اسناد ادبی و هنری دال بر ایرانی بودن چوگان

آیدین آغداشلو، هنرمند نقاش و طراح و پژوهشگر هنر با رد ادعای جمهوری آذربایجان که بازی ورزشی "چوگان" را می‌خواهند به نام خود در یونسکو ثبت کنند به مدارک موجود در نگارگری و اشعار ایرانی دال بر قدمت چوگان در ایران باستان اشاره کرد و گفت: در بسیاری از مینیاتورهای قدیمی ما صحنه‌هایی از بازی چوگان وجود دارد.

وی افزود: اصولا مینیاتور و نگارگری هنری است که سینه به سینه و از استاد به شاگرد می‌رسد و بر همین اساس در بسیاری از مینیاتورهایی که امروزه کشیده می‌شود نیز شاهد خلق صحنه‌هایی از چوگان‌بازی هستیم که از گذشته‌های این هنر به امروز رسیده است.


آغداشلو تاریخچه نگارگری در جریان کشیده شدن چوگان را به قرن دهم مرتبط دانست و بیان کرد: در تصاویری که همگی هم موجود هستند و اکنون در موزه‌های بزرگ دنیا از جمله موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شوند، چوگان یکی از عناصر مهم مینیاتورها به حساب می‌آید. در شاهنامه شاه‌طهماسب معروف نیز تصاویر بسیار زیادی دال بر ایرانی بودن چوگان وجود دارد.

وی ادامه داد: آذربایجانی‌ها با استناد به نظامی گنجوی و اشعار وی می‌خواهند این کار را انجام دهند و این ادعا را دارند که چوگان آذربایجانی است ولی دو نکته را مد نظر قرار نمی‌دهند؛ یکی اینکه ورزش چوگان در ادبیات کلاسیک ما نیز حضوری مهم و پررنگ دارد. در اشعار شعرای ما در قبل از قرن ششم نیز به ابیاتی می‌رسیم که چوگان در آنها حضور دارد. دومین چیزی که آذربایجانی‌ها آن را از نظر دور نگه‌داشته‌اند این است که همان نظامی گنجوی نیز شاعری ایرانی است که در پهنه ایران قدیمی که این کشور نیز جزئی کوچک از آن بوده می‌زیسته است.

این پژوهشگر تاریخ هنر با رد ادعای آذربایجانی‌ها در مورد چوگان گفت: من نمی‌دانم که کشور جمهوری آذربایجان که اسمش هم از آذربایجان ما گرفته شده است بر مبنای کدام مستند تصویری ادعا دارند که چوگان متعلق به آنهاست؟


آغداشلو در پایان سخنانش گفت: علاوه بر آثار تصویری، نقاشی و نگارگری‌ عصرهای ساسانیان، تیموری و نیز صفوی؛ حتی در معماری نیز به یک شاهد زنده و پابرجا یعنی میدان نقش جهان اصفهان می‌توان اشاره کرد که هنوز هم دروازه‌های چوگانش پابرجاست.

اجلاس کمیته میراث معنوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) که پرونده میراث معنوی کشورهای عضو را بررسی می‌کند، قرار است در اوایل دسامبر ۲۰۱۳ در باکو نشستی برگزار کند و آذربایجان علاقمند است ورزش باستانی چوگان را تحت عنوان "چوگان بازی سنتی با اسب در منطقه قره باغ" ثبت کند. این مساله به واکنش ایرانیان که این ورزش را از آن خود می‌دانند، منجر شده است.