آنچه بر پزشکان ایرانی در فاجعه منا گذشت

 دکتر علی مرعشی در نشستی خبری در تشریح اقدامات مرکز پزشکی حج و زیارت هلال احمر در تمتع 94 گفت: حج امسال با دو فاجعه همراه بود که فاجعه دوم بسیار بزرگتر بود.

وی گفت: قبل از اعزام تیم‌های پزشکی و زائران تفاوت‌هایی را برای حج امسال قائل بودیم. به دلیل شرایط سیاسی منطقه و حضور کشورمان در عرصه‌های بین المللی و همچنین مشکلات کشورهایی نظیر یمن و سوریه احتمال می‌دادیم که حج امسال از دید سعودی‌ها متفاوت باشد به همین دلیل سعی کردیم تا تیم پزشکی را متفاوت تر از قبل در نظر بگیریم.

مرعشی افزود:‌ از طرف دیگر مدت زمان حج امسال مقداری طولانی تر شده بود به همین دلیل طبیعی بود که باید از نیروهای باتجربه که در سالهای قبل نیز حضور داشتند استفاده می‌کردیم بر این اساس سعی شد نیروهایمان مولتی پتانسیل و چند منظوره باشند. به عنوان مثال تلاش شد که پزشکان، نیروهای امدادی و پرسنل اورژانس به زبان عربی مسلط باشند. در مجموع چیدمان نیروها به سمتی رفت که این افراد قبلا حج رفته باشند و توانایی کار 16 ساعته را داشته باشند.

تا حادثه مسجدالحرام، حج روال آرامی داشت

وی با بیان اینکه تا قبل از حادثه مسجد الحرام، حج روال روان و خوبی را داشت افزود: به طوری که نسبت به سالهای قبل تعداد مراجعان به پزشکان مرکز پزشکی و همچنین بیمارستان‌مان در مکه کمتر بود. رایزنی‌های خوبی هم با مسئولان بهداشت و درمان مکه و مدینه داشتیم و کمک‌های زیادی قبل از حادثه مسجد الحرام از آنها دریافت کردیم به طوری که بستری بیماران در بیمارستان‌های فوق تخصصی عربستان روال خاصی دارد اما با رایزنی که ما انجام داده بودیم این مهم محقق شد که بیمارستان ما نیز در مکه به عنوان یکی از بیمارستان‌های دارای مجوز سعودی باشد و به این ترتیب بتوانیم مستقیما بیمار را به بیمارستان فوق تخصصی سعودی انتقال دهیم و از خدمات آن استفاه کنیم.

مرعشی در ادامه حادثه سقوط جرثقیل در مسجدالحرام را مورد اشاره قرار داد و گفت: به دنبال وقوع این حادثه اولین تیم پزشکی ما حتی زودتر از سعودی‌ها وارد صحنه شد چرا که نیروهای ما عملیاتی بودند و آموزش‌های لازم را دریافت کرده بودند. به همین دلیل بود که با وقوع طوفان و بارندگی اعلام آماده باش دادیم و به محض اطلاع از حادثه نیروهایمان با آمبولانس به محل حادثه اعزام شدند.

وی در این باره افزود: در جریان این حادثه زائران مجروح ایرانی سریعا شناسایی شدند و به دلیل کثرت مجروحان در بیمارستان مجاور مسجد الحرام، مجروحان خودمان را به بیمارستانمان در مکه منتقل می‌کردیم. در مجموع بیش از 20 مجروح ایرانی بلافاصله در بیمارستان هلال احمر در مکه بستری شدند و خدمات لازم را دریافت کردند. چند مورد نیز نیازمند جراحی فوری بودند که اقدامات لازم برای این دسته از بیماران نیز انجام شد و بلافاصله به بیمارستان سعودی منتقل شدند و همان شب مورد عمل جراحی قرار گرفتند در نهایت نیز با حال عمومی خوب به کشور منتقل شدند.

تحلیلی از فاجعه منا

رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت هلال احمر در ادامه صحبت‌هایش در تشریح حادثه منا نیز گفت: از دیدگاه من این فاجعه از چند جنبه قابل مطرح شدن است؛ ابتدا اینکه این حادثه می‌توانست اتفاق نیفتد اگر دولت سعودی برنامه‌ای برای پیشگیری از آن داشت. دولت سعودی در این زمینه قصور و کوتاهی کرده است. در حین حادثه نیز در رسیدگی به مجروحان و همچنین برخورد با فوت شدگان سوء تدبیر سعودی‌ها کاملا مشهود بود.

وی در این باره ادامه داد: حادثه منا ساعت 8:45 دقیقه روز پنجشنبه اتفاق افتاد. هرچند حدود 70 درصد از پزشکان ما با تجربه بودند اما حدود 30 درصد هم بودند که اولین بار اعزام می‌شدند و باید مناسک حج را به جا می‌آوردند به همین دلیل صبح روز حادثه با روحانی عازم انجام مناسک بودند که جمعی از این پزشکان نیز دچار حادثه شدند. در مجموع بلافاصله پس از وقوع حادثه منا اکیپ‌های مرکز پزشکی حج و زیارت هلال احمر ایران به محل اعزام شدند.

وی در این باره افزود: در اولین لحظات وقوع این حادثه هفت تیم شش نفره از مرکز پزشکی هلال احمر ایران با امکانات اولیه به صحنه رسیدند اما نیروهای سرباز سعودی که بی تجربه نیز بودند اجازه مداخله به نیروهای ما ندادند حتی اجازه حضور آمبولانس‌ها را نیز نمی‌دادند. اما نهایتا آمبولانس‌های ما وارد صحنه شدند و حدود 600 نفر از زائران کشورهای مختلف را نجات داده و به مراکز درمانی منتقل کردند.

به گفته مرعشی، هرچند نیروهای هلال احمر ایران آموزش‌های کافی را در زمینه رسیدگی و مدیریت بحران دریافت کرده‌اند اما نیروهای سعودی این آموزش‌ها را ندیده بودند و همین موضوع کار را سخت می‌کرد.

آنچه در لحظه حادثه گذشت

وی در ادامه تشریح جریان روز حادثه در منا افزود: خیابان 204 که این حادثه در آن رخ داد حداکثر 12 متر عرض دارد. زائران ایرانی در حالی به این خیابان هدایت شدند که در سالهای گذشته این خیابان برای حرکت زائران ایرانی نبود. از طرف دیگر از سمت ورودی این خیابان جمعیت مکرر وارد می‌شد و این در حالی بود که انتهای خیابان مجاور بسته شده بود. همچنین دمای 43 درجه‌ای هوا نیز مزیدی بر علت بود. حال مناسک شب قبل زائران در مشعر و راهپیمایی‌شان از مشعر تا چادرهای منا و همچنین پیاده روی صبح روز حادثه از چادرها تا محل حادثه و همچنین میانگین سنی زائران را نیز در نظر بگیرید؛ تمام این موارد دست به دست هم داد تا این فاجعه تاسف بار رخ دهد. این درحالیست که قبل از وقوع حادثه هم تعداد زیادی از زائران دچار گرمازدگی شده بودند.

مرعشی ادامه داد: در نهایت این اتفاق افتاد و جمعیت روی هم می‌ریختند. نیروهای ما نیز در شناسایی و کمک رسانی با مقاومت نیروهای سعودی مواجه شده بود به طوری که تعداد زیادی بودند که هنوز جان در بدن داشتند اما سعودی‌ها آنها را فوت شده می‌خواندند و اجازه رسیدگی به آنها را نمی‌دادند. اگر اجازه مداخله به موقع نیروهای امدادی و درمانی داده می‌شد آمار فوت شدگان این فاجعه حداقل یک سوم کمتر بود.

وی در این باره افزود: چهار بیمارستان در منا وجود داشت که هر کدام حدود 96 نفر ظرفیت داشتند. اما متاسفانه جوابگوی ابعاد فاجعه منا نبودند، از طرف دیگر نیروهای درمانی این بیمارستان‌ها هم به کار امدادی در شرایط بحران مسلط نبودند و خیلی سریع تجهیزات اولیه این بیمارستان‌ها تمام شد به طوری که حتی یک وسیله ابتدایی که برای بازکردن مسیر هوایی بیماران استفاده می‌شود خیلی زود در این بیمارستان‌ها تمام شد.

مرعشی افزود: به همین دلیل بود که تصمیم گرفتیم سریع بیمارانمان را به بیمارستان خودمان در مکه و سایر بیمارستان‌های سعودی مکه منتقل کنیم. البته تیم پزشکی ما هم در این مسیر لطمه زیادی خورد به طوری که 23 نفر از تیم پزشکی‌مان در این حادثه آسیب دیدند هرچند آسیب‌هایشان جدی نبود اما دو پزشک از مجموعه کاروان‌ را از دست دادیم.

کارشکنی های سعودی

وی به کارشکنی سعودی‌ها در شناسایی اجساد جان باختگان منا اشاره کرد و افزود: اگر در همان روزهای اول اجازه شناسایی اجساد را می‌دادند بی تردید شرایط متفاوت از امروز بود. به دلیل مقاومت‌هایی که سعودی‌ها انجام دادند زمان طلایی شناسایی اجساد از دست رفت. وقتی اجازه ورود به سردخانه‌ها را دادند که اجساد به راحتی قابل شناسایی نبودند. نیروهای ما که در همان لحظات اولیه حادثه از کارت شناسایی اجساد و گردنبند ایران در گردن زائرانمان عکس می‌گرفتند با برخورد ماموران سعودی مواجه شدند به طوری که یکی از نیروهایمان 24 ساعت بازداشت بود و اینچنین موارد کار را برایمان سخت می‌کرد. به دنبال اقدامات نیروهایمان در همان چند ساعت اول حدود 70 اسم از جانباختگان مشخص شد اما در نهایت مقاومت سعودی‌ها کار را سخت کرد.

رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت جمعیت هلال احمر در این باره افزود: اجساد جان باختگان منا به ارتفاع یک و نیم متر روی هم ریخته شده بودند و اگر کسی هم زیر این اجساد زنده بود امکان نجات وی وجود نداشت و حتی نیروها قادر به جدا کردن اجساد از هم نبودند. از طرف دیگر تخلیه اجساد در آن آفتاب داغ توسط سعودی‌ها به کندی صورت می‌گرفت به طوری که از 8:30 صبح روز پنج شنبه تا یک بامداد روز جمعه تخلیه اجساد توسط سعودی‌ها به طول انجامید همین امر باعث تغییرات جمود نعشی اجساد شد و کار را دچار مشکل کرد.

مرعشی در ادامه صحبت‌هایش به دوربین‌های مداربسته در مسیر رمی جمرات اشاره کرد و افزود: تمام این مسیرها به دوربین مداربسته مجهز است. سعودی‌ها می‌توانستند با این دوربین‌ها جلوی ورود جمعیت به خیابان 204 را گرفته و مانع از وقوع این فاجعه شوند. این در حالی بود که متاسفانه ورودی به این خیابان ادامه داشت و خروجی آن هم بن بست بود.

۵۳ کاروان آسیب دیدند

وی با بیان اینکه در این فاجعه 53 کاروان ایرانی آسیب دیدند، افزود: این امر باعث شوک‌های عصبی روانی به اعضای سایر کاروان‌ها شده بود. دو روانپزشک در تیم مرکز پزشکی حج و زیارت هلال احمر حضور داشتند که همراه با یکی از زائران روانپزشک، در جلسات متعدد کاروان‌های آسیب دیده را مورد بررسی قرار داده است و خدمات لازم را به آنها ارائه دادند.

رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت جمعیت هلال احمر افزود: تیم پزشکی حج و زیارت هلال احمر در مجموع این فاجعه، کارهایی انجام داد که جزو وظایف ذاتی مرکز پزشکی حج و زیارت نبود. در مجموع ما نیز با ستاد حج و سازمان حج و زیارت همراه شدیم تا بتوانیم اقدامات لازم را به خوبی انجام دهیم. به عنوان مثال مسئله فوت شدگان جزو مسئولیت ذاتی ما نبود اما با توجه به حضور وزیر بهداشت و همچنین رئیس جمعیت هلال احمر در روزهای بعد از وقوع حادثه از ما خواستند به این حوزه ورود کنیم.

مرعشی به پروسه طولانی تحول اجساد جان باختگان منا به کشورهای متبوع از سوی دولت سعودی اشاره کرد و گفت: این پروسه حدود 12 تا 13 مرحله دارد اما با رایزنی‌هایی که انجام دادیم این مراحل را کوتاه و خیلی از آنها را حذف کردیم. به عنوان مثال سعودی‌ها اصرار داشتند که اجساد حتما باید شستشو داده شده و کفن شوند و ما از آنها خواستیم که مرحله کفن کرده را حذف کرده و این کار را به خود ایران واگذار کنند.

مجروحانی که مدام جابجا می شدند

وی جابجایی مداوم مجروحان در بیمارستان‌ها از سوی سعودی‌ها را از دیگر مشکلات در شناسایی مجروحان این حادثه عنوان کرد و افزود: به طور مکرر به بیمارستان‌های مختلف سر می‌زدیم. چهار بیمارستان در عرفات، 12 بیمارستان در مکه، 13 بیمارستان در جده و پنج بیمارستان در طائف بودند که باید همه اینها را سرکشی می‌کردیم چرا که این مجروحان به صورت مکرر در بیمارستان‌های مختلف جا به جا می‌شدند.

وی در این باره افزود: حضور در طائف نیازمند مجوز خاصی است، ما جهت سرکشی به بیمارستان‌های طائف تیم‌مان را بدون اینکه مجوزهای لازم را داشته باشند به این شهر اعزام کردیم و در این مسیر ممکن بود هر اتفاقی برای آنها بیفتد. اما ناچار بودیم که این کار را انجام دهیم تا سرنوشت مجهول الهویه‌ها مشخص شود. بر همین اساس تخت به تخت و اتاق به اتاق تمام بیمارستان‌ها را بازدید کردیم. مجهول الهویه‌هایی بودند که زیر دستگاه قرار داشتند و قابل شناسایی نبودند. امکانی را فراهم کردیم که علاوه بر سازمان حج و زیارت، شناسایی آنها در سایت مرکز پزشکی حج و زیارت نیز وجود داشته باشد. البته یکی از پزشکان خودمان هم جزو یکی از همین مجهول الهویه‌ها بود.

به گفته مرعشی، در اقدامی دیگر ستادی در بیمارستان مکه هلال احمر با دو خط تلفن تشکیل دادیم که به صورت 24 ساعته فعال بود و به تماس‌های خانواده‌ها و اقوام مفقود الاثرها پاسخ می‌داد. تمام عکسهایی که سعودی‌ها از فوت شدگان در اختیارمان قرار داده بودند را نیز به صورت اسلاید در اختیار مدیران کاروان‌ها و همراهان زائران قرار دادیم. فاجعه منا بسیار بزرگ بود و به جد می گویم که تمام نیروهایمان بیشتر از توان جسمی و روحی‌شان در این حادثه فعالیت کردند تا بلکه بتوانند آلام زائران را کمتر کنند.

شایعاتی که همه نادرست بود

وی برخی شایعات در فضای مجازی ایران را مورد انتقاد قرار داد و گفت: از طرف دیگر بازار شایعه در ایران بسیار گرم بود و تمام این اخبار در فضای مجازی نادرست بود که البته به عربستان هم منتقل می‌شد. به عنوان مثال بعد از روز حادثه شایعه کردند که 12 مجروح ایرانی در بیمارستانی در جاده‌ منا و جده وجود دارند که ما از آنها بی اطلاعیم. به دنبال شنیدن این موضوع پزشکان عرب زبانمان را بسیج کردم که به این بیمارستان سر بزنند بعد از بررسی‌ها مشخص شد که حتی یک مجروح چه ایرانی و چه غیر ایرانی در این بیمارستان بستری نبوده است. شایعات اینچنینی و همچنین جابجایی مجروحان در بیمارستان‌ها، نیروهای ما را مستهلک می‌کرد.

رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت جمعیت هلال احمر با اشاره به فعالیت‌ 500 نفر در کادر پزشکی محیطی و بیمارستانی مرکز حج و زیارت هلال احمر در حج امسال افزود: 280 نفر از این افراد در محیط بودند و 220 نفر هم در بیمارستان‌ها فعالیت داشتند. انصافا کاری که توسط این نیروها انجام شد بسیار بزرگ بود به ویژه انتقال هفت بیمار به کشورمان که زیر دستگاه تنفسی بودند کاری بسیار خارق العاده بود که با همراهی تیم پزشکی کامل شامل متخصص بیهوشی، قلب، داخلی و 10 نفر از پرستاران زبده صورت گرفت. حدود 300 میلیون تومان تجهیزات نیز با این تیم به کشور فرستادیم تا بتوانیم بیمارانمان را سالم برگردانیم چرا که بی تردید ماندن آنها در عربستان قطعا با فوتشان همراه بود به طوری که دو نفر دیگر از مجروحان که امکان انتقالشان در آن شرایط فراهم نبود، فردای روزی که این هفت نفر به کشور منتقل شدند، در عربستان فوت کردند. از طرف دیگر انتقال اجساد به کشور بسیار سخت بود. مراحل تحویل اجساد بسیار پیچیده و بارها و بارها ساعت پروازها عقب می‌افتاد. در این میان اجساد نیز مدام جابجا می‌شدند.

وی افزود: در حال حاضر تمام تیم پزشکی مرکز پزشکی حج و زیارت هلال احمر به کشور بازگشته‌اند الا یک نفر آن هم به دلیل وجود بیماری در مدینه است که زیر دستگاه تنفس مصنوعی قرار دارد و مقرر شده فردا تحت عمل جراحی قلب قرار گیرد.

شیوع کرونا

رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت جمعیت هلال احمر درباره شیوع کروناویروس در عربستان نیز گفت: با توجه به افزایش آمار این بیماری در عربستان، چهار نفر در قالب تیم پزشکی (دو متخصص عفونی به عنوان مسئول کشوری کرونا و دو نفر از کارشناسان حج در مبارزه با بیماریها‌) از طرف وزارت بهداشت در تیم مرکز پزشکی حج و زیارت حضور داشتند. مکررا کاروان‌ها مورد بازدید قرار می‌گرفتند و آموزش‌های لازم نیز به زائران داده می‌شد تا روز آخر حج نیز حتی یک نفر از زائران ایرانی به کرونا مبتلا نشد.

وی در پاسخ به سوال خبرنگاری درباره یکی از شایعه‌های مطرح شده مبنی بر اینکه در روز حادثه گازهای سمی از طریق پنکه‌های مهپاش در فضا منتشر شده است، گفت: تمام اینها شایعه است اگر پنکه‌های مهپاش در محل وجود داشت شاید این حادثه اتفاق نمی‌افتاد چرا که اصل کار گرمای زیادی بود که باعث شده بود افکار افراد درست کار نکند.

تیم 60 نفره پزشکی ایران آماده ارائه خدمت به زائران حسینی در کربلا

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره اقدامات انجام شده جهت ارائه خدمات لازم به زائران تاسوعا و عاشورای حسینی در کربلا گفت: به این منظور تیم پزشکی 60 نفره در نظر گرفته شده‌اند. ارائه خدمات در تاسوعا و عاشورا و همچنین چیدمان نیروها جهت ارائه خدمات در این ایام متفاوت از ایام اربعین است چرا که به هر حال قمه زنی در این دو روز زیاد است و علیرغم تذکرات داده شده ، متاسفانه باز هم انجام می‌شود. تیم مورد نظر از هفتم محرم اعزام شده و تا یک هفته در کربلا می‌ماند و خدمات لازم را ارائه می‌دهد. 24 تن دارو نیز جهت ارسال به نجف و کربلا در نظر گرفته شده است.

وی در توضیح پیش‌بینی‌های انجام شده جهت ارائه خدمات به زائران اربعین حسینی در کربلا نیز گفت: ستاد مرکزی اربعین مدت‌هاست که تشکیل شده است. مسئولیت این ستاد نیز با بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت است. این ستاد از کمیته‌های مختلفی تشکیل شده است که بنا به شرایطشان فعالیت لازم را انجام می‌دهند. از جمله این کمیته‌ها، کمیته بهداشت و درمان است که مسئولیت آن در داخل کشور با وزارت بهداشت و در مرزها و داخل عراق بر عهده جمعیت هلال احمر است. داروهای مورد نیاز در این ایام در حال بسته‌بندی و ارسال است. سال گذشته 330 نفر تیم پزشکی در نظر گرفته شده بود که برای امسال پیش‌بینی تعداد بیشتری را داریم. آمبولانس‌های هوایی نیز در سه مرز مهران، شلمچه و چذابه حضور خواهند داشت.

وی افزود: سال گذشته بین نجف و کربلا هفت چادر امدادی با کمک هلال احمر عراق و همچنین چهار چادر در بین الحرمین و اطراف حرم برپا کردیم. امسال چادرهای بین راهی را به 10 چادر افزایش خواهیم داد و سپاه نیز برای برپایی بیمارستان صحرایی اعلام آمادگی کرده است. در نجف نیز علاوه بر چادرهایی که در صحن حضرت زهرا (س) برپا می‌شود دو مرکز شبانه روزی به ارائه خدمات لازم می‌پردازند.

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره بیماری وبا در عراق نیز گفت: به این منظور نیز بروشورهای آموزشی میان زائران توزیع می‌شود و مطالب آموزشی در سایت مرکز پزشکی حج و زیارت و همچنین در فضای مجازی در نظر گرفته شده‌اند.