دستتان را به عنوان خالق آثار جدی بگیرید

«متاسفانه باید حتما یک محقق خارجی بیاید و بگوید ابزاری که با دست انسان خلق می‌شوند تاثیر انسانی و معنوی بیشتری دارند تا ما آن را باور کنیم.»

بهمن نامورمطلق - معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی  ‌درباره اهمیت دست در تولید صنایع دستی بیان کرد: متاسفانه دست مظلوم واقع شده و در حوزه پژوهش روی این عضو از بدن خیلی کم کار شده است. مرلو پونتی درباره عضو چشم و دیدن،‌ پدیدار شناسی انجام داده است؛ ‌درباره حس چشایی،‌ شنوایی و حواس دیگر پژوهش‌هایی صورت گرفته، اما درباره عضو دست و حس لامسه کمتر کار شده است؛ در حالی که دست یک عضو منحصر به فرد برای انسان است.

او ادامه داد: یکی از علت‌هایی که موجب شد انسان نسبت به حیوان‌های دیگر متمایز شود، داشتن دو دست آزاد است، هیچ موجود دیگری یک عضو آزاد و کاملا در اختیار ذهن ندارد. از مهمترین دلایل رشد انسان دو دست آزاد است. ما نسبت به این موضوع کم توجهی کرد‌ه‌ایم. به نظر من وجود دو دست آزاد در اختیار ذهن موجب شد کارهایی را انجام دهیم که موجودات دیگر توانایی انجام آن را ندارند.

این اسطوره‌شناس بیان کرد: یکی از علت‌های رشد ذهن وجود دو دست است، یعنی دست یک ابزار ساده نبوده است. ذهن می‌توانسته به وسیله دست کارهایش را انجام دهد،‌ آرزوهایش را محقق کند و دارای آرزوهای بزرگتر شود تا امکان خلق ابزار تازه‌تری برایش تداعی شود؛ بنابراین شاید کمتر عضوی به اندازه دست به رشد ذهن انسانی کمک کرده باشد.

دست،‌ متفاوت‌تر از اعضای دیگر

نامورمطلق اضافه کرد: درست است که نگاه کردن و احساسات دیگر مهم هستند و موجب تقویت و پویا شدن ذهن می‌شوند، اما دست متفاوت‌تر از بقیه بوده و به انسان امکان خلق داده است. تفاوت دست با دیگر اعضای متولی حواس در این است که بقیه اعضا تنها دریافت‌کننده جهان پیرامون هستند، مثلا چشم یا گوش تنها دریافت کننده آن چیزی است که بیرون از ما وجود دارد اما دست جدا از اینکه دریافت کننده است، خالق نیز هست و این خلق موجب رشد ذهن شده است. البته این به معنای اینکه چشم بی‌اثر بوده است، ‌نیست اما کنش نقش مهمی در این زمینه دارد و از دریافت مهم‌تر است.

او بیان کرد: دست و سپس با تفاوت بسیاری پا انسان را کُنش‌گر واقعی کرد و این کُنش موجب شکوفایی انسان در طول تاریخ و در نهایت متمایز شدن او شد. اما با توجه به همه این مسائل، من در تحقیقاتم متوجه شده‌ام درباره مبانی فلسفی، ‌حکمی و حتا روانشناسی و جامعه شناسی دست، پژوهش کمی شده است. به نظرم به این دلیل است که ما به دست نگاه سطحی داشته‌ایم و آن را یک ابزار ساده پنداشته‌ایم که توسط ذهن کار انجام می‌دهد در حالی که اصلا این طور نیست و ما نباید نگاه ابزاری به دست داشته باشیم.

معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور گفت: دست ارتباط ویژه‌ای با مغز دارد. برخی کارها مثل دیدن به صورت اتوماتیک انجام می‌شوند، اما دست نمی‌تواند به صورت اتوماتیک کاری را انجام دهد و با ذهن ارتباط نزدیکی دارد. دست منتقل کننده ویژگی‌های انسانی است، چون کُنش‌گر و خلاق است. کاری که توسط دست انجام می‌شود انسانی‌تر محسوب می‌شود و ارزش بیشتری پیدا می‌کند؛ به همین دلیل کاری که انسان با دست خودش انجام می‌دهد با پدیده‌ای که در شکل گیری آن نقشی نداشته است به طور قطع یکسان نیست و حس یکسانی را منتقل نمی‌کند.

نقش دست در صنایع‌دستی

دست،‌ بهترین انتقال‌دهنده روح انسانی

نامورمطلق ادامه داد: به عقیده من دست بهترین منتقل کننده روح انسانی است و این موضوع به معنای اینکه اعضای دیگر تاثیری ندارند، ‌نیست. گاهی اوقات حتا میمیک صورت هم می‌تواند انتقال دهنده باشد، اما در واقع دست به نوعی زبان و بیان محسوب می‌شود که می‌تواند انتقال احساسات را انجام دهد. تمدن بشری حاصل فعالیت دست است و دست انسان از نظر اسطوره‌ای یک ویژگی «میداسی» دارد.

او اضافه کرد: خانم‌ها «شاه میداس» را خوب می‌شناسند، چون او اسطوره طلا است و پس از آنکه به خدایان خدمت می‌کند، از او می‌خواهند آرزویی کند. او نیز آرزو می‌کند به هر چیزی که دست می‌زند به طلا تبدیل شود. هنگامی که میداس به خانه‌اش برمی‌گردد و در راه درخت سیب می‌بیند و هنگامی که دست می‌برد تا آن را بچیند و بخورد، سیب به طلا تبدیل می‌شود و به محض اینکه به خانه می‌رسد و دخترش را به آغوش می‌کشد آن هم تبدیل به مجسمه طلا می‌شود.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه انسان ویژگی میداسی دارد و هنگامی که دست به هر چیزی می‌زند آن را فرهنگی و انسانی می‌کند، افزود: انسان با لمس هر شی‌ءای آن را به متن تبدیل می‌کند. ما نمی‌توانیم چشم را به جایی بزنیم و آن تغییر کند و تبدیل به متن شود، اما دست این کار را انجام می‌دهد. انسان با دست خودش معناسازی می‌کند. حتا اگر ذهنش هم منبع معناسازی باشد این کار بدون دخالت دست انجام نمی‌شود.

نامورمطلق معتقد است: دست ابزار ذهن نیست، بلکه همکار ذهن است، دست همکار قلب است؛ به همین دلیل است که وقتی انسان اثری را با دست خودش تولید می‌کند نسبت به اثری که با ماشین تولید می‌شود متفاوت است؛ زیرا با واسطه به دست می‌آید. وقتی که با شخصی دست می‌دهیم حسی را به آن فرد مقابل منتقل می‌کنیم. خلق کالای صنایع دستی هم همین طور است و چون به واسطه دست انسان که احساس دارد ساخته می‌شود تاثیر خودش را می گذارد اما درک آن برای هر کسی آسان نیست و تنها ذهن‌های حساس متوجه آن می‌شوند.

نقش دست در صنایع‌دستی

حسی که دست منتقل می‌کند

او برای روشن شدن این مطلب توضیح داد: یک هنرمند فعال در حوزه فرش تعریف می‌کرد فرشی را سفارش داده بودم که دو خواهر آن را بافتند. هنگامی که این فرش را تحویل گرفتم، ویژگی ظاهری آن با فرش‌های دیگر تفاوتی نداشت اما من به شدت به آن علاقمند شدم تا اینکه هنگامی که یک تاجر ایرانی چشم‌اش به این فرش افتاد، به شدت به آن علاقمند شد و اصرار کرد که فرش را به آن بدهم و سرانجام هم موفق شد. چند روز بعد نتوانستم تحمل کنم و رفتم که فرش را پس بگیرم، اما او گفت یک تاجر آلمانی به محض اینکه فرش را دید آن را خرید و برد. اینکه تاجران به این فرش دلبسته شدند برایم به شکل یک معما درآمد. به همین دلیل سراغ بافنده‌های فرش رفتم تا علت را جویا شوم. آن دو خواهر در جواب گفتند ما این فرش را بدون وضو نمی‌بافتیم، زیرا تصمیم داریم پول آن را برای خرید جهیزیه‌مان صرف کنیم.

این اسطوره شناس ادامه داد: آن هنرمند فعال در حوزه فرش اظهار می‌کرد،‌ «من متوجه شدم احساسات این دو خواهر به فرشی که بافته‌اند هم منتقل شده است و ما بدون آنکه احساسات آنها را ببینیم مجذوب فرش شده بودیم.»

نامورمطلق بیان کرد: متاسفانه ما به این جنبه صنایع دستی کم توجهی کرده‌ایم و به همین دلیل هم زندگی مدرن که به کارهای دستی در آن بی توجهی شده، زندگی سردی شده است و همه‌ی ما از نظر روانی و احساسی به انسان‌های یخ زده تبدیل شده‌ایم. یکی از دلایل این امر این است که ما به خودِ انسان بی توجهی کرده‌ایم بنابراین دست و صنایع دستی ابعاد گسترده‌ای دارد.

او افزود: وقتی که صنایع دستی در یک خانه قرار می‌گیرند انرژی که در آن خانه تولید می‌کند متفاوت با انرژی است که صرفا کار صنعتی در آن قرار دارد. اگر بتوانیم به این درجه از آگاهی برسیم که صنایع دستی چه تاثیر عمیقی در زندگی ما دارد به دکوراسیون منزل و محل کارمان توجه ویژه‌ و سعی می‌کنیم فضای زندگی‌مان را انسانی‌تر کنیم.

این پژوهشگر اظهار کرد: متاسفانه باید حتما یک محقق خارجی بیایید و بگوید ابزاری که با دست انسان خلق می‌شوند تاثیر انسانی و معنوی بیشتری دارند تا ما آن را باور کنیم در حالی که اگر خودمان این موضوع را باور کنیم در طراحی اتاق کودکمان طور دیگری فکر می‌کنیم و به این که تنها فرزندانمان را به کلاس آموزشی بفرستیم فکر نمی‌کنیم بلکه در طراحی اتاق او نیزتوجه ویژه‌ای نشان می‌دهیم.

نامورمطلق بیان کرد: اگر طراحی یک فضا انسانی‌ و فرهنگی‌تر باشد روابط انسان‌ها هم متفاوت‌تر خواهد بود. بنابراین ما تحت تاثیر طراحی‌های پیرامون خود هستیم. جدا از این موضوع، رنگ هم تاثیر بسزایی دارد، اگر داخل هواپیما را رنگ قرمز کنیم قطعا مسافرانی که از آن استفاده می‌کنند دچار آسیب‌های روانی جدی می‌شوند.

معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور گفت: ما به عنوان متولی صنایع دستی دنیا باید این حرف‌ها را تئوریزه و پیاده کنیم. اگر این خودآگاهی صورت بگیرد نه تنها در فروش صنایع دستی بلکه در انسانی کردن زندگی انسان‌ها هم می‌تواند موثر باشد و من بر این باورم اگر انسان‌هایی که امروزه به نام داعش جنایت می‌کنند در فضایی که طراحی انسانی داشت زندگی می کردند و بزرگ می‌شدند هیچ وقت به این حد از وحشی‌گری نمی‌رسیدند.