عصر جدید روابط اقتصادی - استراتژیک تهران - مسکو

صفحه کشاورزی و بازرگانی: وزیر توسعه اقتصادی روسیه پس از دیدار با مقامات ایرانی، اعلام کرد که ممکن است روسیه تعرفه وارداتی برای محصولات کشاورزی ایران را کاهش داده یا به طور کلی حذف کند. او اظهار کرد: روسیه علاقه‌مند به توسعه تجارت با ایران بوده که معنای آن کاهش تعرفه‌ها در مورد برخی از کالاها و حذف کامل آن در موارد دیگر، به خصوص محصولات کشاورزی مثل میوه و سبزیجات است. شرکت‌های ایرانی بسیاری تمایل به گسترش تجارت با روسیه دارند و این همکاری و امتیازات گمرکی می‌تواند بسیاری از محصولات کشاورزی، طیور، ماهی و فرآورده‌های لبنیاتی را شامل شود. وی افزود: روسیه می‌تواند برای محصولات ایرانی تعرفه‌های گمرکی پایین‌تری تنظیم کرده و حتی در مواردی این تعرفه‌ها را حذف کند. وزیر توسعه اقتصادی روسیه گفت، معاون اول نخست‌وزیر روسیه به زودی به تهران سفر خواهد کرد و دو کشور توافق مربوط به توسعه سرمایه‌گذاری بین دو طرف را که هفته گذشته توسط دولت روسیه تصویب شده امضا خواهند کرد و علاوه بر اینها در حال حاضر یک گروه ویژه در حال بررسی زمینه‌های ایجاد یک منطقه تجاری آزاد مشترک با ایران است. یک خبرگزاری روسی از توافق اولیه برای صادرات 60 هزار تن سیب، کیوی، خیار و سایر میوه‌های ایرانی به این کشور براساس توافق بین دو شرکت ایرانی و روسی خبر داد.

تاکنون با توجه به تعرفه 30 درصدی صادرات محصولات کشاورزی به روسیه، فرصت‌های زیادی از دست رفته است که از سویی در مقایسه با تعرفه متقابل ایران به میزان چهار درصد، بسیار ناعادلانه است. البته روسیه به این دلیل که ایران به عضویت سازمان تجارت جهانی در نیامده است، تعرفه‌های وارداتی سنگینی را روی کالاهای ایرانی اعمال می‌کند. اتخاذ تعرفه‌های سنگین کشور روسیه روی واردات محصولات ایرانی، پیامد کاهش صادرات مستقیم به این کشور را در بر داشته اما در عوض کالاها از طریق کشورهای همسایه به صورت غیرمستقیم روسیه صادر شده است. تعرفه‌های واردات کالا از کشورهای همسایه به روسیه صفر است بنابراین کالاهای ایرانی ابتدا به مقصد یکی از همسایگان این کشور منتقل و از آنجا راهی روسیه می‌شود. به عنوان مثال روسیه برای واردات پسته از ایران 15 درصد تعرفه واردات وضع کرده که در این شرایط، صادرکنندگان محصول خود را ابتدا به کشور سوم منتقل کرده و پس از پرداخت حق‌العمل، کالا را به روسیه صادر می‌کنند. تحریم‌های روسیه و عراق علیه واردات محصولات کشاورزی ترکیه، فرصت بسیار مناسبی برای صادرات محصولات کشاورزی ایران به این دو کشور را فراهم می‌کند. روسیه در حال اعمال محدودیت برای واردات محصولات کشاورزی از ترکیه است که در نتیجه انتظار می‌رود سهم ایران از بازار محصولات کشاورزی روسیه افزایش پیدا کند.

روسیه با صادرات 500 میلیارد دلار کالا (6/2 درصد از کل صادرات جهانی) در سال 2014 میلادی، یازدهمین کشور صادرکننده جهان با میزان صادرات بیش از سه برابر ترکیه به شمار می‌رود. صادرات روسیه عمدتا متکی به نفت و گاز (70 درصد از کل صادرات) و پس از آن آهن و فولاد (چهار درصد از کل) است که به علت افزایش جهانی بهای نفت در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری را نسبت به میزان صادرات یکصد میلیارد دلاری در سال 2000 میلادی تجربه کرده است. کشورهای اروپای شرقی و مشترک‌المنافع، هلند، چین، ایتالیا و آلمان از جمله مقاصد مهم صادراتی روسیه به شمار می‌روند.

هر چند روسیه دومین شریک تجاری ترکیه (با سهم بالای پنج درصد از کل مبادلات تجاری این کشور) بعد از آلمان محسوب می‌شود اما ترکیه برای روسیه یازدهمین شریک تجاری (با سهم 7/2 درصد) به شمار می‌رود. در سال 2014 میلادی صادرات روسیه به ترکیه نزدیک به 15 میلیارد دلار و از سوی دیگر صادرات ترکیه به روسیه شش میلیارد دلار گزارش شده که به عبارت دیگر تراز مبادلات تجاری دو کشور به شدت به سود روسیه است. مواد واسطه‌ای (نیمه‌ساخته) صنعتی 46 درصد، سوخت‌ها 39 درصد و مواد غذایی 13 درصد از صادرات روسیه به ترکیه را شامل می‌شوند. صادرات ترکیه به روسیه را مواد واسطه‌ای صنعتی (با سهم 33 درصد)، کالاهای مصرفی (32 درصد)، مواد غذایی (21 درصد) و کالاهای سرمایه‌ای (12 درصد) تشکیل می‌دهد. در سال 2104 میلادی، روسیه با واردات 23/1 میلیارد دلار (و سهم 5/7 درصد از کل) انواع مواد غذایی از ترکیه، سومین واردکننده مواد غذایی از این کشور، پس از عراق (سهم 20 درصد) و آلمان (سهم 9 درصد) به شمار می‌رود. باوجود آنکه 40 درصد صادرات مواد غذایی ترکیه شامل مواد غذایی فرآوری نشده (تازه) می‌گردد، بیش از 90 درصد واردات مواد غذایی روسیه از ترکیه شامل مواد غذایی فرآوری نشده است. روسیه با واردات 1/1 میلیارد دلار (و سهم 17 درصد از کل) مواد غذایی فرآوری نشده، اولین واردکننده جهانی از ترکیه محسوب شده که پس از این کشور، ایتالیا و عراق (هر یک با سهم 11 درصد) قرار دارند. با وجود اینکه سهم روسیه از صادرات مواد غذایی فرآوری شده ترکیه از 3/3 درصد در سال 2000 میلادی به 3/1 درصد در سال 2014 میلادی تنزل یافت اما طی همین دوره سهم مواد غذایی فرآوری نشده از چهار درصد به 17 درصد افزایش پیدا کرد بنابراین ملاحظه می‌شود که روسیه مهم‌ترین بازار صادراتی مواد غذایی فرآوری نشده ترکیه به شمار می‌رود.

سطح تجارت خارجی ایران و روسیه از حدود یک میلیارد دلار در سال 1380 به تدریج تا میزان 6/3 میلیارد دلار در سال‌های 1389 و 1390 افزایش یافت و از آن پس سیر نزولی در پیش گرفت که در سال گذشته میلادی به 7/1 میلیارد دلار رسید. صادرات ایران به روسیه از حول و حوش 50 میلیون دلار در اوایل دهه 80 به تدریج تا 400 میلیون دلار در سال‌های اخیر افزایش یافت و در مقابل واردات از این کشور از نزدیک به یک میلیارد دلار در سال 1380 به 3/3 میلیارد دلار در سال 1390 بالغ شد و پس از آن روند نزولی تا میزان 3/1 میلیارد دلار در سال گذشته را در پیش گرفت. متوسط سالانه واردات ایران به روسیه در 10 سال گذشته 4/2 میلیارد دلار و متوسط صادرات به این کشور 300 میلیون دلار بوده که حاکی از متوسط تراز تجاری سالانه 1/2 میلیارد دلاری به نفع روسیه است. واردات ایران از روسیه عمدتا شامل مواد اولیه صنعتی (فرآوری شده) است که حدود 75 درصد از واردات ایران از روسیه در 10 سال گذشته را شامل می‌شود. آهن و فولاد معمولا مهم‌ترین قلم صادراتی روسیه به ایران محسوب شده به صورتی که با میزان 5/2 میلیارد دلار در سال 2011 میلادی (متناظر با 1390 شمسی)،78 درصد از کل صادرات روسیه به ایران را پوشش داده و البته در سه سال گذشته به شدت تنزل یافته است.

در کل دهه گذشته 70 درصد از متوسط صادرات 300 میلیون دلاری ایران به روسیه شامل مواد غذایی (عمدتا فرآوری نشده) بوده است به صورتی که از کمتر از 10 میلیون دلار در سال 2000 میلادی به 290 میلیون دلار در سال 2012 بالغ شد. هر چند در سال 2012 میلادی نسبت صادرات این قلم به 30 درصد میزان ترکیه رسید اما در طی دو سال اخیر تنزل و به 20 درصد کاهش یافت. به عبارت دیگر ایران در رقابت با ترکیه در مهم‌ترین بازار صادراتی این کشور برای این گروه کالایی قرار دارد. با میزان یک میلیارد دلار در سال 2014، بیش از 80 درصد صادرات مواد غذایی ترکیه به روسیه شامل میوه‌ها، دانه‌های خوراکی و سبزیجات تازه و خام (فرآوری‌نشده) می‌شود. انواع مرکبات (با صادرات 310 میلیون دلار)، گوجه‌فرنگی (280 میلیون دلار)، انگور و کشمش (140 میلیون دلار)، آلوها و توت‌فرنگی (یکصد میلیون دلار) و خیار و نخودفرنگی (80 میلیون دلار) اقلام صادراتی عمده در این زمینه به شمار می‌روند. چنانچه ملاحظه می‌شود، در اغلب اقلام فوق‌الذکر ایران رقیبی جدی برای ترکیه محسوب می‌شود و اکنون فرصتی طلایی برای گسترش حوزه نفوذ صادرات مواد غذایی ایرانی به روسیه مهیا شده است. اگر از پتانسیل یک میلیارد دلاری صادرات مواد غذایی به روسیه به خوبی استفاده شود، ضمن آنکه مسیر بازار روسیه برای محصولات کشاورزی ایران هموار خواهد شد، در جهت خروج از رکود تورمی فعلی تاثیرگذار بوده و زمینه ایجاد اشتغال تا یکصد هزار نفر نیز فراهم می‌شود. از سویی افزایش حجم صادرات محصولات کشاورزی ایران به روسیه، می‌تواند به بهبود موازنه تجاری منفی کنونی کمک کند و منجر به رشد روابط تجاری فی‌مابین شود.هم‌اکنون ایران با میزان مبادلات تجاری 7/1 میلیارد دلار با روسیه در سال 2014 میلادی (6/3 میلیارد دلار در سال 2011)، اصولا شریک تجاری مهمی برای این کشور محسوب نمی‌شود. از طرفی ایران هفتمین شریک تجاری ترکیه با میزان مبادلات تجاری 14 میلیارد دلار (10 میلیارد دلار صادرات ایران به ترکیه و چهار میلیارد دلار واردات) به شمار می‌رود. بنابراین اهمیت رابطه تجاری کنونی ایران و روسیه با ترکیه به مراتب بیش از منافع حاصله از صادرات میوه‌ها و سبزیجات تازه به روسیه است. همچنین رابطه ضعیف تجاری ایران و روسیه و رقابت فولاد وارداتی روسیه با تولیدکنندگان داخلی و رقابت در بازارهای انرژی موجب خواهد شد در مقایسه با حجم بالای تجارت خارجی با ترکیه، چشم‌انداز چندان بلندی دیده نشود مگر اینکه دو کشور تصمیم و عزم خود را بر این قرار داده باشند تا صرف‌نظر از رویدادهای مقطعی کنونی، برای رشد و گسترش درازمدت تجارت دوجانبه اقدام کنند.

منبع: جهان صنعت