عقلانیت سیاسی ریاض در منطقه مشاهده می‌شود؟

ایران و عربستان به عنوان دو قدرت منطقه در طول سال های اخیر روابط پرفراز و نشیبی را تجربه کردند؛ روابطی پاندولی که تحت تأثیر رویدادهای داخلی و نقش و فشار بازیگران خارجی حرکتی پرنوسان داشته و سعودی ها در این مسیر در سایه هراس از نفوذ و قدرت رقیب منطقه ای خود، در مقاطع مختلف سیاست های افراط و تفریط را در پیش گرفته اند.

ایرنا نوشت:عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان در پی جلسه ای با وزیران امور خارجه کشورهای عضو شورای خلیج فارس و همتایان اردنی و مغربی، چهارشنبه شب در ریاض مدعی شد که اگر ایران مسیر و سیاست های خود را تغییر دهد، هیچ چیز مانع تغییر وضع و بنا کردن بهترین روابط بر مبنای حسن همجواری و دخالت نکردن در امور دیگران نخواهد بود.

جبیر تأکید کرد: ایران کشوری مسلمان و همسایه با تمدنی بزرگ و مردمی دوست داشتنی است.

این سخنان در حالی از سوی جبیر پس از بیش از دو ماه قطع روابط دو کشور و رجز خوانی ها و تشدید جنگ لفظی علیه ایران بیان شده که رسانه های خارجی و تحلیلگران از آن به عنوان مواضع نرم عربستان و همپیمانانش یاد کردند.

حال، پرسش این است که چه عواملی موجب سیاست های افراطی عربستان و مواضع ضد ایران در طول دو ماه اخیر شده است؟ آیا سخنان جبیر نشانه جدید برای تغییر سیاست های ریاض است؟

تحولات منطقه ای و عوامل تأثیرگذار درونی (ایدئولوژی و دولت ها با رویکرد های مختلف سیاسی) دو فاکتور مهم و تعیین کننده در روابط ایران و عربستان بوده است.
بحران سوریه، توافق هسته ای، لغو تحریم های تهران، مذاکرات مستقیم وزرای خارجه ایران و آمریکا، اعدام شیخ نمر باقر النمر روحانی برجسته شیعی و حوادث پس از آن در سفارت ریاض در تهران و حمله به یمن از جمله مهم ترین مسائل منطقه ای بوده که موجب شد تا عربستان که بشدت از قدرت یابی و نفوذ ایران و بهبود روابط غرب با تهران نگران شده، دست به تحرکاتی علیه ایران بزند.

بهبود روابط ایران و غرب بویژه با 28 کشور عضو اتحادیه اروپا، حل و فصل برخی چالش های منطقه ای با حضور فعال ایران می تواند معادلات ژئوپلیتیک و ژئو استراتژیک منطقه ای را تغییر دهد و موجب گسترش بیش از پیش قدرت تهران شود. بنابراین ریاض با یک سناریوی از قبل طراحی شده تلاش دارد مانع از این موضوع شود و تنها راه مقابله با نفوذ ایران را در برهم زدن معادلات، مداخله در حوزه نفوذ تهران و ایجاد تشنج در منطقه می داند.

در همین راستا عربستان سعودی در روز 13 دی ماه در پی حادثه سفارت ریاض در تهران در اعتراض به اعدام شیخ نمر، اعلام کرد که روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرده است؛ یک روز پس از آن عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان سعودی، در این باره توضیح داد که این قطع رابطه شامل پایان یافتن تمامی مناسبات تجاری و هم چنین لغو پروازها بین دو کشور می شود اما موضوع سفر ایرانیان به مراسم حج را در بر نمی گیرد.

روابط ریاض و تهران بار دیگر مانند سال های 1366 پس از کشتار 275 زائر ایرانی در مکه، بشدت رو به تیرگی نهاد و سفارتخانه های دو کشور تعطیل شد.

در این مدت، یعنی در طول بیش از دو ماه قطع روابط دو کشور، عربستان سعودی رجز خوانی ها و جنگ لفظی علیه ایران را تشدید کرده است.

در بیان چرایی این مسأله، بسیاری از تحلیلگران و از جمله اندریوبیک در مقاله ای که در مجله آمریکایی 'فارین افرز' منتشر شد، معتقدند که رژیم عربستان سعودی برای خروج از ورطه ای که در آن گرفتار شده به ایجاد بحران و توطئه ای بزرگ علیه ایران نیاز دارد.

آمریکا به عنوان یک متحد مهم قدیمی عربستان اکنون دیگر با سیاست های عربستان در سوریه، یمن و عراق همسو نیست و به نظر می رسد که ریاض برخلاف ایران به سمت انزوای سیاسی در حرکت بوده و کمتر کشور غربی حاضر است از سیاست های افراطی ریاض حمایت کند. در اثبات این مدعا می توان به برخورد کشورهای اروپایی، جوامع بین المللی و نهادهای مدنی در فجایع انسانی در یمن و حمایت ریاض ار گروه های افراطی اشاره کرد که این امر به نوبه خود، نگرانی کشورهای مختلف را بر انگیخته است.

برای مثال خبرگزاری رویترز در اوایل دی ماه گزارش داد که 'فرانک والتر اشتاین مایر' وزیر خارجه آلمان در مقابله با (گروه تروریستی) داعش، عربستان را تلویحاً در پس حامیان ایدئولوژیک این گروه فرا افراطی دانست.

اظهارات اشتاین مایر، در راستای سلسله پیام های تلویحی است که از سوی دولت آلمان در باره عربستان سعودی و نقشی که این کشور در ارتباط با گروه های شبه نظامی (تروریست ها) در منطقه خاورمیانه دارد، بیان می شود. اوایل ماه جاری میلادی 'زیگمار گابریل' معاون صدر اعظم آلمان با توجه به نگرانی نمایندگان پارلمان این کشور در ارتباط با تأمین مالی شبه نظامیان تکفیری از سوی بزرگترین صادر کننده نفت جهان، از عربستان سعودی خواستار توقف حمایت از افراطیون مذهبی شدند.

دولت عربستان سعودی به دلیل این که احساس می کند در فضای منطقه ای به عنوان متهم درجه یک حمایت از تروریسم و جریان های تکفیری در انزوا قرار دارد و روند تحولات منطقه ای به سمتی جریان است که منجر به انزوای عربستان می شود، سیاست مبتنی بر ادامه تنش را در دستور کار قرار داده و فشارهایی بر برخی دولت ها وارد می کند؛ برای این که در اتخاذ چنین اقدامات غیرمنطقی تنها نماند.

در مقابل، ایران با توافق هسته ای و لغو تحریم های بین المللی موقعیت جدیدی در روابط بین المللی یافته و دولت و دستگاه دیپلماسی خارجی ایران به رغم رفتار نسنجیده و افراطی دولت عربستان، از ابتدای تشدید رجز خوانی ریاض، بر مبنای سیاست اعتدال دکتر حسن روحانی رئیس جمهوری و با اعتقاد به دوری از هرگونه تنش در کشورهای اسلامی و پیشگیری از بهره برداری دشمنان، تلاش کرده تا ریاض را بر سر عقل آورد و از درگیری و افراطی گری برحذر دارد.
این سیاست ایران در زمان تشدید تنش و بحران روابط دو کشور، مورد حمایت بسیاری از دولت ها و کشورها بوده است.

دستگاه دیپلماسی ایران بارها اعلام کرده است که جمهوری اسلامی ایران سیاست آشکار و شفافی در زمینه گسترش تعامل و همکاری با همه همسایگان و کشورهای جهان دنبال می کند و از روابط عالی با بسیاری از دولت های منطقه و به طور مشخص دولت های عربی برخوردار است و همواره بر پرهیز از هرگونه تنش با کشورهای همسایه و اسلامی که از اولویت های سیاست خارجی تهران است، تأکید کرده است.

در همین راستا وزیر امور خارجه ایران ۱۶ دی ماه (۶ ژانویه) گفت که ایران در طول دو سال و نیم گذشته 'برای ایجاد تفاهم و برادری تلاش کرد؛ اما متأسفانه عربستان بر خلاف این مسیر حرکت کرده و سیاست ایجاد تنش را دنبال می کند. برای جهان عرب و نیز عربستان سعودی به عنوان جزء مهمی از جهان اسلام، احترام ویژه قائلیم و می خواهیم ارتباط سازنده خود را که از گذشته داشته ایم ادامه دهیم و همه را به این منظور به همکاری دعوت می کنیم.'

برخلاف عربستان که اکنون به دلیل اتهامات بزرگی چون حمایت از افراطی گری و تروریسم، مسیر انزوای سیاسی را طی می کند و خروج از این انزوا را در بحران آفرینی و درگیری با ایران به عنوان قدرت بزرگ منطقه می بیند، تهران مسیر اعتدال و عقلانیت را محور سیاست خارجی خود قرار داده و در صدد گسترش همکاری ها و مناسبات با جامعه جهانی بویژه کشورهای همسایه و اسلامی است و این سیاست با استقبال کشورهای مختلف دنیا روبه رو شده است.

در همین راستا است که دستگاه دیپلماسی ایران معتقد است که ایران خود را در حالت دشمنی و تخاصم با عربستان سعودی نمی بینید و امیدوار است سران ریاض هرچه زودتر به خود بیایند و تهران شاهد رفتار معقولانه آنها باشد.