انتظار جهش در مناسبات تهران-مادرید

مناسبات جمهوری اسلامی ایران با کشورهای اروپایی مناسباتی سنتی به شمار می رود و با توجه به نزدیکی ایران به مرزهای شرقی اروپا می توان از نوعی همسایگی دور سخن به میان آورد. روابط ایران با کشورهای اروپایی به طور ویژه در حوزه های اقتصادی دربردارنده ی فرصت ها و مزیت های فراوانی برای 2 طرف بوده است. در این زمینه با توجه به نیازها، ظرفیت ها و توانایی های ایران و اروپا در حوزه های گوناگون می توان به نوعی هم تکمیلی اقتصادی اشاره کرد. بنا بر این، رفت و آمدهای پرشمار هیات های دیپلماتیک و اقتصادی اروپایی به ایران به ویژه در فضای تازه ی سیاست خارجی کشورمان به هیچ وجه تعجب آور نیست.
پس از نمایان شدن نخستین دستاورد سیاست تعامل سازنده یعنی شکل گیری توافق هسته یی، هیات های گوناگونی از کشورهای آلمان، فرانسه، ایتالیا، اتریش و چک برای بهره گیری از ظرفیت های سیاسی و اقتصادی ایران و مزایای تحول در روابط راهی تهران شدند.
در ادامه ی این روند، «خوزه مانوئل گارسیا» وزیر امورخارجه، «آنا پاستور» وزیر انرژی و «خوزه مانوئل سوریا» وزیر صنعت و گردشگری اسپانیا به همراه هیاتی از بازرگانان این کشور به تهران سفر کرده اند.
وزیر امورخارجه ی اسپانیا پیش از این در اسفندماه 1392 به تهران آمده بود و این دومین سفر وی به ایران است. در این پیوند، دیدار «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران با «ماریانو راخوی» نخست وزیر اسپانیا در حاشیه ی مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک در مهرماه 1392 را می توان نقطه ی عطف مهمی در روابط 2 کشور دانست.
روابط ایران و اسپانیا در دهه های اخیر با وجود برخی فراز و فرودها از ویژگی ثبات برخوردار بوده است. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 نیز بسترهای گوناگون همکاری و مزیت های روابط دوجانبه سبب شد این مناسبات رشد قابل قبولی داشته باشد.
با شکل گیری اتحادیه ی اروپا و پیوستن اسپانیا به آن، عضویت مادرید در این اتحادیه به متغیر مهمی در روابط ایران و اسپانیا تبدیل شد. در دوره ی ریاست اسپانیا بر اتحادیه ی اروپا (نیمه نخست سال 2002) شاهد یکی از دوره های درخشان روابط ایران و اتحادیه ی اروپا بوده ایم. گفت وگوهای فراگیر بین ایران و اتحادیه ی اروپا در همین دوره انجام گرفت و زمینه ی مناسبی نیز برای رایزنی های مربوط به موافقتنامه ی تجارت و همکاری فراهم شد. اسپانیا در نیمه ی نخست سال 2010 میلادی نیز برای دوره یی دیگر در جایگاه ریاست اتحادیه ی اروپا در پیشبرد گفت وگوهای هسته یی با این اتحادیه فعال ظاهر شد.
با وجود این پیشینه ی مناسب، روابط تهران- مادرید برای یک دهه زیر تاثیر تنگناهای بحران هسته یی وارد دوره یی از رکود شد. اینک با حل و فصل اختلاف های هسته یی تهران و غرب، مقام های مادرید به دنبال ایجاد فضایی مساعد برای گسترش همکاری با جمهوری اسلامی ایران و افزایش تعامل در زمینه های گوناگون هستند.
در ادامه، درباره ی مناسبات ایران و اسپانیا باید به چند نکته اشاره کرد:
1- در حوزه ی مناسبات سیاسی، روابط ایران و اسپانیا از پیشینه یی 600 ساله برخوردار است. در این دوره ی زمانی طولانی کمتر چالشی در روابط سیاسی رخ نموده و احترام متقابل یکی از مهمترین عنصرهای مناسبات دوجانبه بوده است.
افزون بر مسیر معمول روابط دوجانبه و با توجه به عضویت غیردایم اسپانیا در شورای امنیت سازمان ملل، اکنون رایزنی های 2 کشور در رابطه با موضوع های گوناگون بین المللی در جریان است و طی ماه های گذشته بر میزان آن افزوده شده است. در فضای متحول بین المللی ناشی از توافق هسته یی وین و آغاز به کار دولت تازه ی اسپانیا، شاهد یکصدمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک تهران و وین در فضایی مساعد خواهیم بود.
در زمینه ی روابط سیاسی باید به این مساله اشاره کرد که بر خلاف برخی کشورهای غربی، اسپانیا کمتر به دنبال رفتارها و مواضع چالش برانگیز در حوزه ی مسایل بین المللی و نیز منطقه ی خاورمیانه بوده و از این رو می توان در عرصه هایی نظیر مبارزه با تروریسم، خشونت و دیگر چالش های بین المللی به نقاط مشترکی با این کشور دست یافت و مسیر همکاری های آتی را هموار ساخت.
2- در حوزه ی مناسبات تجاری، بیشترین حجم مبادله های تجاری میان ایران و اسپانیا مربوط به سال 2011 میلادی است که طی آن ارزش تجارت 2 کشور به رقم 4.7 میلیارد یورو رسید. در این سال عمده ی تجارت 2 کشور مربوط به صدور انرژی ایران به اسپانیا بوده است.
در این زمینه، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران آماری مربوط به مبادله های تجاری 2 کشور در دوره ی چهار ماهه نخست سال 1394 اعلام کرد که شامل صادرات ٨٩ میلیون دلاری ایران به اسپانیا و واردات ٥٣ میلیون دلاری از این کشور بوده است.
این آمار نشان می دهد که زمینه های مناسبی برای بازگشت مبادله های تجاری به مرز پنج میلیارد دلار و فراتر از آن وجود دارد. از جمله این زمینه ها می توان به قراردادهای رسمی اقتصادی طی بازه ی زمانی سال های 2000 تا 2014 اشاره کرد که شامل موافقتنامه ی پرهیز از گرفتن مالیات مضاعف، تشویق و پشتیبانی متقابل از سرمایه گذاری، حمل و نقل جاده ی، یادداشت تفاهم همکاری گردشگری، استاندارد و تفاهم شیلاتی است.
3- در عرصه ی روابط و همکاری های اقتصادی، حوزه ی انرژی از اهمیت فراوانی برخوردار است. این حوزه در برخی دوره های زمانی، افزون بر ارایه ی ظرفیت گسترده در بخش صادرات نفت ایران به اسپانیا، موضوع هایی مانند سرمایه گذاری مشترک شرکت های 2 کشور در زمینه ی تولید انرژی ایران را نیز در بر گرفته است. با وجود این، روند همکاری ها در حوزه ی انرژی طی سال های گذشته زیر تاثیر تحریم ها شاهد عقبگرد بوده است.
حوزه ی صنعت از دیگر عرصه های همکاری شرکت های ایرانی و اسپانیایی است. صدور انواع ماشین آلات صنعتی اسپانیا در بخش سرامیک، نساجی، اتوماسیون، تجهیزات بالابر، شیرآلات صنعتی، تجهیزات صنایع غذایی، صنایع شیمیایی مرتبط با کشاورزی، صنایع بهداشتی و ... از جمله زمینه ها و ظرفیت های موجود در روابط اقتصادی بوده است. در بخش قطعه ی خودرو و صنعت دارویی نیز ظرفیت های خوبی برای همکاری شرکت های 2 کشور وجود دارد.
4- در ترکیب هیات اسپانیایی، وزیر مسوول در امور گردشگری و وزیر عمران به عنوان مسوول امور زیرساختی صنعت گردشگری نیز حضور دارند و در کنار آنان مدیران شرکت هایی راهی ایران شده اند که در امور هتل سازی و گردشگری فعالیت بین المللی دارند. اسپانیا سومین مقصد گردشگری جهان پس از کشورهای فرانسه و آمریکا محسوب می شود. توانمندی این کشور در حوزه های گوناگون جذب گردشگر که بر پایه ی سرمایه های تاریخی، آثار فرهنگی، اکوتوریسم، بهره گیری از فرهنگ های محلی مناطق مختلف است برای ایران به عنوان کشوری که در برخی از این جنبه ها دارای ظرفیت های مشابهی است، از اهمیت بالایی برخوردار است.
در این باره باید گفت ظرفیت های قابل توجه ایران به لحاظ قدمت بناهای تاریخی و آثار باستانی، غنای فرهنگی بر مبنای مولفه هایی چون آداب و رسوم قومیت های گوناگون و در کنار آن جاذبه های اقلیمی مرتبط با اکوتوریسم در نقاط گوناگون کشور شرایط مناسبی را برای همکاری با کشورهای موفق و صاحب تجربه در صنعت گردشگری مانند اسپانیا ایجاد کرده است. با اعلام سازمان جهانی گردشگری، ایران دهمین کشور جذاب و با ظرفیت در صنعت گردشگری و پنجمین کشور برتر در اکوتوریسم به شمار می آید که این ظرفیت ها می تواند در همکاری با کشوری چون اسپانیا شکوفا شود.
جمهوری اسلامی ایران و اسپانیا به عنوان کشورهایی با قدمتی تاریخی و دارای مناسباتی باثبات می توانند در حوزه های گوناگون سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در چارچوب روابط دوجانبه و در قالب مناسبات ایران و اتحادیه ی اروپا روابط خود را گسترش دهند. آنچه مقام های تهران و مادرید طی 2 سال گذشته به دنبال آن بوده اند، شناخت ظرفیت های سیاسی، اقتصادی و تجاری و ایجاد فضایی پویا برای آغاز دوره یی تازه از مناسبات بوده است. اکنون در ادامه ی این راه، سفر وزیران اسپانیایی افزون بر کمک به شناخت بهتر از نیازها و توانایی های متقابل، می تواند مسیر همکاری ها در زمینه های گوناگون را هموار کند.