اهمیت مبرم سواد رسانه ای در عصر ارتباطات

سرمقاله روز چهارشنبه آفرینش به قلم سعید ونکی موضوع سواد رسانه ای را دستمایه خود قرار داده و در بخشی از آن آورده شده است : سواد رسانه ای؛ مفهومی که انسان مدرن امروز در ترافیک و هجوم پیام های ارتباطی، نیاز به آشنایی بیشتر با آن و استفاده از آن در زیر فشار فراوانی و تعدد اطلاعات ناشی از وسایل ارتباط جمعی دارد.

در این یادداشت آمده است : اگر بخواهیم، به زبانی ساده، این مفهوم را توضیح دهیم، می توان اینگونه بیان کرد که سواد رسانه ای نوعی درک مبتنی بر توانایی است که می تواند مخاطب را در برخورد با پیام های رسانه ای متکثر، یاری دهد.

به عبارتی و به زبان ساده تر، سواد رسانه ای، همچون رژیم غذایی است که هشدار می دهد چه موادی را مصرف کنیم و چه موادی برای سلامتی مضر است و اگر بخواهیم این تشبیه را در حوزه رسانه به کار بریم، سواد رسانه ای ایجاب می کند که پیام های رسانه ای مفید و مضر، از یکدیگر تفکیک داده شوند. همچنین سواد رسانه ای، کمک می کند تا مخاطبان از حالت انفعالی و مصرفی مطلق، خارج شده و وارد چرخه فعالانه ای شوند که دیگر بازیچه رسانه ها قرار نگیرند.
اما سوال اصلی که در این نوشتار مطرح می شود، کاربرد سواد رسانه ای در جامعه امروزی که ویژگی اصلی آن، در هم تنیدگی اطلاعاتی است، می باشد.

مشخصاً پدیده ای که تمام ابعاد جامعه امروزی و افراد آن را تحت تاثیر قرار داده، ورود تکنولوژی های ارتباطی و به خصوص شبکه های اجتماعی است که فراگیری آن فرصت تعامل های دوسویه و یا چند سویه را به شکل آسانی فراهم کرده است.

حال اگر در بستر همین شبکه های اجتماعی که امروزه با هزینه کم و دسترسی راحت، بر روی گوشی های همراه، به وجود آمده، مفهوم سواد رسانه ای مد نظر مخاطبان قرار نگیرد، هر پیامی که از سوی فرستندگان پیام های ارتباطی صادر و فرستاده شود، به راحتی توسط دریافت کنندگان پیام پذیرفته می شود و این بزرگترین تهدیدی است که توسط رسانه ها برای مخاطبان و دریافت کنندگان پیام های ارتباطی به وجود می آید. رسانه هایی که در اکثر موارد، پیام هایی که درباره جهان پیرامون صادر می کنند، فرسنگ ها با واقعیت موجود فاصله دارد و می توان اینگونه بیان کرد که محصول نهایی یک رسانه الزاماً آینه ی دنیایی که آن را پوشش می دهد نیست.+

محصول نهایی یک رسانه ممکن است بخشی از جهان یا شکل تحریف شده ای از آن باشد و یا حداقل در بازتاب دادن جهان ناموفق مانده باشد. محتوای رسانه می تواند در خدمت تثبیت یک جریان، گروه و طبقه اجتماعی باشد.

برای درک بهتر سواد رسانه ای و تصویر بهتری از آن، به بررسی اجمالی برخی از ابعاد آن می پردازیم.
اولین بعد سواد رسانه ای، مربوط به توانایی های ادراکی است؛ یعنی شناخت ساده نشانه های ارتباطی تا درک پیچیده ترین پیام ها و کشف علل نحوه ارائه آن ها. دومین بعد آن، توانایی های حسی است؛ بعدی که کاملاً وابسته به احساس و عاطفه افراد است. برخی مخاطبان در زمینه دریافت تاثیرات حسی پیام های رسانه ای، بسیار توانمند هستند؛ همچون کودکی که پس از تماشای فیلم های ترسناک ، کاملاً مغلوب حس ترس ناشی از تماشای این فیلم، می شود.
سومین بعد سواد رسانه ای، توانایی زیبایی شناسی، برشمرده شده است که به توانایی درک و شناخت مفاهیم رسانه ای از دیدگاه هنری اشاره می کند.

چهارمین و آخرین بعد آن، مربوط به توانایی های اخلاقی است؛ یعنی به توانایی درک ارزش های نهفته در پیام های رسانه ای.

مساله ای که واضح به نظر می رسد، لزوم آشنایی کاربران رسانه ای با مفهوم سواد رسانه ای و به کارگیری آن در برخورد با رسانه ها است که امروزه گستره این کاربران، شامل همه شهروندان جامعه شده است.

بنابراین رسانه های جمعی باید اهتمام بیشتری نسبت به نزدیک کردن سواد رسانه ای با شهروندان ورزند؛ اتفاقی که خروجی و نتیجه آن، تشکیل یک جامعه دموکراتیک و مردم سالار با مشارکت فعالانه شهروندان و رسانه ها است.