روایت یک خاتمی از سید محمد خاتمی

سید محمد خاتمی، ۲۱ مهر ۷۰ ساله شد؛ «فرزند فاضل، باتقوا و متعهد» امام خمینی، فرزند روحانی بزرگ یزدی، آیت الله سید روح الله خاتمی است که در خودزندگینامه اش نوشته: «بزرگترین عامل مؤثر در شخصیت و ذهنیت من پدرم و خصوصیات ممتاز علمی، اخلاقی و اجتماعی او بود که به ما آموخت که با روشن بینی و آشنایی با زمان و مکان چگونه می توان دین را آنگونه فهمید و پذیرفت که پاسخگوی همه پرسش ها و نیازهای معنوی و روحی و مادی زندگی باشد.»

فرزند خاتمی، سیدعمادالدین – متولد فروردین ۱۳۶۷- به کسوت روحانیت درنیامد، رفت سراغ کار شناسی کامپیو تر و این روز ها کارشناسی ارشد مطالعات منطقه ای. عماد خاتمی همچون خواهرانش، نه چهره سیاسی است و نه حضوری در رسانه ها و مناصب دولتی دارد؛ گفت وگوی او با «تاریخ ایرانی» روایتش از پدری است که وقتی او ۹ ساله بود، با ۲۰ میلیون رای رئیس جمهور شد و زندگی را از روز سوم خرداد ۷۶ برای او و خانواده اش دگرگون کرد. عماد خاتمی در نوجوانی شاهد بازتاب وقایع سیاسی دوره اصلاحات در محیط خانوادگی بود؛ شاهد پدر رئیس جمهوری که سال های پرالتهابی را می گذراند و وقایعی را دید که طی یک و نیم دهه اخیر ناشنیده و ناگفته ماند و هفتاد سالگی پدر بهانه ای بود تا این روایت ها تا جایی که مقدور بود نقل شود.

***

آقای خاتمی، «همه قبیله شما عالمان دین بودند». حالا جز پدرتان، خانواده شما دیگر روحانی ندارد؟

نه، چون پدر پدربزرگ من که نام خانوادگی خاتمی را انتخاب کرده – نسل دیگر نام مهدوی را برگزیدند-، دو پسر داشت که عموی پدرم، سید ولی پسر نداشت. پدربزرگم، سید روح الله خاتمی، روحانی بود که از بین فرزندانش، پدرم به کسوت روحانیت درآمد.

عموزاده ها هیچ کدام روحانی نشدند؟

نه.

به شما اصرار نکردند روحانی شوید؟

هیچ وقت هیچ اصراری نبود، ممکن بود تمایلی باشد یا پدرم ترجیح می داد اینگونه می شد. افرادی هستند که به پدرم می گویند حیف است که خاتمی ها، آخوند نداشته باشند و خودش هم می گوید بله حیف است، اما هیچ وقت فشار و اصراری نبود که روحانی شوم.

یعنی ابراز تأسف می کردند؟

تاسف نه، هرگز حس نکردم که پدرم از اینکه فرزندش روحانی نشده، ناراحت است؛ شاید تمایل قلبی داشته باشد. پدرم می گفت وقتی تو به دنیا آمدی در وصیت نامه ام نوشتم دوست دارم پسرم آخوند شود، ولی می گوید در نسخه های به روز شده، آن بند وصیت نامه اش را تغییر داده است.

دوره ای که به دنیا آمدید، آقای خاتمی وصیت نامه نوشت؟

پیشنهاد می شود که وصیت نامه بنویسند، پدرم هم در دوره های مختلف وصیت نوشته است.

این وصیت در دوره جنگ نوشته شد؟

من متولد فروردین ۱۳۶۷ هستم؛ این وصیت نامه حدود چهار ماه قبل از پایان جنگ نوشته شد.

در خاتمی ها که از سادات حسنی هستند، علاوه بر نسب، ژن امام حسن هم وجود دارد؟

مظلومیت حسنی وجود دارد. اما برخلاف تصور عموم، پدرم اغلب زود عصبانی می شود. از احمد آقای خمینی که با پدرم، عمویم رضا و عمه ام مریم خانم –همسر حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی صدوقی، امام جمعه فقید یزد – آشنا بوده، نقل می کنند که گفته مریم خانم وقتی عصبانی شود وسطش پشیمان می شود، محمدآقا وقتی عصبانی شود یک ساعت بعد پشیمان می شود، آقا رضا وقتی عصبانی شود پشیمان نمی شود. با این حال در خانواده خاتمی همفکری و تفاهم وجود داشته است. هرگز هیچ خشونت فیزیکی یا بداخلاقی شدیدی پیش نیامد. البته وقتی ۹ ساله بودم، پدرم رئیس جمهور شد تا ۱۷ سالگی که شخصیت من تقریبا شکل گرفته بود. من هم نوجوان و جوان سرکشی نبودم که چالشی ایجاد شود. اما یکی از دلایل نبود چالش طبیعی پدر و فرزندی در خانوادۀ ما، مشغله های پدرم در دوران ریاست جمهوری بود. فرصتی برای پدرم نبود که وضعیت درسی من را پیگیری کند؛ هرگز هم این امکان نبوده که برای صرف ناهار یا شام به بیرون از خانه برویم. در آن سال های پرچالش نوجوانی و اوایل جوانی، حضورش کمرنگ بوده، با این حال خواهرانم که از من بزرگتر هستند و این دوره سنی را در سال های قبل از آن گذراندند، این چالش ها را نداشتند.

در ۹ سالگی، دیدن عکس و پوستر پدر روی دیوارهای شهر چه حسی برای شما داشت؟ خودتان در تبلیغات برای انتخاب پدرتان مشارکت داشتید؟

لحظات هیجان انگیزی بود. من کمابیش به ستاد انتخاباتی خیابان به آفرین و خیلی از میتینگ ها می رفتم. بیشتر همراه با خواهرم و به بخش زنان ستاد می رفتم. شام غریبان امامزاده صالح که درگیری مختصری در آن اتفاق افتاد یا سخنرانی فائزه هاشمی در ورزشگاه شهید افراسیابی را یادم هست. دیدن آن همه شور و شوق و شعار حمایتی خیلی هیجان انگیز بود. خانه ما یک انباری کوچک داشت که با پوسترهایی که از ستاد می آوردم، آنجا را به ستاد کوچکی برای خودم تبدیل کرده بودم.

تغییر شرایط خانواده برای شما در آن سن خوشایند بود؟

برای من عجیب بود که چرا مادرم از این اتفاق خوشحال نیست. برایم سؤال برانگیز بود که با این همه توجه و ابراز محبتی که می شد، دلیل ناراحتی مادرم چه بود. ولی کم کم این تغییرات را حس کردم. دو شب مانده به انتخابات که ستاد به آفرین را پلمب کردند، یکی از محافظین به خانۀ ما زنگ زد و گفت بهتر است شما شب را در هال کنار هم بخوابید تا اگر اتفاقی افتاد پیش هم باشید. البته برای کودکی ۹ ساله مثل من، خوابیدن در هال خانه جذابیت داشت، اما شروع درک تغییرات جدید بود. از سوم خرداد ۷۶ مردم خیلی به خانۀ ما که آن زمان در خیابان پاسداران بود می آمدند. افراد مختلفی از شهرستان ها می آمدند، مثلا ساعت ۶ صبح زنگ می زدند که ما آمدیم آقای خاتمی را ببینیم. ما هم تجربه این شرایط را نداشتیم. در دوره انتخابات تعداد محافظین را زیاد کرده بودند و از خرداد تا مرداد که محل خانه را تغییر دادیم، عده ای از محافظین در زیرزمین خانه ما مستقر شده بودند. آن ها هم تجربۀ این وضعیت را نداشتند که مردم به این شکل به خانه بیایند. با وجود محافظین، حس بودن غریبه در خانه را داشتیم.

مردمی که می آمدند خواسته ای داشتند؟

نمی دانم خواسته شان چه بود اما یادم هست که بعضی وقت ها شب نمی رفتند و تهیه شام برای آن ها تبدیل به معضل می شد.

مراجعین اعضای ستاد انتخاباتی در شهرهای مختلف بودند یا مردم عادی؟

هم اعضای ستاد بودند و هم مردم عادی. خیلی ها گوسفند قربانی کرده بودند و به خانه ما می آوردند. جالب تر اینکه بعضی ها می گفتند ما نذر کردیم که اگر آقای خاتمی رئیس جمهور شود، گوسفند قربانی کنیم اما حالا پول نداریم، لطفا خودتان قربانی کنید به فقرا بدهید. یا زنگ می زدند می گفتند ما نذر کردیم که به تعداد رای ایشان صلوات بفرستیم، الان ما توانسته ایم ۳ هزار صلوات بفرستیم، بقیه اش -۲۰ میلیون- را شما بفرستید.

تصویری که از رئیس جمهور داشتید، برای شما در آن سن و سال چگونه بود؟ به قول عامیانه اش فکر می کردید پدرتان چه کاره شده است؟

با ذهن آن موقع فکر می کردم همان وزارت است که قبلا داشت، اما کمی سرش شلوغ تر است و مردم بیشتری او را می شناسند و بیشتر دوستش دارند.

وضعیت شما در مدرسه و نگاه هم کلاسی ها چطور بود؟

آن موقع روزهای امتحانات بود، من چند دقیقه به مدرسه دیر رسیدم. بعدا از هم کلاسی هایم شنیدم که به هم گفته بودند عماد حالا که پدرش رئیس جمهور شده، معلم خصوصی می گیرد و به مدرسه نمی آید. هم کلاسی ها و دوستانم ابراز خوشحالی می کردند. افراد زیادی هم بودند که ادعای دوستی می کردند و علاقه داشتند نزدیک شوند.

در همان مدرسه ماندید؟

بله، من از اول دبستان تا پیش دانشگاهی در یک مدرسه بودم.

در خانواده چقدر به رئیس جمهور شدن پدرتان امیدوار بودید؟ خاطره ای هم در فیس بوک نوشتید که صبح سوم خرداد ۷۶ اولین کسی که به خانه شما زنگ زد و تبریک گفت، حسن روحانی بود. این خبر قابل باور بود؟

آقای روحانی که تماس گرفت و به مادرم گفت، مادرم به حالت تعجب خندید که چطور می شود؟ خوش بین نبودیم به اعلام پیروزی، البته با توجه به شور اجتماعی در بین مردم احتمالش می رفت که این نتیجه حاصل شود بویژه با اقبالی که به ایده پدر برای سفر با اتوبوس به کل کشور شد، اما فکر نمی کردیم که این نتیجه اعلام شود.

از کی فشارهای سیاسی و هر ۹ روز یک بحران را در محیط خانوادگی حس کردید؟

در همان دوره ای که کابینه انتخاب می شد، می دیدیم که پدرم دیگر آن آدم قبلی نیست، ذهنش مشغول تر است، رفت و آمد ها به خانه زیاد شده بود و کاملا مشخص بود که زندگی تغییر کرده است. تعیین لیست کابینه جزو اولین چالش ها بود.

با اعمال تدابیر حفاظتی، این تغییر شرایط بیشتر حس می شد؟

بله. بویژه اینکه ما را خیلی می ترساندند، بیش از همه مادرم را که توصیه می کردند خرید نکنید، خواستید چیزی بخرید بگویید که ما بخریم، ممکن است در چیزهایی که می خرید بمب جاسازی شده یا به عوامل شیمیایی و میکروبی آلوده باشد. این هم زندگی را سخت کرده بود. شبه چالشی داشتیم برای خرید پودر رختشویی که به ما می گفتند شما نخرید. این در اوایل خیلی مشکل ساز شده بود اما بتدریج این مسائل عادی شد و از مغازه های عادی هم خرید می کردیم. فهرستی از خرید ها به یکی از محافظین می دادیم، خرید می کرد و هر ماه هم صورت هزینه ها را به ما می داد.

شما و خواهرانتان هم محافظ داشتید؟

بله.

بودن یک همراه هم تجربه جدیدی بود.

در دوره ریاست پدرم در کتابخانه ملی، راننده داشتیم که من را هم مدرسه می برد. در دوره انتخابات هم محافظ اضافه شده بود. روابط ما با راننده های قبلی صمیمی تر و شخصی تر بود، اما بعد از ریاست جمهوری رابطه رسمی تر شد تا حدی که دیگر به من می گفتند آقا عماد. یادم نمی آید این محافظین اولین بار کی همراه ما به مدرسه می رفتند.

در داخل مدرسه هم می ماندند؟

در مدرسه نمی ماندند، چون محیط آن امن بود. منتهی در فصل تابستان که ما را به اردوگاه شهید باهنر در منظریه می بردند، بخاطر اینکه محیط باز و امنیت کم بود، یک نفر به عنوان کمک معلم حضور داشت که در واقع محافظ بود.