کدام را انتخاب کرده‌اید؛ ماهواره یا تلویزیون؟!

در حال حاضر بیش از 18 هزار شبکه ماهواره‌ای از 310 ماهواره تلویزیونی در حال ارائه برنامه‌ هستند که بخشی از آنها فارسی زبان هستند. اینکه شبکه‌های ماهواره‌ای خوب هستند یا بد موضوع این گزارش نیست بلکه نگاهی اجمالی به برخی آمارهای ضد و نقیض درباره تعداد بینندگان ماهواره و محتویات این شبکه‌ها و علل گرایش روز افزون مردم به ماهواره است. اینکه میزان رخنه ماهواره در خانه‌های ایرانی چقدراست آمار دقیقی در دست نیست و از ورود 40 تا 90 درصدی ماهواره در خانه‌های ایرانیان خبر می‌دهد که تفاوت 50 درصد رقم بسیار بالایی محسوب می‌شود. عزت‌الله ضرغامی، رئیس پیشین صدا و سیما در آخرین ماه‌های فعالیت خود، از ضریب 40 درصدی نفوذ ماهواره بین ایرانیان خبر داد و لزوم تغییر سیاست‌گذاری در کاهش گرایش به ماهواره از سوی صدا و سیما تاکید کرد. اما وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ضریب استفاده از ماهواره را در تهران ۷۱درصد و در کل کشور بیش از 50 درصد ذکر کرد و آثار و پیآمدهای آنرا سقوط اخلاق در جامعه دانست.

ضریب نفوذ 90 درصدی ماهواره

بیشتر آمارهای مورد بحث درباره ضریب استفاده از ماهواره بین ایرانی‌ها بین 50 تا 70 درصد را نشان می‌دهد اما عظیم دارایی‌فاضلی، عضو انجمن روان‌شناسان ایران به تازگی اماری را ارائه کرده‌ست که اگر با واقعیت همراه باشد سیاست‌گذاری جدی در این باره را ضروری می‌کند. او که در میزگرد تخصصی با موضوع ماهواره، با اشاره به اینکه برخورد قهری با ماهواره پیامدهای نامطلوب داشته است، به ایسنا گفت: براساس آمار بیش از 90 درصد مردم ایران ماهواره دارند و در این بین نه تنها خانواده‌های غیرمذهبی بلکه حتی خانواده‌های مذهبی هم از ماهواره استفاده می‌کنند. دارایی‌فاضلی با اشاره به اهداف شبکه‌های اجتماعی از پخش سریال‌ها افزود: شبکه‌های فارسی زبان بیشتر سریال پخش می‌کنند. چراکه بیشتر مردم ایران نسبت به سریال‌هایی که ادامه‌دار باشد علاقه نشان می‌دهند. آن‌ها سریال‌های 100 الی 200 قسمتی می‌سازند همان‌که تمام شود سریال دیگری می‌سازند و این چنین روی افکار مخاطبان که بیشتر هم زنان خانه‌دار هستند تاثیر می‌گذارند. وی با انتقاد از صداو سیما اضافه کرد: در حال حاضر مشکل اصلی جامعه ما خوراک فکری است که متاسفانه صدا و سیما در این باره فعالیت مثبتی ندارد. در این خلا شبکه‌های ماهواره‌ای با مقاصد خاص جای تلویزیون ایران را می‌گیرند.

نیم‌درصد بینندگان ماهواره دنبال علم هستند

براساس آخرین نظرسنجی‌ها، نیم‌درصد از مخاطبان شبکه‌های ماهواره‌ای دنبال مسائل علمی هستند. همچنین 50 درصد از بینندگان ماهواره دنبال سریال و فیلم هستند. این در حالی است که از جمعیت 75 میلیونی ایران، 53 میلیون و 25 هزار نفر ماهواره می‌بینند؛ این یعنی 71 درصد جامعه. محمدعلی نجفی، مسوول بسیج محلات سپاه عاشورابا بیان آمار بالا، افزود: از 18 هزار شبکه ماهواره‌ای فعال، 322 کانال با موضوع عرفان‌های کاذب و دروغین، 380 کانال با گرایش موسیقی، 47 کانال مد و لباس و 252 کانال با موضوع کودک و نوجوان فعالیت می‌کنند. وی با اشاره به اینکه به طور میانگین هر ایرانی دو ساعت در روز، برنامه‌های ماهواره‌ای تماشا می‌کند، تاکید کرد: این در حالی است که براساس مصوبه مجلس، ورود، تولید، نصب، نگهداری و استفاده از تجهیزات ماهواره‌ای ممنوع است. اما پیدا کردن ریسیور و دیش به راحتی خریدن بستنی است. این در حالی است که برخی آمار غیررسمی میزن استفاده از ماهواره در ایران را بیش از 95 درصد و میزان استفاده روزانه از ماهواره را حدود 4 ساعت ذکر می‌کنند.

شتاب گرایش به ماهواره

محمد عظیمی، کارشناس ارشد ارتباطات، هم با اشاره به آمار گرایش به ماهواره در ایران به روزنامه ابتکار گفت: براساس نظرسنجی‌ها، با وجود اینکه مردم کشور هنوز به تلویزیون و فیلم دیدن گرایش دارند اما، حدود 60 درصد مردم مخاطب ماهواره هستند. متاسفانه گرایش به ماهواره در چند سال گذشته بسیار شتاب گرفته است. وی با اشاره به اینکه تا اواخر دهه هفتاد ماهواره تابو بزرگی بود و مردم با این وسیله منفعلانه برخورد می‌کردند، افزود: اکنون در دوره‌ای هستیم که نسبت به ماهواره بی‌تفاوتی حاکم است؛ به همین دلیل با افزایش مخاطبان ماهواره در کشور روبرو هستیم. این استاد دانشگاه با اشاره به پیشینه شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان تصریح کرد: نیمه دوم دهه 80 تحولات بسیار مهمی در شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی ایجاد شد و از سال 87 شاهد ظهور شبکه‌های ماهواره‌ای بودیم که برخی از آنها در داخل ایجاد و از داخل حمایت می‌شدند. با نگاه به شبکه‌های ماهواره‌ای پرمخاطب فارسی در می‌یابیم که در فاصله سال‌های 87 تا 90 این شبکه‌ها آغاز به کار کرده‌اند. به طوریکه شبکه‌های «ام.بی.سی»، «بی‌بی‌سی فارسی» در سال 87، «فارسی وان» سال 88، «پی ام سی خانواده»، «جم کلاسیک» و «من و تو» در سال 89 تاسیس شدند. عظیمی با تاکید بر اینکه علت موفقیت شبکه‌های فارسی ماهواره‌ای پخش سریال‌های عامه‌پسند است، ادامه داد: کشورهای آمریکا، انگلیس، استرالیا، آلمان، فرانسه، برزیل، کلمبیا و کره جنوبی در زمینه ساخت این نوع سریال‌ها موفق بوده‌اند و البته ترکیه هم در دو سال گذشته به جمع خوراک دهندگان به شبکه‌های فارسی زبان شده‌است. به گفته او، ‌تلویزیون ما بزرگترین فرصت‌ساز برای رقبای خود از جمله شبکه نمایش خانگی است. بر اساس نظرسنجی‌ها 58.8 درصد از مردم، سریال‌های شبکه نمایش خانگی را از نظر کیفیت بهتر از سریال‌های تلویزیون دانسته‌اند و بیش از 60 درصد اعلام کرده‌اند که سریال‌های ماهواره‌ای را دنبال می‌کنند. این کارشناس ارتباطات درباره آمارهای ضد و نقیض درباره ضریب نفوذ ماهواره در خانه‌های ایرانی هم گفت: اینکه ما نمی‌توانیم بگویم چند درصد مردم از ماهواره استفاده می‌کنند امری طبیعی است اما اختلاف 20 تا 30 درصدی در این آمار غیر مطقی به نظر می‌رسد. اگر قرار است که آماری در این باره ارائه شود، باید یک مرجع رسمی مسوولیت این موضوع را بر عهده بگیرد و بدون در نظر گرفتن مسایل قهریه، با جامعه آماری ملی به اعداد و ارقام دارای درصد خطای پایین برسیم. اینکه ما در این موضوع آمار دقیقی نداریم تازگی ندارد ما حتی در برخی مسائل کاملا آشکار جامعه، آمارهای ضد و نقیض داریم چه برسد به این موضوع که به نوعی از جالب قانون تخلف هم محسوب می‌شود. اگر قرار است که برنامه‌ریزی و سیاستگذاری درستی برای کاهش ضریب نفوذ ماهواره به کشور داشته باشیم باید نگاه خود به برنامه‌های صداو سیما را تغییر دهیم چراکه در حال حاضر صداو سیما با برنامه‌های خود بیشتر دافعه دارد تا جاذبه.