فتواي رهبر انقلاب درباره نوحه‌ خواني زنان

حجت‌الاسلام محمدحسين فلاح‌زاده کارشناس مسائل فقهي به پرتکرارترين سؤالات، مطابق با فتاواي حضرت‌ آيت‌الله‌العظمي خامنه‌اي از جمله برهنه شدن در عزاداري، هروله کردن، ذکر شور، نذري شبهه‌ناک، قمه‌زني و حضور زنان در دسته عزاداري پاسخ داد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری حجت‌الاسلام والمسلمين محمدحسين فلاح‌زاده کارشناس مسائل فقهي سال گذشته به پرتکرارترين سؤالات مطابق با فتاواي حضرت‌ آيت‌الله‌العظمي سيدعلي خامنه‌اي پاسخ داد که نظر به اهميت آن‌ها، بار ديگر و در آستانه محرم الحرام ۱۴۳۷ هجري بازنشر مي‌شود:

با توجه به اطعام‌هايي که در ايام محرم داده مي‌شود و انسان به حلال بودن آن‌ها يقين ندارد، آيا خوردن آن‌ها اشکال دارد؟ لطفا هم از نظر فقهي و هم از نظر اخلاقي پاسخ فرماييد، اگر نذري کسي که خمس نمي‌دهد را بخوريم، چطور؟
در مواردي که انسان غذايي را يقين ندارد به حرام بودنش، اطعام مي‌کنند عزاداران را، غذايي پختند در اين ايام براي شما مي‌آورند يا فردي مثلاً نذري مي‌دهد و شما يقين داريد که خمس نمي‌دهد، به نظر حضرت آقا خوردن آن غذا، چون يقين به حرام بودن يا مخلوط به حرام بودن نداريد، يعني يقين نداريد اين غذا حرام است، يقين نداريد که متعلق خمس است، يعني خمس در اين غذا است، خوردنش اشکال ندارد.

حضرت آقا توصيه فرمودند به برخي از مداحان که در عزاداري‌ها برهنه نشوند. اما اين به عنوان يک فتواي فقهي نيست که ما بگوييم حرام است
اما از نظر اخلاقي - چون پرسيدند - بعضي‌ها مي‌گويند اگر باشد ممکن است اثر وضعي داشته باشد. خب اگر بتوانيد احتياط کنيد خوب است؛ به اين معنا که اگر تبعات سويي ندارد نخوريد، قبول نکنيد، يا اينکه اگر مثلا متعلق خمس هست - نه به اين معنا که حتما متعلق به خمس است يعني شبه داريد - خودتان خمسش را بپردازيد يا اگر موردي هست که ممکن است از باب شبهه حرام، يعني مال مردم مثلا باشد، به عنوان رد مظالم بپردازيد؛ گرچه واجب نيست. حکم اولي که گفتيم شما يقين نداريد غذا از حرام است يا مخلوط به حرام است، خوردنش اشکالي ندارد. بنابراين در مجالس عزا که شرکت مي‌کنيد و اطعام مي‌کنند غذا مي‌دهند طعام براي شما مي‌آورند و امثال اينها، خوردنش اشکال ندارد، از نظر فقهي حرام نيست. اما اگر کسي بخواهد - خلاصه به قول معروف جز اولياي الهي باشد - پرهيز بيشتري داشته باشد احتياط خوب است.

پرسيدند نظر آقا در مورد برهنه شدن در عزاداري چيست؟ اگر فيلمبرداري نشود و زنان نيز نبينند چطور؟ آيا از نظر فقهي، ايشان حرام مي‌دانند اين کار را؟
در پاسخ به اين سوال بايد عرض کنيم حضرت آقا توصيه فرمودند به برخي از مداحان که در عزاداري‌ها برهنه نشوند. اما اين به عنوان يک فتواي فقهي نيست که ما بگوييم حرام است. خب اگر نامحرماني نيستند، اگر مسأله سويي بر آن مترتب نيست، دشمنان سوءاستفاده نمي‌کند، خب ممکن است بگوييم حرام هم نباشد؛ مثلاً يک جمع محدودي هستند فيلمبرداري هم نمي‌کنند، فقط مردان هستند حالا پيراهن را از تن درآوردند و سينه مي‌زنند؛ اما به طور کلي توصيه ايشان اين هست - به عنوان يک توصيه - که در عزاداري‌هاي مردها برهنه نشوند. چرا؟ چون ممکن است هم در معرض ديد نامحرمان باشند و هم دشمنان باز از اين مسأله سوءاستفاده کنند براي تبليغ عليه مکتب اهل بيت.

پرسيدند اگر شخصي در روضه‌ها به صورتش دست بزند تا جايي که صورتش زخم شود، حتي کبود شود، آيا اين عمل مشکلي دارد؟

کارهاي متعارف هيأت‌هاي عزاداري مثل سينه‌زني و زنجيرزني به طور متعارف اينها اشکالي ندارد و جز شعائر ديني ما الان محسوب مي‌شود

در پاسخ بايد عرض کنيم در حد کبود شدن که حالا ممکن است با زنجير زدن با سينه زدن بدن کبود شود، اگر ضرر معتنابهي براي بدن نداشته باشد، به نظر حضرت آقا اشکالي ندارد. اما کارهايي فراتر از اينها که ممکن است دشمنان سوءاستفاده کنند، مثل مجروح کردن خود، مثلاً بدن را زخم کردن مثل قمه زدن، مثل عبور از روي آتش و امثال اينها که در بعضي جاها برخي از افراد انجام مي‌دهند، چون به هر حال اينها اعمال مستندي نيست، در عزاداري‌ها نه وارد شده است، نه سيره بر اين بوده است و امروزه هم دشمنان از اينگونه اعمال عليه مکتب اهل بيت و پيروان اهل بيت سوءاستفاده مي‌کنند، اگر در آن حد باشد بله اشکال دارد. اما اگر در همين حد که متعارف است، سينه مي‌زنند زنجير مي‌زنند، بدنشان ممکن است سرخ شود کبود شود، در حد متعارفش که ضرر معتنابهي براي بدن نداشته باشد، اشکالي ندارد.

آيا هروله کردن در عزاداري اشکال دارد؟
اگر موجب وهن مذهب نباشد، يعني ديگران سوءاستفاده نکنند، عليه مکتب اهل بيت اشکالي ندارد، ولي به طور کلي توصيه اين هست که از اين گونه اعمال در عزاداري‌ها پرهيز کنند.

در پاسخ سؤال‌هايي که معمولاً در مورد شيوه عزاداري و برخي از کارهايي که در عزاداري صورت مي‌گيرد و اشکال شرعي هم ندارد مثل تعزيه‌خواني و امثال اينها، وقتي سؤال شده است، ضمن تأييد آن عزاداري‌هاي متعارف و متعادلي که از ديرباز بين مؤمنين مرسوم بوده اضافه فرمودند: «بهتر آن است که مجلس ذکر مصيبت برپا کنند». پس معلوم است که اين گونه کارهاي متعارف مثل هيأت‌هاي عزاداري مثل سينه‌زني و زنجيرزني به طور متعارف اينها اشکالي ندارد و جز شعائر ديني ما الان محسوب مي‌شود. اما يک کارهايي که موجب وهن مذهب است در شأن مومن نيست، اين کارها را انجام دهد، دشمنان از آن سوءاستفاده مي‌کنند، عليه مکتب تشيع، آن کارها جايز نيست.

در برخي هيأت‌ها به علت استقبال پرشور جوانان و تراکم جمعيت و کمبود جا در حسينيه‌ها، خيابان‌هاي اطراف بسته شده يا تردد در آن‌ها با مشکل مواجه مي‌شود. آيا اين کار اشکال دارد؟ يا اينکه صداي عزاداري خيلي بلند باشد، اگر موجب آزار و اذيت نشود چطور؟ و اگر اشکال دارد، آيا شرکت در اين مجالس با علم به اينکه داخل حسينيه نميتوان حضور پيدا کرد اشکال دارد؟
اولاً بدانيم که عزاداري حضرت اباعبدالله حسين(ع) از افضل قربات است. تأثير بسيار زيادي و آثار و برکات بسيار زيادي دارد و همچنان بايد اين مراسم عزاداري اباعبدالله حسين(ع) زنده بماند و تأکيد بر آن هست. خود سيره مقام معظم رهبري هم بر اين است که در برخي از ايام سال مجلس عزا برپا مي‌کنند، ذکر مصيبت و نوحه‌خواني مي‌شود در محضر ايشان. اما در برخي از ايام، بيرون آمدن هيئت‌هاي عزاداري و دسته‌ها اينها جز شعائر ديني است مثل تاسوعا و عاشورا.

خب! به طور طبيعي برخي از خيابان‌ها بسته مي‌شود برخي از راه‌ها بسته مي‌شود، گرچه همان جاها هم اگر بشود مراعات کنند که به طور بسته نشود بهتر است. اما مثل راهپيمايي روز قدس راهپيمايي 22 بهمن مثل تاسوعا عاشورا امثال اينها طبيعي است که اکثر مردم هم در اين مراسم حضور دارند. اما در غير اين مواقع که شخصي در حسينيه‌اي يا در منزل خودش مجلس عزايي برپا کرده است ولو عزاداري سيد و سالار شهيدان باشد، خلاف مقررات نظام باشد، يعني بستن راه‌ها، يا راه را بر مردم ببندند به خاطر مجلس عزاداري شخصي - گرچه عرض کردم حساب تاسوعا عاشورا جداست و اصلاً خروج اين هيأت‌ها و دسته‌ها جز شعائر ديني محسوب مي‌شود و به طور طبيعي خيلي راه‌ها بسته مي‌شود مردم هم مطلع هستند و قالب مردم هم در اين مراسم شرکت دارند - اما در غير اين مواقع مؤمنين بايد مراعات کنند، راه بر مردم بسته نشود و صداي بلندگوها آزاردهنده نباشد و مردم را اذيت نکند، همچنين صداي طبل و امثال اينها و کارهاي ديگري که جانبي است - مثل ايستگاه‌هاي صلواتي که برپا مي‌کنند - خوب است؛ ولي يک جايي باشد که هم راه مردم بسته نشود، ايجاد مزاحمت نشود و نظافت خيابان ها حفظ بماند. اما پرسيدند آيا شرکت در چنين مجلسي اشکال دارد؟ نه، شرکت در آن مجلس ولو جا هم نباشد اشکالي ندارد، ولي شما مزاحمت ايجاد نکنيد و راه را نبنديد.

آيا گفتن ذکر حسين (ع) در سينه‌زني و به اصطلاح شور تند و پشت سر هم، بي احترامي است و اشکال شرعي دارد؟ آيا اين مصداق غناي روضه‌خواني است؟
ظاهراً مصداق غنا نباشد، اما باز يک توصيه‌اي رهبر انقلاب داشتند به برخي از مداحان که اين تکرار اين الفاظ ثمره چنداني ندارد و عين عبارت اين بود که فرمودند: اين مداحي شما، نوحه‌خواني شما بايد حکم يک منبر آموزنده را داشته باشد. يعني قصيده‌هايي را بخوانيد مطالبي را داشته باشد که مردم بر معرفتشان نسبت به ائمه اطهار و تاريخي که گذشته است، وقايعي که در عاشورا اتفاق افتاده است اطلاع بيشتري پيدا کنند؛ بايد يک منبر آموزنده باشد. و مي‌فرمودند که تکرار اين الفاظ ثمره‌اي ندارد. البته نمي‌توانيم به طور کلي بگوييم حرام است؛ نه حرام نيست و به عنوان يک فتوا نيست. به عنوان يک توصيه که به جاي تکرار اين الفاظ مطالبي گفته شود که براي مخاطبين ضمن اينکه عزاداري هست مفيد هم باشد و بر معرفت آن‌ها بيافزايد و چيز ياد بگيرند.

قمه‌زني به نظر حضرت آقا حرام است و بايد از اين کار پرهيز شود و فراتر از فتوا، ايشان تعبيرشان اين بوده که قمه نزنند و حتي تعبيري داشتند که اين عزاداري نيست

راجع به قمه‌زني نظر حضرت آقا را پرسيدند که به نظر ايشان چه حکمي دارد؟ آيا مقلدين ساير مراجع هم بايد از اين دستور تبعيت کنند؟ و نکته دوم اينکه آيا مخفيانه بودن يا مخفيانه نبودن آن با هم فرقي دارد؟
خب! نظر آقا را در مورد قمه‌زني، شايد همه شنيده باشيد که ايشان اين کار را در وضعيت فعلي حرام مي‌دانند. تعبير ايشان اين بود که نه سابقه‌اي دارد - اين کار حالا ممکن است يک سابقه‌اي داشته باشد اما در گذشته‌هاي دور يک چنين کارهايي مثل قمه‌زني سابقه‌اي بين مؤمنين نداشته است - افزون بر اينکه امروزه از اين عمل دارد عليه مکتب اهل بيت و عليه شيعيان سواستفاده مي‌شود.

شما اگر مراجعه کنيد به برخي از سايت‌ها و کلمه شيعه را بزنيد، همين تصوير قمه‌زني ديده مي‌شود. فلذا بله اين کار به نظر حضرت آقا حرام است و بايد از اين کار پرهيز شود و فراتر از فتوا، ايشان تعبيرشان اين بوده که قمه نزنند و حتي تعبيري داشتند که اين عزاداري نيست، بلکه تخريب عزاداري است. بنابراين همه مؤمنين و مقلدين ساير مراجع با کمال احترام به مراجع معظم تقليد، از اين دستور بايد تبعيت کنند و از اينگونه کارها در عزاداري که اينها عزاداري نيست، بلکه به ضرر مکتب اهل بيت هست پرهيز کنند. و فرقي هم بين قمه‌زني مخفيانه يا علني نگذاشتند؛ بنابراين حتي جداگانه هم سوال شده است در مورد اينکه مخفيانه بروند قمه بزنند، فرمودند نه اين کار را هم نبايد بکنند و منع کردند.

لعن برخي از دشمنان اهل بيت در مکان‌هاي عمومي يا خصوصي چه حکمي دارد؟
اين هم از جمله سؤال‌هايي است که بارها پاسخش را شايد همه شما از خود حضرت آقا شنيده باشيد و همين اواخر بيشتر تأکيد داشتند. به خاطر اين فتنه‌هايي که در جهان اسلام پيش آمده است و برادرکشي و مسلمان کشي بين برخي از مسلمانان و ضرري براي جهان اسلام دارد و سودش را استکبار جهاني و صهيونيسم بين‌الملل مي‌برد. بارها شنيديد که ايشان فرموده‌اند به مقدسات ساير مذاهب توهين نکنيد و توهين به مقدسات ساير مذاهب را حرام دانستند.

به علاوه هر عملي که موجب تفرقه بين مسلمانان شود، ايشان آن را منع کردند و حرام دانستند. بنابراين مؤمنين از کارهايي که به هر حال سودي ندارد، بلکه ضرر دارد و موجب اختلاف بين مسلمان‌ها مي‌شود و موجب برادرکشي بين مسلمانان مي‌شود يا موجب وهن مذهب هست يا به نحوي توهين به مقدسات ساير مذاهب اسلامي است انشالله بپرهيزند که اين عمل جايز نيست.

سؤالي دومي که در اينجا مطرح شده اين است که در اين مجالس مي‌شود شرکت کرد يا نه يک وقت هست شما شرکت مي‌کنيد آن منبري را يا آن مداح را از اين کار خودش باز مي‌داريد حالا با تذکر محترمانه که از اين گفته‌هاي تفرقه‌انگيز بپرهيزد، اين گاهي وقت‌ها لازم و واجب است، اما اگر نه شرکت شما اين اثر را ندارد بلکه تقويت مي‌شود، او مجلس چنين افرادي که تفرقه مي‌اندازند، تقويت مي‌شود بله گاهي وقت ها شرکت در چنين مجالسي جايز نيست و بايد پرهيز شود.

نظر حضرت آقا در مورد الفاظي که در عزاداري‌ها و نوحه‌ها استفاده مي‌شود و در شأن يک مسلمان و حتي انسان نيست و نسبت دادن يکسري الفاظ رکيک به خود چه حکمي دارد؟
کلاً در عزاداري آن نزاکت و سنگيني و وزانت عزاداري بايد حفظ شود. در پاسخ يکي از سؤال‌ها ما اشاره کرديم که هم بايد از مطالبي که حرام است - مثل کذب مثل غلو نسبت به ائمه اطهار - پرهيز شود و هم بايد از مطالبي که دون شأن يک مسلمان است، پرهيز شود. اصلا اسلام پيروان خودش را وزين سنگين و باوقار و مستقل مي‌پسندد. شما نگاه کنيد از جمله لباس‌هاي حرام، لباس شهرت است و لباس شهرت يعني لباس سبک، لباسي که در شان يک مسلمان نيست، لباسي که از نظر رنگ دوخت يا کيفيت پوشيدن يا حتي اندراس به گونه‌اي است که اگر طرف بپوشد در جامعه انگشت‌نما مي‌شود، اين در شان يک مسلمان نيست. لذا در تعابيري که خوانده مي‌شود در نوحه‌ها ولو حالا در مقام اظهار ارادت به معصومين يا به اباعبدالله باشد، اما در شان يک مومن نيست چنين الفاظي به کار ببرد، آن‌ها هم شايسته نيست در عزاداري و از آن پرهيز شود.

گفتند شايسته نيست که خانم‌ها هيأت عزاداري و دسته عزاداري داشته باشند؛ حتي دنبال دسته‌هاي عزاداري راه بيافتند

منظور مقام معظم رهبري در خصوص عدم شرکت زنان در دسته‌جات عزاداري چيست؟ لطف نظر مبارک ايشان را تبيين فرماييد. چرا که در ايام شهادت ائمه بسياري از هيئات مذهبي اقدام به راه‌اندازي دسته‌جات مذهبي مي‌نمايند و زنان نيز پشت سر مردان حضور دارند. آيا اين حضور زنان در پشت سر مردان در دسته‌جات اشکال دارد؟
اولاً اگر مصداق اختلاط محرم و نامحرم باشد که حرام است که ديگر حدودي براي اين مسأله مشخص شده است و همين جا توصيه مي‌کنيم در هيأت‌ها و در مجالس عزا، همه جا بايد اين رعايت شود و خانم‌ها حجابشان را مراعات کنند و همه نگاه‌شان را نگه دارند؛ نگاه به نامحرم. اما در خصوص اينکه خانم‌ها هم دنبال دسته عزا راه بيافتند و دسته عزاداري راه بياندازند گفتند اين شايسته نيست که خانم‌ها هيأت عزاداري و دسته عزاداري داشته باشند؛ حتي دنبال دسته‌هاي عزاداري راه بيافتند. شيوه عزاداري از قديم‌الايام مرسوم بوده و خانم‌ها هم در مجلس عزا شرکت مي‌کردند با مراعات حدود و ثغور شرعي و حجاب و عفاف.

اکثر هيئت‌هاي محلي که به مدت ۱۰ روز برگزار مي‌شود، جهت چراغاني جلوي تکيه يا هيئت از برق اصلي شهر انشعاب گرفته و استفاده مي‌کنند. حکم شرعي چيست؟
اگر با مجوز شرعي باشد اشکالي ندارد؛ اگر تازه با مجوز قانوني باشد، ولي آن وجه برق را بايد پرداخته شود، بايد بپردازند. اما اگر بدون مجوز باشد، اصل کار خلاف است و موجب ضمان هم هست يعني هزينه برق مصرفي را بايد بپردازند. عزادار سيد و سالار شهيدان به هر حال قانون نظام اسلامي را رعايت مي‌کند و نسبت به اين حقوق عمومي و بيت‌المال هم مواظبت دارد.

آيا مي‌شود اضافه خرج ايام فاطميه را در محرم خرج کرد؟
اگر مردم آنچه را که به دست اندرکاران هيأت داده‌اند براي ايام فاطميه، در محرم نمي‌توان خرج کرد. ولي اگر داده باشند براي عزاداري به طور مطلق، يعني معلوم باشد براي عزاداري دادند چه ايام فاطميه چه ايام محرم اشکالي ندارد. يا اينکه افرادي که دريافت کردند اين مبالغ را اجازه گرفتند يا وکالت تام گرفتند براي مخارج عمومي عمومي عزاداري در ايام مختلف، آن هم اشکالي ندارد. اما اگر مشخص نباشد يعني اجازه نگرفته باشند يا مردم دادند براي عزاداري ايام فاطميه، نمي‌شود در ايام محرم خرج کرد و عکس مطلب هم همين است.

سؤال من اين است چهل روز روضه نذر کرده‌ام اما شرايط خانه‌ام طوري نيست که همه چهل روز را روضه‌خواني داشته باشم. چکار کنم؟
در احکام نذر آمده است که اگر نذر با شرايط شرعي باشد که عمل به آن الزام آور است و واجب است، در صورتي که شخص ديگر توانايي عمل به نذر را نداشته باشد و نتواند عمل کند، وجوبش ساقط است. بنابراين اگر توانايي عمل به نذر را نداريد و نذرتان هم مقيد بوده که در خانه باشد و الان هم در خانه نمي‌توانيد به آن عمل کنيد ديگر واجب نيست. اما اگر نذر مطلق بوده و در خانه اين مراسم را برگزار مي‌کرديد و الان جاي ديگر بتوانيد مراسم را برپا کنيد عمل به نذر واجب است.

حضرت آقا فرمودند اين مداحي شما بايد منبر آموزنده باشد. بعد توصيه کردند قصيده‌هايي را بگرديد پيدا کنيد ...از قصيده‌هاي پرمغز و پرمحتوا که مي‌توانيد استفاده کنيد

بنابراين خلاصه پاسخ سؤال اين شد که اگر کسي نذري کرده که با شرايط صحيح بوده و بر او واجب شده و الان ديگر توانايي عمل به آن نذر را ندارد يا از نظر مالي يا از نظر توانايي بدني يا از جهات ديگر، الان عمل به نذر ساقط است و ديگر واجب نيست.

آيا تغيير نذر از محلي به محل ديگر يا از نوعي به نوع ديگر به ضرورت آيا جايز است؟ مثلاً نذر داشته به عزاداران شربت بدهد و حالا چون هوا سرد شده حالا شير گرم بدهد.
اگر نذر با شرايط شرعي باشد که از جمله آن‌ها خواندن صيغه نذر است که در نذر حتماً بايد صيغه خوانده شود، اين جمله بايد گفته شود يا به صورت عربي که لله علي که چنين کاري انجام دهم، يا به زبان فارسي مثلاً گفته شود براي خداست به عهده من که چنين کاري را انجام دهم - حالا ممکن است شرطي هم داشته باشد که اگر بيمارم خوب شد صاحبخانه شدم، اگر مثلا در فلان آزمون موفق شدن و امثال اينها – که اگر شرط محقق شده عمل به نذر واجب مي‌شود.

اگر نذر واجب شد ديگر تغيير در آن ممکن نيست. اگر عمل به آن نذر موضوع ديگر ندارد، يعني مثلاً نذر کرده بوده شربت بدهد ديگر هوا سرد است و عمل به آن نذر واجب نيست. اما اگر به جايش شير گرم داد به مردم و عزاداران اشکال دارد؟ نه اشکال ندارد. ثواب آن را هم ميبرد اما از نظر حکم شرعي که آيا واجب است يا نه؟ نظر حضرت آقا اين است که اگر به هر حال موضوع منتفي شد و نمي‌شود به اين نظر عمل کرد که در حقيقت در مورد خودش خرج نمي‌شود به آن عمل نمي‌شود، عمل به آن واجب نيست. حالا اگر دلش بخواهد ثوابي ببرد اشکالي ندارد، مثلا به جاي شربت شير گرم به عزاداران بدهد.

آيا گرفتن پول براي روضه‌خواني اشکال دارد؟
هر چند تعيين نرخ براي اين کارها مناسب نيست، شايسته نيست. اما گرفتن وجه، حالا بنده خدا منبري رفته مثلا مداحي داشته مزدي مي‌دهند وجهي مي‌دهند پاکتي مي‌دهند گرفتن آن‌ها اشکالي ندارد و پيشتر هم ما گفتيم که به هر حال مجالسي که براي عزاي معصومين و اباعبدالله حسين(ع) برپا مي‌شود چه سخنران و چه روضه‌خوان يا به اصطلاح مداح، غرض اصلي‌اش اين چيزها نبايد باشد تا آن اجر و ثواب عزاداري اباعبدالله - که به تعبير حضرت آقا و امام راحل از افضل قربات است و آدم‌ساز است - انشالله محفوظ بماند و بهرمند باشند.

پرسيدند اگر منبري خلاف وحدت شيعه و تسنن صحبت کند، ما در آن مجلس چه وظيفه‌اي داريم؟
بارها اين توصيه رهبر معظم انقلاب اسلامي را و در گذشته امام راحل را شنيده‌ايد و ياد داريد که چقدر تأکيد داشتند بر وحدت مسلمين. چون امروزه ما دشمنان مشترکي داريم: استکبار جهاني و صهيونيسم بين‌المللي؛ که آنها نه فکر شيعه هستند نه سني؛ با ديانت شما مخالف هستند. بنابراين توصيه مؤکد شده است و از نظر حکم شرعي هم به نظر حضرت آقا چه در سخنراني‌ها و چه در مداحي‌ها و چه در کارهاي ديگر اعمالي که امروزه موجب تفرقه بين مسلمان‌ها شود و اين وحدتي که مورد نياز مسلمين است برهم زده شود و دشمن از آن سواستفاده کند، جايز نيست و حرام است و بايد از آن پرهيز شود.

پرسيدند حکم گِل مال کردن خود به عنوان عزادار جايز است؟
کيفيت گِل يا خاک به بدن ماليدن يا بعضي جاها کاه روي سر مي‌ريزند فرق مي‌کند. بعضي جاها روز عاشورا گلي بر سر مي‌مالند يا کاه بر سر مي‌ريزند که نشان دهند عزادار هستند. اما اگر به حدي برسد که سخيف باشد يا زشت باشد و طرف انگشت نما شود يا اينکه دشمنان از همين اعمال عليه مکتب اهل بيت پيروان مکتب اهل بيت سواستفاده کنند، موجب وهن باشد بله حرام است. بنابراين اگر در حد ساده‌اي باشد که به آن مراتب نرسد و طرف صرفا خود را عزادار نشان دهد اين اشکالي ندارد. اما اگر در حدي باشد که طرف يا انگشت نما مي‌شود و زشت و سبک است يا موجب وهن باشد، اين جايز نيست.

پرسيدند اگر نامحرم صداي نوحه‌خواني يا گريه يا ناله‌زدن زنان را بشنود اشکال دارد؟
اگر موجب جلب توجه نامحرم باشد يا مفسده‌اي بر آن مترتب باشد اشکال دارد. اما اگر در آن حد نباشد، حرام نيست به نظر حضرت آقا، اما شايسته هم نيست که صداي گريه و ناله و ضجه و عزاداري خانم‌ها را مردان نامحرم بشنوند.