تلاش عربستان برای خروج از تنگناهای منطقه

تحرك های تازه در دیپلماسی منطقه ای عربستان و سفرهای برونمرزی مقام های این كشور موضوعی است كه رسانه های عربی آن را تازه ترین تلاش برای برونرفت از تنگناهای پیش روی سعودی ها توصیف كرده اند.

شماری از تحلیلگران رسانه های عربی می گویند عربستان پس از شكست های پی در پی در سیاست های منطقه ای به ویژه در سوریه و یمن، نیازمند تقویت و بازسازی موقعیت خود از راه تحكیم روابط با دیگر كشورهای موثر خاورمیانه به ویژه مصر و تركیه است. از این رو، مقام های عربستان با هدف جلب حمایت برخی كشورهای منطقه، تحرك دیپلماسی خود را افزایش داده اند تا با این راهبرد بتوانند با مسایل و چالش های منطقه ای رویارویی كنند. سفر تازه «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان به مصر و تركیه و سفر اخیر «محمد بن سلمان» ولیعهد این كشور به اردن و امارات در این راستا ارزیابی می شود.

این گزارش در بردارنده مهم ترین محورهای تحلیلی در رسانه های عربی، درباره تحرك های دیپلماتیك اخیر عربستان است.

***تلاش ریاض برای پیگیری سیاست فعال منطقه ای
روزنامه های «الحیات» چاپ لندن، «الریاض» عربستان، «المصدر» مصر و تارنمای «ارم نیوز» امارات، در بخشی از گزارش و تحلیل های خود سفر منطقه ای مقام های عربستان را تلاشی برای فعالسازی دیپلماسی با هدف رویارویی با چالش ها ارزیابی كردند.

به نوشته روزنامه الحیات در بیست و پنجم فروردین 95، به تازگی در سیاست خارجی عربستان تغییرهایی رخ داده است. دیگر عربستان به سیاست عكس العمل، رهبری از دور، پرهیز از وارد شدن مستقیم در بحران ها و كاهش زیان های ناشی از دخالت مستقیم بسنده نمی كند بلكه عربستان در بسیاری از امور به ویژه آنچه مربوط به امنیت ملی می شود، زمام را به دست گرفته است. از این رو، در تحكیم صف ها، تكیه بر خود و ائتلاف سازی و رهبری آن تردید نمی كند. دخالت نظامی عربستان در یمن، نشان دهنده میزان و نوع تغییر در سیاست خارجی ریاض است. عربستان اكنون وارد مرحله تازه ای از تاریخ خود شده است. روزنامه الریاض نیز بیست و پنجم فروردین در بخشی از گزارش خود با اشاره به سفر ملك سلمان به قاهره و آنكارا نوشت: هدف كنونی عربستان، پویاسازی دیپلماسی است. گفت و گوهای سلمان با «عبدالفتاح السیسی» ربیس جمهوری مصر و «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری تركیه در بردارنده شماری از موضوع ها بود. مهم است كه در این میان به فرصت تاریخی عربستان در شرایط كنونی برای حل اختلاف ها و مدیریت بحران های منطقه اشاره كرد. روابط عربستان و تركیه از عرصه سیاسی و اقتصادی فراتر رفته و به سبب حضور این 2 كشور در ائتلاف كشورهای اسلامی، وارد عرصه های نظامی و امنیتی شده است.

به نوشته این روزنامه، تركیه و عربستان در معادله های منطقه ای و بین المللی دارای نقش برجسته ای هستند كه نمی توان از آن چشم پوشی كرد. نمی توان بدون در نظر گرفتن دیدگاه و منافع این 2 كشور، به یك راه حل برای بحران های منطقه ای دست یافت. برخی ادعا می كنند كه ریاض و آنكارا می توانند در پرونده های سوریه، لیبی و فلسطین نقش موثری داشته باشند. نزدیك شدن عربستان به تركیه به ضرر مصر نخواهد بود. اختلاف دیدگاه در برخی مسایل در روابط بین الملل طبیعی است. عربستان از این زاویه با مصر و تركیه نزدیك شده تا به یك دیدگاه راهبردی برای حل بحران های منطقه برسد.

در همین پیوند، تارنمای ارم نیوز هم بیست و چهارم فروردین نوشت: منابع آگاه در كشورهای عربی حاشیه خلیج (فارس) بر این مساله تاكید دارند كه عربستان طی روزهای گذشته، تحرك فعالی در منطقه از خود نشان داده است. سفر سلمان به مصر و تركیه و سفر محمد بن سلمان به اردن و امارات نشان دهنده اوج تلاش های عربستان طی یك سال گذشته بود كه هدف از آن بازیابی جایگاه ریاض در جهان عرب و فراهم كردن سازوكارهای تازه ای است كه قدرت رویارویی با چالش های منطقه را داشته باشد.

بر پایه این گزارش، امضای توافقنامه های دوجانبه دولت سعودی با دیگر دولت ها، بخشی از ماموریت سلمان در مصر بود. عربستان از زمان به قدرت رسیدن سلمان زمام امور را به دست گرفته و به این مساله پی برده كه تكیه بر قدرت های فرامنطقه ای بی فایده است، به ویژه اینكه دولت آمریكا در در رویاروی با بحران های منطقه ای با سستی و بر پایه منافع خود برخورد می كند.

به نوشته بیست و ششم فروردین ماه روزنامه الكترونیكی المصدر، از دیدگاه ناظران، سفر سلمان به تركیه و دیدار او با اردوغان، در راستای تلاش های پرشتاب عربستان با هدف ساماندهی وضعیت منطقه است تا از این راهبرد بتواند با تهدیدها مقابله كند. تفاوتی ندارد كه این تهدیدها مربوط به گروه های تروریستی باشد یا مربوط به كشورهایی باشد كه برای گسترش دامنه نفوذ خود تلاش می كنند.

***عربستان و انگیزه های كنونی كنشگری در خاورمیانه

روزنامه «رای الیوم» چاپ لندن با اشاره به اقدام های عربستان طی یك سال گذشته به ویژه تلاش این كشور برای ائتلاف سازی، این تلاش ها را ناشی از هدف ریاض در جهت رویارویی با ایران قلمداد كرد.

این روزنامه در بیست و پنجم فروردین، در گزارشی به قلم «عبدالباری عطوان» نوشت: سلمان بن عبدالعزیر پادشاه عربستان تاكنون چهار بار با رجب طیب اردوغان رییس جمهوری تركیه و سه بار با عبدالفتاح السیسی رییس جمهوری مصر، دیدار كرده است. او 2 ائتلاف را یكی با كشورهای عربی و دیگری با كشورهای اسلامی تشكیل داده است. او همچنین بزرگ ترین مانور نظامی در تاریخ منطقه موسوم به «رعد الشمال» را سرپرستی كرد و حاكمیت كشورش بر 2 جزیره «صنافیر» و «تیران» واقع در ورودی خلیج «العقبه» را بازپس گرفت. افزون بر این، او جنگنده های «توفان قاطعیت» را فرستاد تا در نبرد علیه یمن شركت كنند و چهار جنگنده سعودی را به پایگاه هوایی «اینجرلیك» تركیه اعزام كرد تا در نبرد علیه داعش و شاید سرنگون كردن نظام سوریه در آینده نقش داشته باشند، البته به شرط آنكه بادها در جهت كشتی های عربستان بوزد.

بر پایه نوشته روزنامه رای الیوم، كارزار دیپلماتیك عربستان، سلمان را به قاهره و از آنجا به آنكارا و فرزندش محمد بن سلمان را به امان و از آنجا به ابوظبی راهی كرد.

رای الیوم در ادامه آورد: آیا این كارزار نمایانگر قدرت سران عربستان و یا نشانگر ترس و وحشت آنان است؟ از این تحرك های تازه ریاض چه تحلیل می توان ارایه داد و این كشور با در پیش گرفتن چنین رویكرد تازه ای در سیاست خارجی خود به دنبال چیست؟ آن هم در این زمان به ویژه از سوی كشوری كه در گذشته به سنگینی و با تامل بسیار گام بر می داشت، به ویژه در خاورمیانه كه پر تنش ترین منطقه جهان است.

به نوشته عطوان،2 تحول اساسی علت اصلی كارزار جدید عربستان در منطقه است؛ نخست اینكه ریاض با تشكیل ائتلاف كشورهای سنی تلاش كرده است با ایران رویارویی كند. این ائتلاف بر مثلث عربستان، تركیه و مصر تكیه دارد. دوم اینكه عقب نشینی تدریجی آمریكا از نظر نظامی و سیاسی از منطقه و چشم پوشی واشنگتن از عربستان كه همواره نقطه اتكای راهبردی آمریكا در جنگ های منطقه ای در دهه های پیش بود در این زمینه موثر است.

عطوان، از پول به عنوان ابزار عربستان برای شكل دهی به ائتلاف های خارجی و تحكیم بخشیدن به آنها نام برد و گفت ثروت مانند سیمانی است كه پیش بینی می شود ضلع های مثلت ائتلاف یادشده شده را محكم كند.

به نوشته رای الیوم سران كنونی عربستان راهبرد سیاسی تازه ای را نیز دنبال می كنند كه آن راهبرد، گردآوردن همپیمانانی برای ایجاد ائتلاف قومی سنی به جای ائتلافی عرب و اسلامی است. ائتلاف تازه سعودی ها، در صدد خارج كردن شیعه از امت مسلمان، گرفتن ماهیت عربی و اسلامی از آنان و تبدیل كردن شیعه به اردوگاه دشمن است.

*** راه دشوار عربستان برای فرار از تنگناهای منطقه ای

برخی رسانه های عربی هم تحرك های تازه عربستان را اقدامی برای فرار از تنگناهای منطقه ای توصیف كردند. شبكه خبری «رصد» مصر و روزنامه «القدس العربی» چاپ لندن با اشاره به ناكامی سیاست های عربستان، اقدام های این كشور را تلاشی برای رهایی از تنگنا دانستند و تحولات منطقه را به سود ایران و زیان عربستان ارزیابی كردند.

شبكه خبری رصد، بیست و دوم فروردین ماه در گزارشی به قلم «نادر فرحانی» نوشت: بی تردید عربستان در سیاه ترین روزگار خود به سر می برد. پادشاه این كشور دچار بیماری آلزایمر و ولیعهد این كشور هم خواستار خشونت است. محبوبیت و شهرت عربستان به سبب دامن زدن این كشور به 2 جنگ خانمان سوز در سوریه و یمن به پایین ترین درجه خود رسیده است. در سوریه سعودی ها با پرورش گروه های تروریستی این كشور را ویران كرده اند. در یمن هم عربستان دست به جنایت های وحشیانه ای می زند. خطرناك تر این كه عربستان با پیروی از سیاست های توخالی خود در بازار نفت و كاهش بهای این كالا، گمان می كرد كه می تواند در منطقه به ایران و روسیه ضربه بزند. عربستان اما با پیش گرفتن این سیاست ها گویی مرغی را كه برای او تخم طلا تولید می كرد سربریده است چراكه اكنون ریاض با كاهش بهای نفت، دچار كمبود بودجه شده است. در شرایطی كه این كشور جایگاه خود را در عرصه بین الملل از دست داده، طبیعی بود كه به دنبال راه رهایی بگردد، در نتیجه به مصر روی آورده است.

روزنامه القدس العربی نیز بیست و چهارم فروردین، در سرمقاله خود با عنوان «شرط بندی های سخت مصر و عربستان» با اشاره به دیدار اخیر ملك سلمان با السیسی نوشت: با وجود اینكه دولت كنونی مصر، نماینده نظامیان و نیروهای امنیتی است كه با كنار گذاشتن «محمد مرسی» رییس جمهوری پیشین به قدرت رسیده است اما این نظام همان گونه كه ریاض انتظار دارد، سیاست های «حسنی مبارك» را كه همپیمان عربستان بود اجرا نمی كند. بر خلاف دوره «عبدالناصر» رییس جمهوری پیشین مصر كه جهان عرب میان مصر و عربستان تقسیم شده بود و دوره مبارك كه این 2 كشور همپیمان سیاسی بودند اكنون مصر و عربستان لحظه های سختی را سپری می كنند و اولویت هر كدام با دیگری تفاوت دارد. عربستان در یمن، عراق، سوریه و لبنان زیر محاصره ایران قرار گرفته است. دولت السیسی هم در مصر سرگرم به حاشیه راندن اخوان المسلمین و درگیری با پشتیبانان منطقه ای این گروه است.

درگیری مصر با دولت های پشتیبان اخوان المسلمین در منطقه آشكارا به سود ایران است و با تلاش های درگیرانه سیاسی و نظامی عربستان در خاورمیانه تعارض دارد. ریاض تمایل دارد با كمك اقتصادی به مصر از حمایت سیاسی و نظامی قاهره در رویارویی با ایران برخوردار شود اما به نتیجه رسیدن شرط بندی های عربستان سخت است. علت این مساله آن است كه بدون برقراری ثبات سیاسی رسیدن به ثبات اقتصادی دشوار است و دولت مصر بدون حل بحران با اخوان المسلمین نمی تواند به ثبات سیاسی برسد و در نتیجه نبود ثبات سیاسی، موضع سیاسی این كشور هم در منطقه تغییر نخواهد كرد. فروپاشی اقتصاد مصر سبب شده است تا مصر موضع گیری درباره ایران و عربستان را ماجراجویی خطرناكی تلقی كند.