همه چیز درباره طب سوزنی

روزنامه «آفتاب یزد» با این مقدمه، گفت‌وگوی خود با دکتر کیارش ساعتچی - پزشک طب سوزنی و عضو انجمن علمی‌ طب سوزنی و بازرس این انجمن - را منتشر کرده است.

وی در ابتدا گفت: طب سوزنی یا «اکوپانکچر» که مطابق با تعریف مدرن و امروزی، در واقع تحریک نقاط مشخص و استانداردشده در سطح بدن با هدف تقویت خودتنظیمی‌ سیستم عصبی و بافت‌های بدن توسط سوزن‌های استریل و یک‌بار مصرف بسیار ظریف است، بخش مهم و موثری از طب سنتی چین با قدمتی بالغ بر 2500 سال به حساب می‌آید و اصل اساسی در آن، درمان بیمار به عنوان یک کلیت منحصر به فرد ترکیب‌یافته از ابعاد سه‌گانه افکار، هیجانات و ساختار فیزیکی است.

ساعتچی در مورد دیگر اجزای طب سنتی چین بیان کرد: سایر اجزای طب سنتی چین شامل کاربرد گیاهان دارویی، بادکش‌گذاری، موکسا (اعمال حرارت)، ماساژ و تمرینات هماهنگ‌کننده ذهن - بدن شامل «چیکونگ» و «تایچی» است.

وی ادامه داد: در طب سوزنی، سلامت، مفهومی‌ کل‌نگر شامل سلامت ذهنی، احساسی و جسمی‌ دارد و در این دیدگاه، تعادل در کارکرد ارگان‌های مختلف بدن جایگاه بسیار مهمی‌ دارد. در این سیستم نظام‌مند از پزشکی، توجه و تاکید خاص به ریشه‌های عمیق‌تر ایجاد بیماری است و سرکوب و برطرف‌کردن علایم و هشدارهای بدن تنها هنگامی‌ صورت می‌گیرد که درمان روی دلایل و ریشه‌های بیماری نیز به طور همزمان در حال انجام باشد.

این عضو انجمن علمی‌ طب سوزنی در ادامه به تشریح رایج‌ترین کاربردهای بالینی طب سوزنی پرداخت و اضافه کرد: از سال 1979 میلادی، سازمان بهداشت جهانی (W.H.O) به دنبال تجربیات موفق به‌کارگیری طب سوزنی در تکمیل درمان‌های پزشکی در سراسر دنیا به‌ویژه کشورهای اروپایی وآمریکا، لیستی شامل حدود 40 مورد از بیماری‌هایی که طب سوزنی می‌تواند به درمان آنها کمک کند را ارائه کرده است. امروزه پزشکان با استفاده از این طب، به روند درمان و بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به بیماری‌های رایج کمک بسیاری می‌کنند. مثال‌هایی از این بیماری‌ها عبارتند از: کمردرد، زانودرد، سردرد (ازجمله میگرن)، بیماری‌های گوارشی نظیر التهاب مزمن معده و نشانگان روده تحریک‌پذیر، بیماری‌های تنفسی مانند آسم، اختلالات خلقی نظیر اضطراب و افسردگی خفیف تا متوسط، اختلالات عملکردی ارگان‌ها ناشی از استرس (اختلالات روان‌تنی یا سایکوسوماتیک)، خستگی مزمن، تهوع ناشی از شیمی‌درمانی، اختلالات دوره ماهیانه، اضافه‌وزن و ضعف متابولیسم (سوخت وساز).

وی در ادامه به مبنای نظری و علمی ‌طب سوزنی اشاره کرد و گفت: همان گونه که اشاره شد، طبق رویکرد طب سوزنی، بیماری، ناشی از انسداد جریان طبیعی سیگنال‌های بیولوژیک و جریان خون در ارگان‌ها و مسیرهای انتقال این جریان‌هاست و طب سوزنی با تحریک مهم‌ترین و تاثیرگذارترین نقاط در مسیرهای دچار اختلال نظیر کمبود فعالیت یا تجمع استرس، موجب تقویت کارکردهای طبیعی بدن و رفع انسداد یا تجمع غیرعادی تنش در ذهن و بدن می‌شود. تحقیقات پزشکی متعدد، مکانیسم‌های مختلفی را برای نحوه تاثیرگذاری طب سوزنی بر سلامت انسان توضیح داده‌اند. برخی از این مکانیسم‌ها عبارتند از تنظیم فعالیت شیمیایی مغز (نوروهورمون‌ها و نوروترنسمیترها نظیر سروتونین)، ترشح اوپیوئیدهای طبیعی بدن نظیر اندورفین و انکفالین در مغز و نخاع، تسهیل بازپخش سیگنال‌های الکترومغناطیسی در بافت‌ها، کاهش التهاب بافتی و تنظیم فعالیت سیستم ایمنی

ساعتچی ادامه داد: توصیه انجمن درد ایالات متحده به پزشکان از سال 2007 تا کنون در بیمارانی که درمان‌های روتین پزشکی برای کمردرد آنها رضایت‌بخش نبوده، استفاده از طب سوزنی است. چنین تجربیاتی موجب شده که پزشکان و بیماران در بسیاری از کشورها از جمله ایران به طور روزافزون به طب سوزنی روی بیاورند. ازجمله، انجمن علمی ‌طب سوزنی ایران از سال 1387 توسط وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به رسمیت شناخته شده و همین امر نقش بسیار مهمی ‌در زمینه معرفی علمی ‌و صحیح طب سوزنی در کشور و آموزش آکادمیک این رشته به پزشکان داشته است .

این متخصص طب سوزنی در ادامه به تشریح چگونگی روند یک جلسه تشخیصی طب سوزنی پرداخت و اظهار کرد: ابتدا پزشک طب سوزنی، فرصت کافی در اختیار بیمار می‌گذارد تا شرح حال بیماری خود را بازگو کند. سپس نوبت معاینه زبان و نبض می‌رسد. بر مبنای سه رکن اشاره‌شده، پزشک قادر خواهد بود الگوی به‌وجودآورنده بیماری را تشخیص دهد و بر این اساس، طرح درمان را پایه ریزی و نقاط مورد نیاز طب سوزنی برای فرد مراجعه‌کننده را از بین بالغ بر 360 نقطه استاندارد، انتخاب ‌کند. البته لازم به ذکر است که طی دو دهه گذشته، دستگاه‌های پیشرفته تشخیصی با ماهیت الکترونیکی برای دقیق‌تر کردن تشخیص پزشک نیز در اختیار پزشکان قرار گرفته تا مسیر تشخیص و درمان در طب سوزنی مطمئن‌تر و قابل ارزیابی‌تر باشد

مدیرسایت ملی طب مکمل ایران گفت: در مرحله درمان، نقاط انتخاب‌شده طی یک یا چند دوره درمانی، پس ازاستریل کردن پوست با پنبه الکل، توسط سوزن‌های بسیار باریک استریل و یک‌بارمصرف از جنس استیل منعطف تحریک می‌شود. نحوه ورود سوزن به بافت زیر پوست بستگی به محل آناتومیک نقطه دارد و زاویه ورود سوزن نیزممکن است به صورت عمودی یا مایل باشد. عمق نفوذ سوزن‌ها هم غالبا بین دو تا 10 میلیمتراست تا ضمن دستیابی به بیشترین تاثیر بالینی، آسیبی به بافت‌های زیرین وارد نشود. لازم به ذکراست که پاکسازی پوست و یک‌بار مصرف‌بودن و استریل‌بودن سوزن‌ها، نگرانی پزشک و بیماران را از انتقال بیماری‌هایی نظیر هپاتیت یا ایدز از یک بیمار به بیمار دیگر، به طور کامل برطرف می‌کند. نگرانی ازدردناک بودن سوزن‌ها هم غالبا در شروع جلسه اول از بین می‌رود

ساعتچی نحوه تحریک نقاط طب سوزنی را اینگونه تشریح کرد: تحریک نقاط بسته به تشخیص پزشک معالج ممکن است با وارد کردن جریان الکتریکی به سوزن‌ها انجام شود. امروزه در بسیاری از موارد به جای سوزن، از تحریک موثر نقاط با لیزر کم‌توان، میدان‌های مغناطیسی ضربان‌دار و پالس‌های نور مرئی استفاده می‌شود که وابستگی پزشک به استفاده از سوزن‌های سنتی را تا حدودی کاهش می‌دهد. این روش‌های جدیدتر برای کودکان وهمچنین افرادی که در جلسات نخست با نگرانی ذهنی در مورد دردنا‌ک‌بودن سوزن روبرو هستند، روند پذیرش درمان را تسهیل می‌کند.

این متخصص طب سوزنی، ماهیت تجربه طب سوزنی را نیز اینگونه توصیف کرد: طب سوزنی روشی بدون درد و بسیارآرامش‌بخش است و ضمن استرس‌زدایی از سیستم ذهنی و جسمی‌ افراد، منجر به هماهنگی بیشتر در کارکرد ارگان‌های بدن و سیستم اعصاب خودکار سمپاتیک و پاراسمپاتیک می‌شود. به همین دلیل، طب سوزنی برای عمده مراجعین، با تجربه آرامش، رفع خستگی، بهبود خواب و احساس سبکی همراه است. براساس یک مطالعه متا آنالیز که در مورد 29 کارآزمایی بالینی تصادفی(RCT) با حجم نمونه قابل توجه 17 هزار و 992 بیمارانجام شده و نتایج به دست آمده از آن در یک ژورنال پزشکی معتبر به نام «آرشیو طب داخلی»(Archives of Interna- Medicine) در سال 2012 منتشرشده است، طب سوزنی انتخاب درمانی مناسبی برای کنترل درد مزمن است. در سال 2006 نیز مقاله دیگری در همین ژورنال، بیانگر این یافته بود که کاربرد طب سوزنی به مدت هشت هفته در 298 بیمار مبتلا به کمر درد، موجب کاهش قابل قبول شدت درد در بیماران شده است

بازرس انجمن علمی‌طب سوزنی ایران در پاسخ به این سوال که کاربرد طب سوزنی در درمان کمردرد چگونه است، خاطرنشان کرد: کمردرد یکی از شایع‌ترین دردهایی است که باعث مراجعه افراد به پزشکان می‌شود و بر اساس آمار، نیمی‌ از افراد بزرگسال در طول مدت زندگی خود آن را تجربه می‌کنند. نشستن طولانی‌مدت، ضعف عضلات شکم، گودی مادرزادی کمر، افزایش وزن، انجام حرکات ناگهانی و حساب‌نشده، فقدان فعالیت ورزشی منظم، آرتروز و پوکی استخوان در سنین بالا از مهم‌ترین دلایل بروزکمردرد مزمن است. خوشبختانه طب سوزنی در تکمیل توصیه‌های درمانی و دارویی همکاران جراح اعصاب و ارتوپد، می‌تواند نقش مهمی‌ در کاهش یا برطرف‌کردن کامل کمردرد داشته باشد. همچنین می‌تواند از شکل‌گیری کمردرد مزمن در آینده جلوگیری کند. تحقیقات نشان می‌دهد که طب سوزنی به بدن کمک می‌کند تا بتواند با تولید استروئیدهای طبیعی موجب کاهش التهاب در سیستم مهره‌ها و با تحریک آزادسازی اندورفین، باعث کاهش شدت کمردرد شود. بسیاری ازافراد با استفاده از این روش نیاز کمتری به مصرف ترکیبات استروئیدی و داروهای ضد درد و ضد التهاب خواهند داشت که این خود موجب کاهش تجربه عوارض جانبی ناشی از این داروها بر ارگان‌های داخلی نظیر کلیه، کبد و معده در بیمارانی است که ناچار به استفاده طولانی‌مدت از این داروها هستند.

وی تاثیرطب سوزنی در درمان زانودرد را اینگونه تشریح کرد: درد زانو یکی از شایع‌ترین شکایات نزد بزرگسالان و دلیل مراجعه بسیاری از بیماران به ارتوپد یا متخصصین طب ورزشی و یا طب فیزیکی و توانبخشی است. ضربه‌ها و ضعف غضروفی مفصل یا ساختمان‌های حمایت‌کننده زانو نظیرعضله چهارسر ران، موجب بروز زانودرد می‌شود. آرتروز نیز یکی از رایج ترین دلایل بروز زانودرد است. تحقیقات بالینی متعدد ثابت کرده که طب سوزنی برای تکمیل درمان‌های طب رایج در تسکین درد بعضی انواع زانودرد به‌ویژه آرتروز زانو بسیار موثر است.

ساعتچی همچنین با بیان اینکه «تقریبا هر انسانی سردرد را در طول زندگی تجربه می‌کند و به این ترتیب یکی ازشایع‌ترین دلایل مراجعه بیماران به پزشکان است»، گفت: سردرد می‌تواند ناشی از دلایل متعددی نظیر استرس و فشارعصبی، انقباض عضلات در ناحیه شانه، گردن و سر، مشکلات عروقی، ضربه‌ها و ... باشد. از بین سه نوع مختلف سردرد شامل سردردهای تنشی، میگرن و سردردهای ناشی از مشکلات گردن، نوع اول یعنی سردرد تنشی شایع‌ترین است. در این نوع سردرد شدت درد معمولا ملایم تا متوسط و دوطرفه است که بیمار معمولا آن را به صورت سردردی فشارنده توصیف می‌کند. میگرن تعداد کمتری از بیماران را مبتلا می‌کند و مدت کوتاه‌تری طول می‌کشد اما شدت علایم آن بیشتر است. معمولا هر حمله میگرنی در یک طرف سر تجربه می‌شود. کاهش اشتها، تاری دید، تهوع، استفراغ و علایم بینایی می‌تواند از علایم همراه میگرن باشد. طب سوزنی الگوی تشخیصی و درمانی بسیار کاملی را برای سردرد و میگرن دارد یعنی با توجه به نوع تجربه سردرد از محل احساس سردرد (پیشانی، تاج سر، طرفین سر و یا پشت سر)، کیفیت (اینکه در اثر فشار بهتر یا تشدید می‌شود) و شدت آن (آرام یا شدید) می‌توان پی برد که کدامیک از ارگان‌ها نیاز به تنظیم و درمان دارد.

این پزشک طب سوزنی ادامه داد: یکی از کاربردهای موفق طب سوزنی، کمک به روند کاهش وزن در ترکیب با رژیم‌های لاغری (محدودیت کالری دریافتی روزانه) است. بدون تردید، تناسب وزن یکی از عوامل مورد نیاز برای احساس سلامت و شادابی است. برای مثال وقتی قادر باشیم به راحتی از جای خود بلند شویم، در هنگام راه رفتن یا بالا رفتن از پله‌ها دچار تنگی نفس یا احساس فشار بر سیستم قلب و عروق نشویم و در کل احساس سبکی داشته باشیم، کیفیت زندگی بهتر و میزان رضایت از خود بیشتر خواهد بود اما در عمل، با فراهم بودن امکانات حمل و نقل پیشرفته که انسان امروزی را از پیاده‌روی بی‌نیاز می‌کند، نشستن مداوم پشت میز در طول روز کاری و تماشای تلویزیون برای ساعت‌های طولانی در ساعات پایانی روز، عادت به فعالیت بدنی بسیار کمتر از گذشته است. از سوی دیگر، با توجه به استرس‌های متعدد روزمره، پرخوری نیز به صورت ناخودآگاه به یک رفتار واکنشی برای آرام‌کردن ذهن نگران و رهایی از احساس خشم یا عدم امنیت تبدیل شده و به دلیل عدم توجه به دلایل و ریشه‌های روانشناختی پرخوری یا نداشتن آموزش کافی برای انجام تمرینات ساده و موثر برای آرام‌کردن ذهن و رهایی احساسی نظیر تمرین آرمیدگی، خروج از این سیکل معیوب آسان به نظر نمی‌رسد. نتیجه این شیوه زندگی نامطلوب، بروز افزایش وزن و چاقی است که معمولا با اضطراب و افسردگی نیز همراه است. اینجاست که رژیم‌های غذایی سخت و دشوار و مصرف انواع داروهای شیمیایی آرام‌بخش و ضدافسردگی به پیچیدگی‌های زندگی امروزی اضافه می‌شود بدون اینکه آگاه باشیم در بسیاری از موارد، برخورد ریشه‌ای‌تر و طبیعی‌تر با علل بروز چاقی، افسردگی و اضطراب، می‌تواند در فهرست انتخاب‌های ما باشد.

ساعتچی با بیان اینکه «برای داشتن وزن مناسب، میزان انرژی دریافتی از طریق غذا باید با مجموع میزان انرژی مصرفی از طریق متابولیسم پایه تعادل باشد»، افزود: اگر از شرایط خاص نظیر دوران رشد در کودکان و نوجوانان، دوران بارداری و انجام ورزش‌های حرفه‌ای که متابولیسم و نیاز به مصرف غذاهای پرانرژی را افزایش می‌دهد صرف نظر کنیم، به نظر می‌رسد که بسیاری از افراد در جوامع امروزی بیش از میزان مورد نیاز بدنشان کالری دریافت می‌کنند. هنگامی ‌که دریافت کالری از غذا بیشتر از میزان مورد نیاز باشد، روند افزایش وزن و در نهایت چاقی اکتسابی آغاز می‌شود و چاقی نیز به نوبه خود شانس بیماری‌های قلبی عروقی، فشار خون و دیابت را افزایش می‌دهد. به آن دسته از موارد چاقی که از دوران کودکی شروع شده یا در سنین بالاتر در اثر پرخوری عارض شده، «چاقی ساده» اطلاق می‌شود، در حالی که اگر چاقی ناشی از بیماری زمینه‌ای خاص باشد به آن «چاقی ثانویه» گفته می‌شود.

وی در پایان گفت: در طب سنتی چین و طب سوزنی، اعتقاد بر این است که افراط و تفریط و بی‌نظمی‌ در غذا خوردن همراه با مشغولیت ذهنی بیش ازحد، متابولیسم گوارشی را ضعیف می‌کند که نتیجه آن علایم گوارشی (درد و سنگینی شکم، نفخ پس ازغذا و اختلال در دفع مدفوع)، تجمع بلغم (Phlegm) در بدن (چاقی اکتسابی، احساس سنگینی و رخوت و کاهش حافظه) ناشی از کاهش متابولیسم و همچنین ضعف عضلانی است. طب سوزنی با بهبود خواب و آرام‌سازی سیستم عصبی، کاهش اشتهای عصبی و تحریک موضعی بافت‌های چربی سطحی بدن، موجب کاهش سایز و چنانچه با رژیم متعادل و صحیح غذایی همراه شود، باعث کاهش وزن نیز می‌شود.