دستاوردهای مهم یک سفر اروپایی که از قلم افتاد

روزنامه شرق در یادداشتی به قلم رضا نصری-عضو مؤسسه مطالعات بین‌الملل ژنو نوشت:

تفاهم‌نامه‌های تجاری و کاری‌ که بین ایران و شرکت‌های اروپایی در سفر اخیر رئيس‌‌جمهور به فرانسه و ایتالیا به امضا رسید، دستاوردهای استراتژیک مهمی دارد که در اکثر تحلیل‌های رسانه‌‌ای از قلم افتاده است. برخی منتقدان هم، که این قراردادها را نوعی «باج‌دهی» به غرب خوانده‌اند، به ارزش راهبردی آن به خوبی واقف نشده‌اند. ازاین‌رو، جا دارد این سه نکته مهم درباره کارکرد این قراردادها با افکار عمومی مطرح شود:

۱) اقدام دولت در انعقاد این قراردادها، از نظر حقوقی، متضمن تداوم امتیازات برجام حتی در صورت فسخ احتمالی آن خواهد بود. به واقع، ماده ۱۴ قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت - به زبان ساده - مقرر می‌دارد قراردادهایی که در زمان لغو تحریم‌ها منعقد شده باشد، تا حدود زیادی از بازگشت تحریم‌ها (snap back) مصون خواهند ماند؛ به عبارت دیگر، بازگشت تحریم‌ها نسبت به این قراردادها اثر «عطف‌به‌ماسبق» نخواهد داشت.

ازاین‌رو، حوزه‌های مهم و وسیعی مانند انرژی،‌ هواپیمایی، ارتباطات، سلامت، محیط‌زیست، کشاورزی، آموزشی، حمل‌ونقل و بسیاری دیگر از بخش‌هایی که مشمول قرارداد با طرف اروپایی بوده‌اند تا حدود زیادی از گزند بازگشت احتمالی تحریم‌ها در امان خواهند بود و این امر خود - ضمن اینکه به بخش خصوصی اطمینان‌خاطر و ثبات خواهد بخشید، و صنایع کشور را از بسیاری از خدمات مهم و فناوری‌های نوین بهره‌مند خواهد کرد- توازن قدرت را نیز در طول مدت اجرای برجام به نفع ایران تغییر خواهد داد. حقیقت این است که از یک طرف، تجربه‌ تلخ تحریم‌ها و شوک ناشی از آن و از طرف دیگر ویژگی‌های دوران اجرای برجام و ضرورت تقویتِ موقعیت مذاکراتی ایران در این مدت، محکم‌کاری‌های اخیر دولت را توجیه کرده، ضمن اینکه فضای روانی لازم را برای سرمایه‌گذاران مهیا می‌کند.

۲)‌ با انعقاد قراردادهای وزین و درازمدت با بخش خصوصی و شرکت‌های مهم اروپایی و با وابسته‌کردن این شرکت‌ها به ایران، دولت روحانی عملا در برابر بازگشت تحریم‌ها و همچنین در برابر سیاست‌های خصومت‌آمیز نسبت به ایران «مقاومت» مدنی و ارگانیک در دلِ پایتخت‌های اتحادیه اروپا ایجاد خواهد کرد. در روزهای گذشته، شاهد بودیم که برخی رسانه‌های منتقد از اینکه دولت روحانی مثلا شرکت ایرباس را از رکود «نجات» داده است، دلخور و نگران ‌شده‌اند و با استناد به رفتار فرانسه در سال‌های گذشته، از این «سخاوتمندی» دولت گلایه کرد‌ه‌اند. اما حقیقت این است که این منتقدان نتوانسته‌اند از منظر طرف مقابل به قضیه نگاه کرده و مزایای استراتژیک ایجاد چنین رابطه‌ای را برای ایران به درستی ارزیابی کنند. به واقع، وقتی در وضعیت اقتصادی حساس اروپا، سرنوشت و توان رقابتی مهم‌ترین شرکت‌های آنها و به تبع آنها، سرنوشت هزاران شغل و شاغل در گرو حُسن رابطه با تهران باشد، بازیگران اقتصادی و جامعه مدنی در خود این کشورها، پیشتاز و مشوقِ بهبود روابط و حافظ تداوم آن خواهند شد.

۳) با انعقاد قرارداد‌های وزین با شرکت‌های نامدار اروپایی - آن هم در یک حرکت حساب‌شده نمایشی - دولت روحانی عملا بسیاری از شرکت‌های رقیب آمریکایی را به سمت‌وسوی اعتراض به باقی‌ماندن تحریم‌های یکجانبه‌ آمریکا علیه ایران سوق داده‌ است.

 از همین الان آثار اولیه‌ اعتراض به «عقب‌ماندن شرکت‌های آمریکایی از قافله» - به‌دلیل وجود این محدودیت‌های قانونی - در رسانه‌های ایالات متحده نمایان شده و حتی برخی از سیاستمداران و نامزدهای ریاست‌‌جمهوری این کشور را نیز به واکنش واداشته است. ازاین‌رو، شاهدیم که حتی فردی مانند دونالد ترامپ - که همواره خود را مخالف سرسخت توافق هسته‌ای خوانده - در سانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی ظاهر می‌شود و به‌شدت نسبت به اینکه شرکت فرانسوی «ایرباس» به‌جای شرکت آمریکایی «بويینگ» به ایران هواپیما فروخته ابراز انزجار می‌کند! طبعاً، تداوم این اعتراض‌ها و آگاهی تدریجی افکار عمومی آمریکا نسبت به آن می‌تواند یک مقاومت خودجوش علیه ابقاء باقیمانده تحریم‌های یکجانبه در دل آمریکا ایجاد کرده، یا دست‌کم شرکت‌های آمریکایی را وادار به تلاش برای ممانعت از اقدامات بعدی کنگره یا پیداکردن مفرهای قانونی و راه‌کارهای حقوقی برای دورزدن این تحریم‌ها کند. اگر از نقدهای کارشناسی و سازنده در رابطه با قراردادهای اخیر بگذریم،‌ حقیقت این است که بسیاری از انتقادات، که عموما از جانب رسانه‌های مخالف دولت مطرح می‌شود، ناشی از این پیش‌فرض است که در معامله با غرب،‌ همواره ایران است که استقلال‌‌ و عاملیت‌اش را در معرض خطر و کنترل آنها می‌گذارد. حال اینکه جایگاه و قدرت جدید ایران در صحنه بین‌الملل و همچنین جنس روابط و دینامیسم میان بخش خصوصی و بخش دولتی در کشورهای غربی، این پیش‌فرض را باطل می‌کند.