اپرای ملی با کمک تعزیه دست‌یافتنی است

اپرای «عاشورا» به کارگردانی بهروز غریب‌پور از اول آبان ماه در قالب رپرتوآر آثار گروه تئاتر «آران» در تالار فردوسی روی صحنه می‌رود. نمایشی که در مسیر تجربه چند دهه‌ای این هنرمند برای احیای اپرای ملی براساس ویژگی‌ها و مولفه‌های موجود در هنر تعزیه حرکت می‌کند.

غریب‌پور در آستانه‌ اجرای مجدد این نمایشِ تحسین شده، درباره مولفه‌هایی که موجب حرکت در جهت تحقق آرزوی دیرینه‌اش، یعنی کشف و روشن شدن جایگاه والای «اپرای ایرانی» در برابر «اپرای غربی» صحبت کرد.

این هنرمند گفت: در بروشور اپرای عروسکی «مکبث» توضیح دادم که هر چند ما در دو نمونه قبلی اپرای «رستم و سهراب» و «مکبث» شیوه‌هایی اتخاذ کرده‌ایم که بیشتر گرایش غربی دارند و مثلا در مکبث کاملا غربی است؛ اما آروزی قلبی من احیای اپرای ملی «تعزیه» در امتداد آن چیزی است که بعد از چندین قرن به دست ما رسیده است.

او افزود: حتی اگر به عناصری اجرایی مانند فاصله‌گذاری در اجرا توجه کنیم، تعزیه نوعی فرم اجرایی منحصر به فرد است که به ارزش‌های موجود در آن توجه نشده و من تلاش خواهم کرد ویژگی کشف نشده اپرای ملی را از دل این هنر جستجو کنم.

سرپرست گروه تئاتر «آران» با بیان اینکه آن چه آفریده شده دارای سه مولفه همه اپراهای جهان است،‌ توضیح داد: 1ـ متن باید کاملا منظوم باشد. 2ـ باید شاهد استفاده از موسیقی دستگاهی و ردیف‌های آوازی ایرانی در آهنگسازی کار باشیم. 3ـ خواننده بازیگر یا «آواگر» در کار به اجرا بپردازد.

او تصریح کرد: در آن بروشور به تفصیل اعلام کردم تعزیه‌خوانان به صورت غریزی دستاوردی بزرگ مربوط به نمایش و اپرای ملی را در کنار موسیقی ایرانی برای ما به امانت گذاشته‌اند و دلیل زنده ماندن این هنر طی چند قرن گذشته رعایت عواملی است که در بالا مطرح شد.

این هنرمند با تاکید بر اینکه اپرای «عاشورا» مشخصا برای تحقق این آرزوی دیرین ساخته شد؛ اظهارکرد: در متن با درنظر گرفتن مولفه‌های اپرای ملی کاری کردم که در واقع محتشم کاشانی به سال 61 قمری و هنگام شهادت امام حسین(ع) بازمی‌گردد و ناگهان زمان فراموش شده و خود نیز در آن قرن رویت می‌شود. بنابراین ابتدا باید لیبرتو یا متن وجود داشته باشد و آهنگساز سپس اثر موسیقایی خود را بر مبنای آن خلق کند.

کارگردان اپرای عروسکی «حافظ» افزود: برای اجرایی شدن این طرح به دو عامل نیاز بود؛ نخست جستجوی حامی مالی و دیگر مذاکره با آهنگسازی که خوانندگی به شیوه تعزیه را در برابر اپرای غربی بپذیرد. بعد از اجرای «رستم و سهراب» لوریس چکناواریان برای رسیدن به این هدف مطلوب من بود که در رسانه‌ها نیز مطرح شد اما این تصمیم براساس یک اتفاق تغییر کرد.

غریب‌پور خاطرنشان کرد: اپرای ما هرگز نباید ضعیف‌تر از اپرای غربی تلقی شود، بلکه با توجه به سابقه تاریخی که دارد از آن نیز برتر است. تنها باید علاقه‌مندانه به کشف ظرفیت موجود در این هنر بپردازیم.

او ادامه داد: تعزیه در دوره قاجار به پیشرفتی رسید که می‌رفت از مزامین صرف مرتبط با واقعه کربلا فاصله بگیرد و به عنوان نمونه تعزیه منصور حلاج، شاه شهید - درباره ترور ناصرالدین شاه -، تعزیه تیمور لنگ نیز آرام آرام وارد جریان شدند که در دوره تکوینی حتی شاهد اجرای تعزیه «بازار شام» هستیم.

کارگردان اپرای «لیلی و مجنون» تصریح کرد: حتی در دوره‌ای تعزیه کمیک شکل می‌گیرد که به حوادث بعد از قیام عاشورا می‌پردازد و به نوعی راهی برای انتقام گرفتن از قاتلان امام حسین‌(ع) است. مثلا خولی را در دیگ جوشان می‌گذاشتند و عمر و معاویه را با اره‌های بزرگ اره می‌کردند که اگر این روند ادامه داشت امروز با یک قرن تجربه در این زمینه مواجه می‌شدیم.

غریب‌پور به شیوه‌های اجرایی تعزیه مانند حماسی، تاریخی و عرفانی اشاره کرد و گفت: من در اپراهای «حافظ»، «سعدی» و «مولوی» در جستجوی همین شیوه‌ها هستم و قصدم زنده نگهداشتن روح تعزیه و ادامه حیات این هنر است.