعه روحانیت مبارز میزبان و غلامعلی حداد عادل سخنگوی این تشکل بود.تشکلی که در افواه اهل رسانه فهرست موسوم به «ژنرال»‌ها را منتشر کرد با شکست کامل و قطعی این فهرست در تهران، شیرازه این شورا از هم گسیخت؛به گونه‌ای که تحرکات تشکیلاتی اصولگرایان در دور دوم انتخابات،به فعالیت کمیته هفت نفره‌ای از نمایندگان اصولگرای مجلس نهم تنزل یافت.بر اساس گزارش‌ها اصولگرایان ائتلافی با حداکثر 80 کرسی به دست آورده‌اند و فعلاً در اقلیت هستند.

* فرجام دو ائتلاف
در ادوار گذشته ائتلاف‌های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی در صورت شکست، مضمحل می‌شد و در صورت پیروزی در قالب یک فراکسیون پارلمان یا زیر مجموعه یکی از فراکسیون‌های اصلی فعالیت می‌کرد.دو گزینه‌ای که پایان ائتلاف محسوب می‌شد؛ چرا که فراکسیون تشکیل شده دیگر از اهداف و سازوکار ائتلاف انتخاباتی پیروی نمی‌کرد و شکل و شمایل ، همچنین قواعد خود را داشت.بعد از انتخابات اخیر مجلس نیز ائتلاف «امید» اعلام کرده بود که فراکسیونی به همین نام تشکیل خواهد داد و اصولگرایان نیز همپیمان شده‌اند فراکسیون«فراگیر» را تشکیل دهند.
با این همه به نظر نمی‌رسد به رغم تشکیل و فعالیت این دو فراکسیون،شاکله اصلی دو ائتلاف خارج از پارلمان میلی به توقف فعالیت‌های خود داشته باشند. البته کارگزاران هر دو ائتلاف به وجود مشکلاتی که در جریان انتخابات گریبان آن را گرفت – از جمله اختلاف داخلی- واقف هستند ولی با این همه از احتمال تداوم فعالیت هسته ائتلافشان سخن می‌گویند. اراده‌ای که به اعتقاد ناظران به‌خاطر عدم حضور و خلأ احزاب قوی است و هم به انتخابات ریاست جمهوری سال آینده چشم دارد.
این در حالی است که اصولگرایان ائتلافی که حالا علاوه بر ریاست جمهوری، شمار زیادی از صندلی‌های پارلمان را از دست داده‌اند، انگیزه و فرصت کافی دارند تا خود را برای رقابت‌های ریاست جمهوری آماده کنند.شاید بر این اساس است که اصولگرایانی که در مجلس هشتم و نهم از علی لاریجانی دل خوشی نداشتند،امروز از او به عنوان سخنران اصلی نخستین همایش شان بعد از انتخابات دعوت می‌کنند و لاریجانی نیز این دعوت را می‌پذیرد.اصلاح طلبان و حامیان دولت نیز اگر چه روزهای دشواری را در ایام انتخابات داشتند و اختلاف‌های ریز و درشت و حل نشده شان را به ایام پس از انتخابات موکول کردند، به نیکی می‌دانند برای پیروزی در انتخابات آتی راهی جز ادامه همراهی ندارند.بر این مبنا بعید به نظر می‌آید تشکیل فراکسیون «امید» یا «فراگیر» در مجلس، همچنین ریاست عارف یا لاریجانی، ائتلافی‌ها را به سوی تعطیلی نهاد انتخاباتی شان ترغیب کند.