ناگفته‌های فاجعه منا و سقوط جرثقیل

رئیس سازمان حج و زیارت گفت: برخورد پلیس عربستان با دو پلیس در جده متناسب با جرم آنها نبود، قرار بود به اشد مجازات برسند و برای حادثه جرثقیل هم تاکنون هیچ دیه‌ای از سوی عربستان پرداخت نشده است.

هفته نامه خبری، تحلیلی مثلث در شماره 303 خود گفتگویی با سعید اوحدی رئیس سازمان حج و زیارت پیرامون حواشی و راز های  تلخ حوادث حج سال گذشته داشته است.

فروردین 94 اتفاق تلخی افتاد در مورد آن ماجرا توضیح دهید؟
حدود همین ایام یعنی 8 فروردین ماه بود که ما با جسارت و رفتار غیر اخلاقی و غیر انسانی دو پلیس خاطی و مجرم فرودگاه جده مواجه شدیم نگاه سازمان حج و بعثه مقام رهبری بر این بود که اتفاقات این چنینی را نباید در سطح جامعه دامن بزنیم به هر حال این رفتارهای غیر اخلاقی به فرموده آیه صریح قرآن به لحاظ شرعی حرام تلقی می شود. بنده همان موقع که خبر این دو نوجوان متدین به رسانه ها کشیده شد،از این دو فرد بعنوان دو نوجوان شجاع نام بردم که در مقابل خواسته پلید دو مامور پلیس مقاومت می کنند و مقاومتشان باعث دستگیری آن دو مامور شد.آن روزها اصلا نمی خواستیم به این موضوع اشاره کنیم چون نگاه ما این بود که نباید ما هم به این فضای خبری دامن بزنیم.

بنابر این سازمان با خانواده‌هایشان جلساتی نیز داشت و همان موقع واکنش بسیار جدی را نشان دادیم و مکاتبات مختلفی با وزیر حج عربستان داشتیم و البته این مکاتبات را در سطح عربستان اکتفا نکردیم .بنده به دبیر کل سازمان همکاری کشورهای اسلامی نامه نوشتم و از ایشان خواستم ورود پیدا کنند.از طریق دستگاه دیپلماسی هم به صورت جدی ورود پیدا کردیم.و دولت محترم هم تصمیم درستی در آن مقطع گرفت و عمره را با تصمیم هیئت دولت تعلیق کردیم.اما برخوردی که با عربستان صورت گرفت،اصلا متناسب با جرم دو پلیس خائن نبود.یعنی دولت عربستان اگر از موضع انسانی هم نگاه می کرد حتما باید این دو مامور را به اشد مجازات می رساند.

 آیا از حکم اطلاعی دارید؟

نه خیر، اما قطعا اعدام نبود و به هر حال براساس  گفته سر کنسولگری ایران دادگاه حکم را صادر کرده و برای وزارت کشورشان فرستاده اما تا امروز این حکم اعلام نشده است.

 بعد به ماجرای حج تمتع می رسیم از همان جا کارشکنی ها آغاز می شود،شروعش هم از قضیه داروها بود. بخشی از داروها را برگرداندند و بخشی هم خراب شد و مجبور شدیم از همان جا بخریم شاید از همان جا معلوم شد که امسال قرار است سال متفاوتی شود. درست است؟

سال های قبل معمولا از طریق پروازهای خودمان داروها را حمل می کردیم، این بار از طریق پروازهای ترکیه و امارات دارو را فرستادیم که آنجا اعلام کردند این داروها باید در ماه شوال وارد عربستان شود و باعث شد داروها برگشت، بنابر این هلال احمر با امکاناتی که در کشورهای مجاور داشت، مدیریت کرد و ما مجبور شدیم با پروازهای داخلی دارو ها را ببریم.

در حج سال 94 یکی از اتفاقات مهم حادثه جرثقیل بود.می خواهم بگویم در حوزه های فرهنگی و اجرایی قبل از حادثه جرثقیل، شاید استنباط خود ما این بود که بر اساس تجربیات 93 حج آرامی خواهیم داشت تا حادثه جرثقیل که شکی نبود حاصل قصور عربستان بود.این جرثقیل بزرگترین جرثقیل موجود در حاشیه مسجد الحرام بود که به دلیل سهل انگاری سقوط کرد.

 چند ایرانی در این حادثه فوت کردند؟

یازده تن از عزیزانمان را در این حادثه از دست دادیم.

ظاهرا قرار بود که دیه پرداختن کنند؟

اولین مجموعه ای که در این حادثه ورود کرد مرکز پزشکی سازمان حج بود به آنجا که رسیدیم پادشاه عربستان اعلام کرد دیه شهدا و مصدومین پرداخت می شود و بستگانشان نیز می توانند به حج اعزام شوند ولی تا امروز به جمهوری اسلامی دیه ای پرداخت نشده است.

ماجرای منا چگونه بود؟

آقای گروسی تماس گرفتند و گفتند که من الان از یک مهلکه ای بیرون آمدم .همان لحظه آقای محمدی معاون حج و زیارت و و آقای کولیوند رییس مرکز پزشکی هم تشریف داشتند و همان جا تماس ها شروع شد.عربستان اعلام کرد یکی از دلایل این فاجعه برگشت زائرین بعضی کشورهای آفریقایی بوده است.در دو طرف خیابان 204 چادرهای کشورهای نیجریه،سودان و هندوستان هست.زائرین آفریقایی به جای اینکه بعد از رمی جمرات از خیابان 206 دور بزنند مستقیم از مقابل آمدند.تقابل جمعیت انتهای خیابان 206 پیش آمد و ورودی خیابان 204 حدود 30 تا 35 هزار زائر را در یک مسافت 250 متری با عرض 10 متر رقم زد.متوسط 5 تا 6 زائر در هر متر مربع.تشنگی زائرین باعث این فاجعه شد.همان لحظه آقایان محمدی و مجردی که فرمانده عملیات عرفات بودند حرکت کردند .آقای کولیوند حدود 10 ،15 اکیپ با تجهیزات فرستادند.حدود ساعت 9 و ربع بود که آقای محمدی اولین تماس را گرفتند و گفتند حدود 15 نفر از زائرین عزیزمان به شهادت رسیدند.ساعت 10 و نیم بود که آقای مجردی تماس گرفتند و با ضجه فریاد می زدند که سریع تر کمک کنید. ساعت 10 و نیم به بعد بود که هرچه تماس گرفتیم موبایل آقایان مجردی و محمدی پاسخگو نبود و بعد متوجه شدیم دولت سعودی این دو تن و آقای دانشیار و چند اکیپ پزشکی را دستگیر کردند.عوامل سعودی ساعت 11 و نیم توانستند خودشان را به محل برسانند.دو ساعت بعد.بیش از 600 نفر توسط مرکز پزشکی حج و زیارت نجات یافتند.در همین زمان که سعودی ها نبودند بسیاری از زائرین زیر تلی از جنازه ها طلب کمک می کردند.در خیابان 204 به خلاف آنچه عربستان اعلام کرده بود که کسی حق ندارد با ویلچر و چمدان و اثاثیه وارد رمی جمرات شود ، بسیاری از زائرین کشورهای دیگر با چمدان آمده بودند که مانع حرکت جمعیت می شد.بنده معتقدم اگر امکانات احیا در همان زمان فراهم می شد بیش از 50 درصد از آمار شهدا زنده می ماندند.

روایت تاسف بار دیگر این است که برخی از عوامل امنیتی سعودی که آنجا حضور داشتند هیچ کمکی نکردند و تنها شاهد جان باختن افراد بودند.

گفته های زائرینی که شاهد عینی فاجعه بودند این است که تا ساعت 11 عوامل امنیتی که آنجا بودند هیچ کمکی نکردند.ساعت 11 به بعد عوامل امدادی و آمبولانس ها رسیدند که اصلا محلی برای تردد نبود.نه راه اضطراری پیش بینی شده بود و نه جای ترددی بود.از مجموعه 455 کاروان ما حدود 33 کاروان به اجبار پلیس سعودی وارد این خیابان شده بودندو 461 عزیز در این فاجعه شهید شدند.بیش از 7 هزار نفر قربانی سوء تدبیر دست اندرکاران حج شدند.عزیزان ما کار امداد رسانی را انجام می دادند و پیکر مصدومان را داخل آمبولانس می گذاشتند و توانستند تعداد زیادی را نجات دهند.حدود 4 و نیم بعد از ظهر بود که ارتش و عوامل امنیتی وارد شدند و عوامل امدادی همه کشور ها را بیرون کردند.ظرفیت های پزشکی کشورهای مختلف می توانست کمک بزرگی برای جلوگیری از افزایش قربانیان حادثه باشد.جلوی این عزیزان را گرفتند و از ساعت 4 و نیم به بعد دیگر هیچ خبری نداشتیم.

یکی از نقاط عطف دوران رهبری مقام معظم رهبری به لحاظ شجاعت، همین ماجراست.یعنی دوره ای که خیلی کشور ها به خاطر وابستگی هایی که چه به لحاظ مالی یا بین المللی به عربستان دارند، سکوت کردند ایشان انگشت اتهام را به سمت حاکمان عربستان سعودی کردند و خیلی قاطعانه ایستادند.در این مورد می فرمایید که آنجا چه فضایی بعد از صحبت های ایشان ایجاد شد؟

از یک طرف عربستان آمار را کتمان می کرد و از آن طرف ما سعی می کردیم طوری رفتار کنیم که اخبار را به مردم شفاف بگوییم ولی احساسات جامعه جریحه دار نشود.بنابراین در دو مرحله رهبری ،مقام معظم رهبری را شاهد بودیم. یکی در همان روز فاجعه که در پیامشان به سه نکته اساسی اشاره کردند .یک نکته تسلیتی که ایشان به خانواده های عزادار گفتند.ایشان در مورد جان باختگان از واژه «مهاجرین الی الله » استفاده کردند.دوم به مجموعه دست اندرکاران حج اعلام کردند که اطلاع رسانی شفاف را ادامه دهید تا خلاء خبری باعث بروز شایعات نشود و به همین علت آن مصاحبه های متعدد انجام شد.نکته سوم ، در پیام اول ایشان فرمودند که ما می خواهیم عربستان به عدل رفتار کند و مسئولیت بپذیرد ولی متاسفانه مسئولان سعودی نسبت به این فاجعه مسئولیت پذیری نداشتند.تا روزی که در منا بودیم به چادر های مصیبت دیدگان سرکشی کردیم و پیام رهبری را برای آنها قرائت کردیم که موجب تسلی خاطر آنها شد.به مکه آمدیم و هیات رسمی از ایران به ریاست آقای دکتر هاشمی ، وزیر بهداشت عازم مکه شدند.

به آقای جنتی اجازه ورود ندادند!

البته ویزا ندادند و در مستندی که صدا و سیماپخش کرد کاردار عربستان هم پاسخی برای این موضوع نداشت.در صورتی که آقای جنتی وزیر ارشاد بودند و در حقیقت حوزه حج و زیارت زیر مجموعه ایشان است.

الان که به آن موقع نگاه می کنید آیا تعمدی در کار حس می کنید یا همان بحث بی کفایتی است؟

قصور و بی کفایتی را مکرر شاهد بودیم و عدم استفاده از ظرفیت های پزشکی دیگر کشور ها.حادثه منا هزینه سنگینی را برای عربستان در پی داشت.هزار نفر از جان باختگان از اتباع خود این کشور بودند.بنابراین به نظر می رسد سوء مدیریت علت اصلی این فاجعه بوده است.تا آن موقع 118 عزیز را شناسایی کرده بودیم ولی اجازه انتقال یک پیکر را هم نمی دادند.یک جلسه بسیار چالشی با قائم مقام وزیر حج عربستان داشتیم که در آنجا انتقادات جدی را مطرح کردیم.اولین جلسه رسمی ما روز چهارشنبه بعد از ورود هیات رسمی از ایران به ریاست آقای دکتر هاشمی بود.وزیر بهداشت عربستان به خاطر همان نگاه سیاسی حاکم در جلسه شرکت نکرد و جلسه به ریاست معاونت امیر مکه برگزار شد.ما در بین جلسه بودیم که پیامکی برای آقای قشقاوی آمد.فراز هایی از پیام مقام معظم رهبری بود که فرموده بودند اگر به ابدان عزیزان ما کوچکترین بی احترامی بشود برخورد می کنیم و پاسخمان هم پاسخ سختی خواهد بود.باید احترام ده ها هزار زائر ما در آنجا حفظ شود و دولت عربستان باید پاسخگو باشد.

آیا طرف سعودی هم از این پیام اطلاع داشت؟اگر دارند چه موضعی خواهند گرفت؟

ناگهان در باز شد و یکی از عواملشان یک کاغذ A4 را جلوی معاون وزارت خارجه شان گذاشت .تغییر چهره نماینده وزارت خارجه این نکته را تداعی کرد که حتما این کاغذ پیام حضرت آقاست.مدیر وزارت خارجه بلند شد و بعد از مدتی آمد و یک کاغد کوچکتر را جلوی امیر مکه گذاشت که انسجام صحبت او را بهم ریخت.ما در عمق فاجعه بودیم و مقام معظم رهبری در داخل کشور و نوع هدایت ایشان طوری بود که انگار ایشان فرماندهی فاجعه را به عهده دارند.آن نهیب تاریخی نقطه عطفی شد.جلسه با همین پروتکل سیاسی و خواسته های وزیر بهداشت تمام شد.امیر مکه دم در آمد . گفت وزیر بهداشت ما می خواهد این هیات را بعد از ظهر ببیند.قطعا اثر پیام مقام معظم رهبری بود.ساعت هشت شب فضای جلسه کاملا متفاوت با فضای جلسه ظهر شد.ظهر می گفتند ما تابوت نداریم.شب وزیر بهداشتسعودی  گفت که ما به اندازه کافی تابوت داریم و چرا شما می خواهید از ایران بیاورید؟هر آنچه خواستیم در جلسه بعد الظهر موافقت کردند.جلسه تمام شد و به کنسولگری آمدیم.متن کامل فرمایشات رهبری را دیدیم.کجا در طول تاریخ بوده که رهبری در دفاع از حقوق شهروندانش اینگونه دفاع کند و بر سر کشور دیگری نهیب بزند؟یک نیمه شب بود که معاون امیر مکه تماس گرفت و گفت پنج هواپیمای اختصاصی برای شما قراردادیم و ظرفیت هر هواپیما 115 نفر است.اعلام کردند برای انتقال پیکرهای شهدای ایرانی تمام تشریفات قانونی حذف می شود و مطمئن باشید اگر سخنان مقام معظم رهبری نبود یک پیکر از شهدا به ایران منتقل نمی شد.

روایت هایی وجود دارد از اینکه آقای رکن آبادی در بیمارستان زنده بودند و بعدا شهید شدند.شما در این مورد چه اخباری دارید؟

در فاجعه های این چنینی شایعات زیادی می شود ، حتی شایعاتی در مورد دستگیری آقای رکن آبادی منتشر شد.آخرین فرد از عزیزان تفحص ما آقای بهبودی می گویند زمانی که ایشان را در آمبولانس گذاشتیم دیگر رمقی نداشتند و قصور دست اندرکاران حج عربستان و نبودن پزشک متخصص موجب به شهادت رسیدن بسیاری از عزیزان شد.