حقایقی دربـاره بنیان‌گذار تلگرام که نمی دانید

طبق روال معمول که با محبوب شدن هر سرویس آنلاین، زمزمه‌های مسدود شدن آن آغاز می‌شود، در ماه‌های گذشته حرف و حدیث‌هایی در رابطه با فیلترینگ تلگرام مطرح شد. دوشنبه ۲۷ مهر تلگرام برای ساعاتی از دسترس خارج شد و فردای آن روز بنیانگذار آن، پاول دورف ادعا کرد چون درخواست مقامات دولتی ایران برای جاسوسی از کاربران را نپذیرفته، تلگرام از دسترس خارج شده و به زودی در ایران فیلتر خواهد شد.
 
تا پیش از این خبر، اسم دورف به گوش ایرانی‌ها آشنا نبود و جز خوره‌های تکنولوژی و به اصطلاح گیک‌ها، در ایران کمتر کسی او را می‌شناخت. اما نام دورف که به او لقب مارک زوکربرگ روسیه را داده‌اند، در چند سال اخیر بارها در سرخط خبرها آورده شده و زندگی‌ بدون شک برای او از زورکربرگ آمریکایی هیجان‌انگیزتر و پرمخاطره‌تر بوده. در این مطلب روایت چند سال اخیر زندگی دورف، از شروع درگیری‌اش با دولت روسیه تا فرارش از کشور را می‌خوانید.
 
امروز اگر سری به وبسایت الکسا بزنید، در جایگاه بیستم پربازدیدترین وبسایت‌های جهان، VK را می‌بینید. یک شبکه اجتماعی روسی با حدود ۱۰۰ میلیون کاربر فعال که سر و شکلی شبیه فیسبوک دارد. دورف این وبسایت را در سال ۲۰۰۶، وقتی در دانشگاه سن پترزبورگ در رشته زبانشناسی تحصیل می‌کرد به راه انداخت. آن روزها فیسبوک تازه شروع به کار کرده بود و دسترسی به آن فقط برای دانشجویان آمریکایی ممکن بود. VK اما به سرعت رشد کرد و در کمتر از یک سال به محبوب‌ترین شبکه اجتماعی روسیه تبدیل شد. دورف در ۲۲ سالگی به جمع مولتی میلیونرهای روسی پیوست.
 
پسری با صورت رنگ‌پریده، موی مشکی لخت و پوشش سراسر سیاه که شخصیت نئو در فیلم ماتریکس با بازی کیانو ریوز را تداعی می‌کرد و رفتار ساختار شکنانه و خارج از عرفش باعث میشد پای ثابت ستون‌های زرد رسانه‌های مسکو و سن پترزبورگ باشد. شیطنت‌های او اما همیشه هم خوشایند رسانه‌ها نبود. یک بار برای تفریح با اسکناس های ۵۰۰۰ روبلی موشک‌های کاغذی درست کرد و آنها را از پنجره دفتر کارش به بیرون پرواز داد. پایین دفترش مردم بر سر اسکناس‌ها با هم درگیر شدند و عده‌ای آسیب دیدند. رسانه‌ها از او به خاطر رفتار غیرمسئولانه‌اش انتقاد کردند.
 
دولت روسیه و در راس آن پوتین تا سال ۲۰۱۱ توجه چندانی به اینترنت نداشتند. پوتین در یک مصاحبه معروف به تحقیر گفته بود نیمی از اینترنت پورنوگرافی است و او علاقه‌ای به آن ندارد. اما در سال ۲۰۱۱ که در بحبوحه انتخابات پارلمانی، مردم از اینترنت برای سازماندهی تظاهرات علیه دولت استفاده کردند، توجه کرملین به این پدیده جلب شد و دولت برنامه‌هایی را آغاز کرد تا محدودیت‌هایی در دسترسی افراد به اینترنت ایجاد کند. طی یکی از همین برنامه‌ها بود که دولت از دورف خواست صفحه شخصی یکی از فعالان سیاسی روس که علیه مقامات افشاگری می‌کرد را مسدود کند. دورف این درخواست را رد کرد و در صفحه توییترش به تمسخر دولت پرداخت.
 
او امروز می‌گوید هیچ انگیزه سیاسی‌ای برای مخالفت با آن درخواست نداشته و تنها مطمئن بوده اگر با دولت همکاری کند کاربرانش به شبکه اجتماعی دیگری کوچ می‌کنند. رفتار او اما بی پاسخ نماند. چند روز بعد داشت توی خانه‌اش استراحت می‌کرد که با مشت‌هایی که به درب کوبیده میشد از جا پرید. چند نفر مامور مسلح سازمان امنیت روسیه در مقابل خانه‌اش جمع شده بودند. ماموران یک ساعتی آنجا ماندند و بعد محل را ترک کردند. این شروع کشمکش‌های چهار ساله دورف با دولت بود.
 
در اوایل سال ۲۰۱۳ داستان برای او پیچیده‌تر شد. در رسانه‌های روسی شایعاتی منتشر شد مبنی بر اینکه هک شدن ایمیل دورف از روابط پشت پرده او با مقامات کرملین پرده برداشته و این ایمیل‌ها نشان می‌دهد VK مدت‌ها با دستگاه‌های اطلاعاتی روسیه همکاری می‌کرده است. ادعایی که دورف به شدت آن را رد کرد اما وجهه او و سایتش در میان کاربران روسی به شدت تحت تاثیر قرار گرفت.
 
در ادامه در آوریل همان سال دادستانی ایالتی پرونده‌ای تشکیل داد مبنی بر اینکه او با یک خودروی سفید مرسدس بنز از روی پای یک مامور پلیس رد شده. دورف بعدها در مورد این پرونده گفت: «اول فکر کردم این یه شوخیه. کاملاً ساختگی بود." اما خیلی زود پای ماموران اطلاعاتی به میان آمد. کمتر از دو هفته بعد ماموران امنیتی به دفتر VK آمدند و بعضی اسناد و پرونده‌ها را برای بررسی با خود بردند.
 
«آنجا بود که فهمیدم ماجرا سیاسی است. دولت سراغم آمده بود.»
 
یک روز بعد از هجوم نیروهای امنیتی به دفتر VK، دورف با خبر شد دو نفر از شرکایش که ۴۸ درصد از سهام سایت را در اختیار داشتند سهامشان را به شرکت UCP فروخته اند. UCP یک شرکت خصوصی سرمایه‌گذاری است که ارتباطات قوی با دولت روسیه دارد. تا قبل از این خرید بزرگ UCP هیچ سرمایه‌گذاری‌ای در بخش تکنولوژی انجام نداده بود و فعالیتهایش معطوف به بخش نفت و گاز و پتروشیمی بود. این سابقه به شائبه سیاسی بودن این خرید دامن می‌زد.
 
بعدها مشخص شد این خرید توسط ایگور سچین رییس شرکت نفتی رزنفت برنامه ریزی شده که از وفادارترین افراد به پوتین و یکی از قدرتمندترین مردان روسیه است. دورف می‌گوید این خرید غیر قانونی بوده و سهامداران حق نداشته‌اند بدون اطلاع او سهام خود را واگذار کنند. سخنگوی شرکت UCP بعداً ادعای سیاسی بودن این خرید را رد کرد.
 
هجوم نیروهای امنیتی به دفتر کارش و بعد ماجرای مشکوک خرید نیمی از سهام شرکت، او را به شدت وحشت‌زده کرده بود. فکر می‌کرد همین روزهاست که به بهانه‌ای سراغ خودش بیایند. در نتیجه سن پترزبورگ را به مقصد ونیز ترک کرد و در ادامه به نیویورک رفت. برای چند ماه مخفیانه زندگی کرد و تنها زمانی به روسیه بازگشت که مطمئن شد حکمی جز جریمه نقدی در انتظارش نیست.
 
او کنترل VK را از دست داده بود اما فرار ادوارد اسنودن به مسکو ایده سرویس جدیدی را به فکرش آورد: یک ابزار پیام رسان رمزگذاری شده به نام تلگرام.
 
«ما فهمیدیم امنیت اطلاعات مشکلی نیست که محدود به روسیه باشد، بلکه دغدغه‌ای جهانی است.»
 
در ژانویه ۲۰۱۴ اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه دورف از سمت مدیر عاملی VK استعفا داده. شرکت این اخبار را رد کرد. اما چهار روز بعد دورف اعلام کرد باقی ۱۲ درصد سهامش را به ایوان تاورین، مدیرعامل اپراتور موبایل مگافون فروخته است. مگافون خود زیرمجموعه هولدینگ USM است که توسط عالیشر اوسمانف یکی دیگر از نزدیکان پوتین اداره می‌شود. دورف اما با سمت مدیر کل همکاری‌اش با VK را ادامه داد.
 
در اول آوریل، دورف در پیامی که در صفحه کاربری‌اش در VK منتشر کرد اعلام کرد بطور کامل از این شرکت استعفا داده. بعد از دو روز به نظر میرسید از تصمیمش منصرف شده. او طی پست جدیدی اعلام کرد خبر استعفایش دروغ آوریل بوده.  اما سه هفته بعد VK به صورت رسمی اعلام کرد دورف اخراج شده است.
 
خود او جور دیگری به موضوع نگاه می‌کند: «قضیه این بود که من دیگر هیچ اختیاری در شرکت نداشتم. وقت رفتن رسیده بود.»
 
این بود که او یک بار دیگر از روسیه خارج شد. این بار اما به پشت سرش هم نگاه نکرد.
 
دورف این روزها راضی‌تر به نظر می‌رسد: «حالا میتونم هرجا دوست دارم کار و زندگی کنم. میتوانم آینده خودم رو بسازم.»
 
تلگرام حالا بیش از ۶۰ میلیون کاربر فعال دارد که اکثر آنها بیرون از روسیه هستند. اما قطعاً افرادی در کرملین هم از آن استفاده می‌کنند. برای مثال دمیتری پسکوف سخنگوی رسمی پوتین.
 
دورف میگوید هیچ سرمایه‌گذار بیرونی برای تلگرام قبول نخواهد کرد. او درسش را از VK گرفته.
 
در حال حاضر مقامات روسی به محدود کردن آزادی اینترنت ادامه می‌دهند. دسامبر گذشته بود که مقامات دولتی روسیه از فیسبوک خواستند صفحه‌ای که توسط ناوالنی برای برنامه ریزی تظاهرات ساخته شده بود را مسدود کند. فیسبوک به درخواست روسیه گردن نهاد و دسترسی کاربران روسی را به این پیج مسدود کرد. واکنش دورف قابل پیشبینی بود: «فیسبوک بزدل است و به هیچ اصولی پایبند نیست. من هرگز به چنین درخواستی جواب مثبت نمی‌دهم.»