اجبار برای حرکت به سمت گاز طبیعی

روزنامه دنیای اقتصاد در یادداشتی به قلم مهدی عسلی مدیرکل امور اوپک و مجامع انرژی وزارت نفت می نویسد: برگزاری اجلاس سران کشورهای مجمع کشورهای صادرکننده گاز در تهران، بار دیگر ضرورت و اهمیت شکل گیری و کارکرد این نهاد بین المللی و چشم انداز آن را در آینده اقتصاد جهانی انرژی برجسته کرده است.

در ادامه این یادداشت آمده است: با آنکه، دیرزمانی از شکل گیری مجمع کشورهای صادرکننده گاز نمی گذرد، اما نقش این مجمع به تدریج با توجه به مسائل و چالش های در حال ظهور در حوزه انرژی و فراتر از آن در حوزه محیط زیست، در حال نمایان شدن است. هم اکنون کشورهای جهان با دو چالش بزرگ روبه رو هستند. امنیت انرژی و تغییرات اقلیمی محیط زیست. سوال اساسی این است که آیا همه کشورهای صادرکننده گاز (GECF) می تواند کمکی به مواجهه جهانی با این چالش ها بکند یا خیر؟

شکی نیست که گاز طبیعی ویژگی های یک سوخت و انرژی مطلوب را دارد. نگاهی به ترکیب انرژی جهان نشان می دهد که حدود 80 درصد انرژی مورد نیاز جهان از طریق سوخت های فسیلی (نفت، گاز و زغال سنگ) تامین می شود. در این میان، شاهد هستیم که سهم گاز در ترکیب انرژی در حال افزایش است.

از نظر دور نداریم که دو چالش فوق الذکر، در زمره چالش های جهانی هستند بنابراین راه حل نیز باید «جهانی» باشد و نباید انتظار داشت که هر کشوری به تنهایی و مستقل و بدون توسل به اجماع و همکاری جهانی بتواند به مقابله با آن برخیزد. کشورهای عضو GECF با در اختیار داشتن حجم زیادی از ذخایر گاز دنیا، این امکان را دارند که هم از جهت محیط زیست و هم از منظر امنیت انرژی به جهان کمک کنند.

این را باید یکی از جنبه های با اهمیت برگزاری سومین اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز در تهران تلقی کرد. از سوی دیگر، می توان به جرات ادعا کرد که در میان سه حامل انرژی فسیلی، جهت گیری آینده به سمت گاز خواهد بود . هم اکنون یک میلیارد نفر در دنیا به انرژی مدرن دسترسی ندارند و باید تلاش شود نیازهای انرژی (گرمایشی، تولید برق و روشنایی) این جوامع با گاز طبیعی تامین شود.

استفاده از سایر حامل های فسیلی عموما مشکلاتی ایجاد می کند. از سویی مثلا تجارت زغال سنگ با توجه به ویژگی آن، کار بسیار صعب و سختی است یا فرآورده های نفتی نیز هم «گران تر» هستند و هم «آلاینده تر».

بنابراین به نظر می رسد یک «اجبار» برای حرکت به سمت گاز طبیعی وجود دارد. نگاه کارشناسی نیز این موضوع را تایید می کند که حداقل تا 50 سال آینده، وابستگی بشر به سوخت های فسیلی همچنان به قوت خود باقی می ماند و تمایل به استفاده از گاز به دو دلیل «پاک بودن» و همچنین «کارآیی و راندمان بالاتر» رو به ازدیاد است.

یکی دیگر از موضوعاتی که در این همایش مورد توجه است؛ پیوستن کشورهای گازی دیگر به این مجمع است. کشورهایی مانند جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، اندونزی و برونئی نامزدهای طبیعی پیوستن به GECF هستند و مجمع امیدوار است با پیوستن سایر کشورها به این تشکل بین دولتی، اثرگذاری این مجمع بر سیاست های جهانی انرژی و گازطبیعی در جهت ثبات بیشتر و امنیت انرژی دنیا افزایش یابد.

در صورت تحقق این امر، میزان ذخایر GECF به سطح 80 درصد از ذخایر گاز طبیعی دنیا می رسد که بیانگر قدرت مجمع از حیث امکان عرضه گاز به بازارهای جهانی و تامین انرژی دنیا در سطح گسترده است. بنابراین با توجه به حجم ذخایر، نقش این سازمان در معادلات انرژی و روابط بین المللی افزایش خواهد یافت.

موضوع مهم دیگر به ارتباط مجمع با مصرف کنندگان مربوط می شود. در حال حاضر نزدیک به 45 درصد از تولید جهانی گاز توسط اعضای GECF صورت می گیرد. همچنین جایگاه کشورهای عضو در اشکال مختلف تجارت گاز (از طریق خط لوله و ال ان جی) نیز جایگاه مهمی است.

دبیرکل مجمع در جلسات مختلف سازمان های بین المللی مانند AEFکه برای تعامل تولیدکنندگان و مصرف کنندگان انرژی تشکیل شده است، شرکت کرده و برای را ه های تعامل بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان رایزنی می کند.

اما ممکن است این شائبه مطرح شود که این همایش در واقع امنیت انرژی را «تامین» می کند و نه « تضمین». در این خصوص باید بین دو مقوله تمایز قائل شویم. موضوع اول «دسترسی به انرژی» و موضوع دوم هم «توافق بر سر قیمت انرژی» است.

آنچه در سیاست های دولت های عضو مورد تاکید قرار می گیرد، «کمک به دسترسی مصرف کنندگان به انرژی» است. اما در مورد «قیمت گاز مورد مبادله» ممکن است بین شرکت های صادرکننده و واردکننده گاز اختلاف نظر و مذاکره وجود داشته باشد تا به قیمت مورد توافق برسند.
دقت داریم که در بازارهای انرژی به خصوص گاز طبیعی (که بازارها کاملا یکپارچه و دارای شرایط رقابت کامل نیستند)، همواره امکان تغییر قیمت بر اساس توافق خریدار و فروشنده وجود دارد. تولیدکنندگان گاز جهان تلاش دارند که امنیت انرژی را از طریق سرمایه گذاری و ایجاد ظرفیت های تولید گاز ارتقا دهند. در این میان امکان بروز هرگونه مشکل بر سر قیمت گاز بین شرکت های کشورهای تولیدکننده و واردکننده وجود دارد که البته قطعا از طریق مذاکره یا در نهایت مراجعه به مراجع دفع اختلاف قابل حل است. اما در هر حال، از منظر دولت ها، مقوله امنیت انرژی جهان به مراتب مهم تر از قیمت آن است.

از این رو، مهم ترین استراتژی GECF ، کمک به حل مساله امنیت و در عین حال کمک به موضوع تغییر اقلیم از طریق جایگزینی گاز طبیعی با زغال سنگ (حداقل در تولید برق) است. چنانکه ظرف 40 سال آینده گاز طبیعی جایگزین زغال سنگ شود، طبعا ضمن افزایش سهم کشورهای عضو در بازار جهانی گاز تغییرات اقلیمی در جهت مطلوب کنترل خواهد شد.

این استراتژی از سوی همه کشورهای GECF مورد تایید است چراکه علاوه بر درآمدهای مربوطه، عملا در راستای حفظ محیط زیست حرکت کرده اند. برای مثال هرقدر که انرژی پاک تری در اختیار صنایع دو کشور هند و چین قرار گیرد، قاعدتا به معنای کمک به محیط زیست جهانی است.