بروز یک دیپلماسی پنهان میان ایران و ترکیه

روزنامه اطلاعات در یادداشتی به قلم ابوالقاسم قاسم زاده، نوشت: دیدار نخست وزیر جمهوری ترکیه از ایران به همراه هیئت بزرگ اقتصادی از بخش های گوناگون بازتاب قابل توجهی در رسانه ها داشت.

 دیدار داود اوغلو نخست وزیر ترکیه با دکتر روحانی رئیس جمهوری، معاون اول و وزرای اقتصادی و خارجه در فضای بسیار صمیمانه انجام گرفت.

رئیس جمهوری گفت؛ ایران هیچ مانعی در توسعه روابط با ترکیه ندارد و نخست وزیر ترکیه به سابقه تاریخی دو ملت ایران و ترکیه در روابط خوب و مستمر تأکید کرد. هر دو طرف واقعیت اختلاف نظر درباره خاورمیانه بحران زده، بخصوص درباره سوریه را کتمان نکردند.

هر دو طرف بر تعدیل اختلاف نظر از مسیر گفتگوی سازنده تأکید کردند و خواهان هماهنگی قوی تر سیاسی برای گشایش صلح برای خاورمیانه شدند. هر دو طرف معتقدند که اختلاف نظرهای سیاسی نباید مانع روابط خوب اقتصادی و رشد آن گردد.

حجم مبادلات اقتصادی ایران و ترکیه تا سه سال قبل، بیش از 500 میلیون دلار بود در آن زمان دو طرف قرار گذاشتند سطح این روابط به 30 میلیارد دلار برسد. سپس دیدار رئیس جمهوری ایران از ترکیه و در پایان دیدار روحانی اردوغان خبر آن داده شد، اما براثر اختلاف ها در گذر زمان و رشد بحران سوریه، حتی رسیدن به رقم 15 میلیارد دلار نیز با تأخیر مواجه شد.

دولت ترکیه اکنون می بیند پس از توافق برجام و مسابقه کشورهای اروپایی برای تقویت مناسبات سیاسی و اقتصادی خود با ایران از قافله عقب مانده است و در حاشیه قرار گرفته است در حالی که دو کشور سابقه طولانی خوب سیاسی و اقتصادی دارند.

بخش خصوصی اقتصادی ترکیه متعدد و قوی است. اردوغان در شرایط آشفته امروز ترکیه که با مشکلات گوناگون داخلی و خارجی مواجه شده است، در فشار بخش خصوصی برای تجدید روابط بهتر با ایران و گشایش فضای روابط اقتصادی با همسایه خود ایران قرار گرفته است.

صادرات نفت و گاز ایران به ترکیه برای هر دو کشور اهمیت ویژه دارد. بیش از 90 درصد صادرات ایران به ترکیه را نفت و گاز تشکیل می دهد.

بخش خصوصی ترکیه نسبت به جایگاه و اهمیت بازار تجاری ایران آگاهی خوبی دارد و کشورهای اروپایی و چین و ژاپن را رقبای خود در ایران می دانند. روابط مردمی در دو کشور، (دوستی و علاقه ای که به صورت مردمی در روابط ایران و ترکیه وجود دارد) بسیار فراتر از محاسبه خاص دولت ها است.

در صنعت توریسم، ترکیه سالانه درآمدی میلیاردی از توریست های ایرانی دارد و مردم ترکیه نیز بسیار علاقه مندند تا در فضای پس از برجام با سفرهای توریستی به ایران زمینه های مناسبی برای رشد صنعت توریسم در کشور ما را فراهم آورند.

به نظر می رسد دیدار نخست وزیر ترکیه در این زمان از ایران دست آوردهای سیاسی و بخصوص اقتصادی بسیار خوبی در تسهیل روابط دوجانبه تهران آنکارا داشته است. در بخش های اقتصادی هر دو دولت آگاهند که زمینه های مردمی آن آماده است و بخش خصوصی در هر دو کشور فراتر از اختلاف نظر های سیاسی دولت، بسیار به هم نزدیکند.

سودآوری اقتصادی در تنظیم روابط وسیع بخش های خصوصی ایران و ترکیه در راستای منافع ملی هر دو کشور قرار دارد.

یکی از کارشناسان بین المللی درباره دیدار نخست وزیر ترکیه از ایران با در نظر گرفتن واقعیت های کنونی در منطقه می نویسد: «وجه سیاسی اهمیت سفر اخیر داود اوغلو به ایران را باید در مرور وضعیت سال های اخیر خاورمیانه و مواضع ایران و ترکیه درباره این وضعیت جست و جو کرد. خاورمیانه در دو سه سال گذشته با ظهور داعش دستخوش آشوب و موازنه قدرت در منطقه دچار اختلال شد و جهت گیری های شدید و مدیریت نشده ای به وجود آمد.

فراموش نکنیم که بعد از مسأله بهار عربی که سه کشور مهم شمال آفریقا از آن متأثر شدند، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه چند سفر به این کشورها انجام داد و همچنین با توجه به ارتباطات پیشین خود با اخوان المسلمین از پیروزی «مرسی»، رئیس جمهوری پیشین در مصر ابراز خشنودی کرد.

این در حالی بود که پس از موفق نشدن ترکیه در پروژه پیوستن به اتحادیه اروپا این کشور استراتژی معطوف به شرق را در پیش گرفت. بنابراین تا حد زیادی با مسائل منطقه ای درگیر شد. از خلال کودتایی که علیه مرسی در مصر شکل گرفت و سپس شکل گیری داعش در عراق و سوریه روند حوادث به شکلی پیش رفت که مثلثی ائتلافی میان عربستان، قطر و ترکیه تشکیل شد و این با وجود اختلافاتی بود که پیش تر آنکارا و ریاض درباره مسائل مصر انقلابی با یکدیگر داشتند.

ترکیه به دلیل برخورداری از توانمندی نظامی مجری تصمیمات سیاسی و نظامی عربستان شد و حتی به عربستان اجازه داد تعدادی جنگنده خود را در پایگاه «اینجرلیک» مستقر کند. در این سو نیز رابطه ایران با عربستان دچار اختلال شد و در گفتگوهای صلح سوریه ایران از ورود گروه های تروریستی طرفدار ترکیه به این کنفرانس جلوگیری کرد. اینها مسائلی بود که بر پیچیدگی های رابطه ایران و ترکیه می افزود.

اما با گذشت زمان ترکیه به این نتیجه رسید که در حال از دست دادن بازار ایران است و حوادثی که در خاورمیانه به وجود آمده، چندان برای ترکیه مقرون به صرفه نیست. بمب گذاری های متعدد در ترکیه در حالی که این کشور سالانه بیش از 20 میلیارد دلار درآمد از ناحیه گردشگری داشت و ناآرامی ها، این رقم را به چیزی در حدود 8 تا 9 میلیارد دلار کاهش داد که بر ضرر و زیان ترکیه از قبل بحران های منطقه ای افزود.

با وجود این، با همه اختلافات ظرف دو ماه گذشته، یک دیپلماسی پنهان میان ایران و ترکیه حاصل شد، به نظر می رسد با توجه به نزدیکی به وجود آمده میان ایران و روسیه و با در نظر گرفتن اختلافاتی که روس ها با ترکیه بعد از سقوط هواپیمای جنگنده پیدا کردند، یکی از مباحثی که ممکن است در گفتگوهای میان مقامات ایران و ترکیه مطرح شود، به عهده گرفتن نقش آشتی آفرینی بین ترکیه و روسیه از سوی ایران باشد.»

خاورمیانه چنان در بحران های گوناگون غوطه ور شده است که هیچ دولت و قدرتی قادر به آینده نگری دقیق، فوری و متقن برای آن نیست. فاجعه خط پذیری سعودیها از اسرائیل تا به اینجا رسیده است که در نشست شورای همکاری خلیج فارس پیشنهاد تروریستی بودن حزب الله را به تصویب می رساند. سعودیها می خواهند تا مثلث عربستان، ترکیه و اسرائیل را در تقابل با ایران شکل دهند.

از سوی دیگر روسیه و آمریکا مرحله به مرحله اختلاف نظر وسیع تر درباره بحران ها در خاورمیانه، بخصوص درباره سوریه پیدا می کنند. مشکل عمده این است که سراسر منطقه در فاصله جنگ فراگیر یا «صلح» قابل قبول همه طرف های درگیر است.

ترکیه و اردوغان در حساس ترین زمان برای تصمیم گیری های سیاسی در سطوح داخلی، منطقه ای و بین المللی قرار گرفته اند. از این منظر روابط ایران و ترکیه تأثیر مستقیم در فضای طوفان زده خاورمیانه دارد.