لایه پنهان هشدار سیف/مخاطب رئیس‌کل بانک مرکزی ایران چه کسی بود؟

سخنان رئیس‌کل بانک مرکزی درخصوص اجرایی شدن برجام، واکنش‌های متفاوتی را در پی داشت. برخی این صحبت‌ها را دلیلی بر ناکارآمدی برجام عنوان کردند و برخی دیگر با ارائه تحلیلی جامع‌تر، این سخنان را تابع فضای مذاکرات و در راستای دیپلماسی رسانه‌ای دانستند.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی تدبیر و امید،«دنیای اقتصاد» در دو گزارش، این صحبت‌ها را از ابعاد حقوقی و رسانه‌ای، عیارسنجی کرده است. به نظر می‌رسد سیف در سفر خود به آمریکا، روان شدن نقل و انتقالات مالی را از مسیر مستقل دنبال کرده است. «اتصال مستقیم به سیستم مالی آمریکا» یا «اطمینان‌دهی آمریکا به دیگر بانک‌ها جهت رابطه با ایران» دو مسیر دنبال‌شده است.

رئیس‌کل بانک مرکزی در جریان سفر به آمریکا از قدرت‌های جهانی طرف مذاکره با ایران، خواست به تعهدهای خود عمل کنند و در مواردی که لازم است قوانین‌های خود را تغییر دهند تا زمینه برای ارتباط بانک‌های جهانی با نظام مالی ایران فراهم شود. این سخنان سیف در داخل با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. از یکسو منتقدان داخلی دولت از سخنان سیف به‌عنوان «اعترافات مهیب» نام بردند و اظهار کردند: «این اعترافات بي‌آبرويي بزرگي است براي مناديان و مدعيان برجام.» به گفته آنان «سيف، بي‌پرده گفته است ايران به همه تعهداتش عمل كرده، اما در زمينه تحريم‌ها هيچ اتفاقي نيفتاده است.» همین‌طور به نظر برخی از کارشناسان، باعث شد که شاخص کل بازار بورس افت قابل توجهی داشته باشد. هرچند کارشناسان پیش‌بینی می‌کردند که شاخص بازار در این روزها پتانسیل کاهش دارد، اما سخنان رئیس‌کل بانک مرکزی نیز به‌عنوان یک عامل روانی در این ریزش اثر داشته است. روز گذشته شاخص کل بورس 1603 واحد کاهش یافت که این بیشترین ریزش از اسفند 93 بوده است.

روی دیگر صحبت‌های رئیس کل

هرچند برخی سخنان سیف را دلیلی بر عملی نشدن تعهدات طرف‌های خارجی می‌دانند، اما موافقانی نیز وجود دارد که می‌گویند حرف‌های سیف در جهت حداکثر کردن دستاوردهای برجام بوده و روی صحبت رئیس کل، طرف‌های مذاکره‌کننده بوده است. برخی از این موافقان اظهار کرده‌اند به‌خاطر اینکه این سخنان در یک فضای کاملا دیپلماتیک صورت گرفته باید تاویل و تفسیر، سود و زیان آن نیز به شکل دیگری صورت گیرد. به گفته آنها این حرف‌ها برای حداکثری کردن آثار برجام است؛‌ برای مثال سیف در بخشی از سخنانش به برخی از نتایج مثبت برجام اشاره و در ادامه اضافه کرده است که این دستاوردها «در 3 ماه کافی نیست.»

بنا بر اظهارات این گروه از اصحاب نظر، سیف در این قسمت از سخنانش تاکید می‌کند که به هیچ‌وجه ارزش این معاهده را تخفیف نمی‌دهد و چند نمونه از نتایج مثبت برجام را برمی‌شمارد. ولی الله سیف گفته «مسائلی نظیر اسناد رهنمودی OFAC»، «سفر‌های اخیر به دیگر کشورها در راستای تشویق همکاری‌های اقتصادی» یا «مجوز‌های صادره برای ترغیب به مشارکت در تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران»، همه از جمله دستاوردهای مثبت برجام بوده‌اند. رئیس‌کل بانک مرکزی در ادامه برشمردن نتایج مثبت برجام همراه با اظهار نارضایتی از عدم تعهد کشورهای طرف قرارداد، یادآوری می‌کند که در برجام اتحادیه اروپا و ایالات متحده متعهد به انجام تمام اقدامات تنظیمی و اجرایی لازم برای تضمین رفع موفقیت‌آمیز و موثر تحریم‌ها می‌شوند، تا ایران توانایی لازم برای پیوستن به بازارهای جهانی را به‌دست آورد.

این اظهارات سیف به‌رغم اینکه برخی از رسانه‌های مخالف دولت که با برجسته کردن تنها بخشی از سخنان او قصد نشان دادن ناکارآمدی برجام را دارند، براساس شرایط مذاکرات با طرف مقابل بوده است. بدیهی است مطابق رویه‌های مالوف در دیپلماسی سیاسی و اقتصادی در یک بستر مذاکراتی طرف‌های مقابل هرکدام برای کسب حداکثری منافع از این‌گونه اظهارات برای دست بالا قرار دادن و سنگین کردن موازنه و فضای دیپلماسی به نفع خود، استفاده می‌کنند.

کارشناسان می‌گویند: دیپلماسی همانند کوه یخ دارای دو قسمت آشکار و غیرعلنی است. بخش آشکار و رسمی آن شامل گفته‌ها و سخنان مقامات رسمی، سخنگویان و مطالب نشریات و رادیو تلویزیون‌های دولتی است که بخش کوچکی از دیپلماسی را تشکیل می‌دهند. بخش دیگر دیپلماسی غیرعلنی است که قسمت اعظم دیپلماسی را در برمی‌گیرد و عملیات روانی می‌تواند در خدمت این بخش قرار گیرد.

سیف در آمریکا چه می‌خواهد؟

صحبت‌های رئیس‌کل بانک مرکزی در این سفر، بیش از هر چیزی نشان‌دهنده این است که او به دنبال دو هدف اصلی در زمینه مبادلات و روابط بانکی است. ولی‌الله سیف در شورای روابط خارجی آمریکا عنوان کرد: «قدرت‌های جهانی طرف مذاکره با ایران، باید به تمام آنچه تعهد داده‌ عمل کنند، حتی اگر به این معنا باشد که قوانین و تنظیمات خود را تغییر دهند تا ایران به نظام‌های مالی آمریکا متصل شود یا اینکه صراحتا به تمام بانک‌های جهان اعلام کنند که به‌خاطر همکاری با ایران مجازاتی متوجه آنان نخواهد بود، باید هرچه لازم است انجام دهند در غیر این صورت برجام شکست خواهد خورد.»

بنا بر این سخنان نتیجه‌ای که حاصل می‌شود این است که سیف دو ماموریت را در این کشور تعقیب می‌کند: اولین اولویت اینکه اگر فضا مثبت باشد امکان اتصال بانک‌های ایرانی به نظام مالی آمریکا را فراهم کند تا برخی محدودیت‌های دلاری رفع شود. سیف در مصاحبه با تلویزیون بلومبرگ صراحتا به این هدف اشاره کرده است. در این مصاحبه که دیروز صورت گرفت، رئیس‌کل بانک مرکزی گفت: «یکی از چیزهایی که ما به‌صورت قطع به آن نیاز داریم تبدیل ارزها برای پرداخت پول کالایی است که خریداری می‌کنیم، این امر مستلزم دسترسی به سیستم مالی آمریکا است.» دومین منظوری که از سخنان رئیس‌کل بانک مرکزی برمی‌آید این است که زمینه برای اتصال بانک‌های بزرگ غیرآمریکایی با ایران را بدون ترس از نهادهای آمریکایی فراهم کند.

بهره‌گیری سیف از ظرفیت رسانه‌ای

رئیس‌کل بانک مرکزی در سفر مذکور خود به آمریکا برای نیل به این دو هدف اعلام شده سعی کرده از امکانات موجود حداکثر بهره را بگیرد. به طور مثال او علاوه بر سخنرانی در جمع اعضای شورای روابط خارجی آمریکا که سعی داشت با برجسته کردن نارسایی‌ها، فضا را به نفع ایران رقم بزند، تاکتیکی که در دیپلماسی رسانه‌ای نیز کاربرد دارد. دیپلماسی رسانه‌ای بنا بر تعریف اهالی برجسته این رشته علمی، استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ای برای اقناع یا فشار بر طرف‌های یک مذاکره برای موافق کردن آنها با یک توافق‌نامه است. به‌نظر می‌رسد محتوای سخنان رئیس‌کل با شبکه بلومبرگ را نیز در همین راستا باید ارزیابی کرد. رئیس‌کل بانک مرکزی کشورمان در مصاحبه‌ای اختصاصی با شبکه تلویزیونی بلومبرگ با اشاره به گذشت سه ماه از اجرای برجام، گفت که جمهوری اسلامی ایران هنوز نتوانسته است به حدود 100 میلیارد دلار دارایی خود در خارج از کشور دسترسی یابد و به دنبال آن است تا از طریق نظام مالی آمریکا پرداخت‌هایش انجام شود. سیف با اشاره به اینکه قرار بر این بود تا سپرده‌های ایران در خارج قابل دسترس باشند، افزود: بانک‌های اروپایی نگرانند که مبادا از قوانین آمریکا عدول کنند. وی افزود: تاکنون ایران «تقریبا هیچ چیز» از اجرای توافقی که از 16 ژانویه آغاز شد، به‌دست نیاورده است.

در ادامه این سخنان سیف از اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا خواست تا دستورالعمل‌هایی را برای تشویق بانک‌های اروپایی به همکاری با ایران صادر کند. وی در پایان گفت: «دلیلی ندارد که این تعهدات ادامه پیدا کند.اداره کنترل دارایی‌های خارجی باید این بانک‌ها را (از قید این تعهدات) آزاد کند.» براساس نظر کارشناسان این گفته‌های سیف براساس یک دیپلماسی رسانه‌ای شکل گرفته که می‌خواهد از طریق اقناع افکار عمومی توپ را به زمین حریف بیندازد تا علاوه‌بر اینکه منافع بیشتری را در مذاکرات به دست آورد، همچنین در صورت اینکه در آینده اختلاف بین توافق‌کنندگان بروز کند، هزینه بیشتری در میان افکار عمومی و مجامع بین الملل متوجه این کشورها کند. گزارش «دنیای اقتصاد» با محوریت مسائل حقوقی درخصوص صحبت‌های سیف را در صفحه 6 مطالعه کنید.


اقدامات ثبات ساز بانک مرکزی

بخش دیگری از صحبت‌های رئیس‌کل بانک مرکزی درخصوص اقدامات سیاست گذار پولی پیش از لغو تحریم‌ها بود. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی سیف به‌رغم وجود رکود ناشی از افت شدید قیمت نفت وضعیت اقتصادی در ایران را مثبت خواند و افزود: پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال جاری نرخ تورم تک رقمی شود، ضمن آنکه با سیاست‌های انقباضی، پول قدرت و اعتبار بیشتری پیدا کرده و همزمان‌ بازار معاملات ارزی تثبیت شده است. همچنین گام‌هایی در جهت یکسان‌سازی نرخ ارز نیز برداشته شده که منوط به بازسازی مناسب روابط بانکی با بانک‌های خارجی است.

سیف با اشاره به تقویت قدرت نظارتی بانک مرکزی در دو سال گذشته تصریح کرد: بانک‌های ایرانی خارج از کشور مشمول نظارت‌های دقیق بانک مرکزی ایران و‌ نیز نهادهای نظارتی کشورهای میزبان هستند. ضمن آنکه بانک مرکزی از طرق نظارت شرکتی و قوانین ضد پولشویی و براساس سرمایه و نقدینگی لازم تعیین شده ازسوی کمیته بال به تقویت نظارت در راستای حصول اطمینان از کارآمدی رویه‌های مدیریت ریسک در بانک‌ها و مطابقت با استاندارد‌های جهانی اهتمام داشته است. به‌علاوه، بانک‌های ایرانی بیش از پیش گزارش‌های مالی خود را مطابق با استاندارد‌های جهانی گزارشگری مالی یعنی IFRS تهیه می‌کنند.

وی افزود: ما همچنین در راستای جلوگیری از جرایم مالی و تسهیل پیوند نظام بانکداری ایران به اقتصاد جهانی، سعی کرده‌ایم بر ارتقای چارچوب قوانین مبارزه با تامین مالی تروریسم و مبارزه با پولشویی از طریق بهبود دستورالعمل‌ها و خط مشی‌های شناسایی دقیق مشتری ارتقا یابد. رئیس کل بانک مرکزی با تاکید بر تصویب قانون مبارزه با پولشویی و اجرایی شدن آن در سال‌های گذشته، به تصویب اخیر قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم نیز اشاره کرد و گفت: با تصویب این قوانین موانع مهمی از روند از سرگیری روابط بانکی با بانک‌های خارجی بر طرف خواهد شد. ضمن آنکه ما کماکان به تقویت چارچوب قوانین مبارزه با تامین مالی تروریسم و مبارزه با پولشویی متعهد مانده‌ایم و از صندوق بین‌المللی پول خواسته ایم که ارزیابی خود را مطابق گروه ویژه اقدام مالی (FATF) به ما ارایه دهد و همچنین مصمم هستیم که به گروه اوراسیایی AML/CFT بپیوندیم.

رئیس کل بانک مرکزی با بیان اینکه ایران با جمعیتی قریب به 80 میلیون نفر و دارای نیروی کار جوان، تحصیل کرده و کارآفرین و برخوردار از موهبت ذخایر نفتی و گازی غنی، توانسته است رتبه 18 را در جهان برای تولید ناخالص داخلی بر مبنای برابری قدرت خرید کسب کند، افزود: اقتصاد ایران با ارزش 1/4 هزار میلیارد دلاری، به‌خوبی متنوع است و بنیان صنعتی بومی شده وسیعی دارد. ایران ظرفیتی در حد بازار مصرف‌کننده ترکیه، ذخایر نفتی عربستان، منابع گاز طبیعی روسیه‌ و معادن استرالیا را داراست. وی افزود: در 25 سال گذشته کشور ما توانسته است پنج برنامه توسعه را به اتمام برساند و میلیون‌ها دلار سرمایه از بیش از 50 کشور گوناگون را جذب کند. این سرمایه‌گذاری‌ها در بخش‌های گوناگون از جمله انرژی، پتروشیمی، معدن، صنعت فولاد، ارتباطات، خودرو‌سازی و... بوده‌اند. ایران همچنین ظرفیت‌های زیادی در حوزه فناوری‌های اطلاعاتی و صنایع هوایی دارد.