ظریف: برجام نیازی به تصویب مجلس ندارد

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه به پایگاه اینترنتی الف گفت که برجام یک توافقنامه بین المللی نیست که نیاز به تصویب مجلس داشته باشد.

متن کامل این گفت و گوی طولانی که روز جمعه منتشر شد، به شرح زیر است:
طبق برنامه، عصر چهارشنبه برای پاسخگویی دکتر ظریف وزیر امور خارجه کشورمان به سوالات بینندگان الف به دفتر او در خیابان سی تیر رفتیم.

پس از انجام تشریفات، دکتر ظریف مانند همیشه با لبی خندان خود در اتاق را باز کرد و از مهمانان خود استقبال کرد.

تعداد سوالات بینندگان الف از دکتر ظریف به اندازه ای بود که قبل از رفتن به ساختمان وزارت خارجه تصمیم به دسته بندی کردن آنها گرفتیم تا بتوانیم سوالات بیشتری از رییس تیم مذاکره کننده کشورمان بپرسیم و او نیز با صبر تمام، بیش از یک ساعت به تمامی سوالات مطرح شده پاسخ گفت.

وزیر امور خارجه کشورمان، از رعایت اصولی خطوط قرمز ترسیم شده توسط رهبری، بازگشت تحریم ها، برجام در مجلس، اقدامات آژانس، بحث های مرتبط موشکی و نوع نگاهش به مقاومت گفت و البته از بی انصافی برخی منتقدان گلایه داشت.

جا دارد، از همکاری صمیمانه خانم دکتر افخم و همچنین جناب آقای نوریان در روابط عمومی وزارت خارجه نیز تشکر ویژه داشته باشیم.

در یک جمله توافق را خوب، خیلی خوب، حداقلی، قبول و یا بد می دانید؟

من توافق را خوب می بینم چراکه به لحاظ متنی نیز توافق خوب است. شما بخواهید داده ها و ستانده های طرف مقابل را ببینید طرف مقابل چه می خواسته؟ طرف مقابل می خواسته مطمئن شود که ایران سلاح هسته ای ندارد و ما نیز نمی خواستیم سلاح هسته ای تولید کنیم و از طرفی ما می خواستیم غنی سازی داشته باشیم اما طرف می گفته است ما نمی خواهیم. لذا ما چیزی از خودمان نکنده ایم که به آن ها بدهیم. آن ها می خواستند که ما غنی سازی نداشته باشیم و حداکثر بر روی آی آر وان تحقیق کنیم که این موضوع مسخره است چراکه ما می خواهیم آن را کنار بگذاریم.

همچنین آنها می گفتند ایران باید فردو را تعطیل کند، آب سنگین نداشته باشد و حتی پالایشگاه آب سنگین را نیز ببندد. اینها خواسته های طرف مقابل بوده است و کدام یک از اینها را گرفته است؟ اگر اینطور بخواهیم نگاه کنیم حتماً خیلی خوب بوده است اما اگر بخواهیم کلمات متن را نگاه کنیم، متن متوازنی است؛ اما اگر بخواهیم فرا متنی نگاه کنیم به لحاظ شرایطی که برای ایران پدیده دار شده است یک تحول در روابط بین الملل و منطقه است، همان حرفی که در منطقه زدند که ایران بدون انفجار یک بمب هسته ای، قدرت همان کشور را در منطقه پیدا کردیم. آنچه که برای ما قدرت می آورد مقاومت مردم، توان و دیپلماسی ما، مقاومت نیروهای مسلح ما است.

مقام معظم رهبری خط قرمزهای ده گانه ای را در سخنانشان ترسیم کرده اند. برخی معتقدند که نه همه یا بسیاری از خطوط قرمز در برجام نادیده گرفته شده. پاسخ شما چیست؟

قطعاً اشتباه می کنند، ما بارها گفته ایم که تمام تلاش ما رعایت خطوط قرمزهای مقام معظم رهبری بوده است و معتقدیم که خطوط رهبری به صورت قابل توجهی مورد اجرا قرار گرفته و همواره در طول مذاکرات و پس از پایان مذاکرات نیز گزارش به ایشان داده شده است.

لذا بنده اصلاً نمی توانم بپذیرم که برخی افراد برداشت خود را مطرح می کنند و ادعا می کنند که عده ای رفته و تمام خطوط رهبری را زیر پا گذاشته اند و رهبر معظم انقلاب هم گفته است تیم مذاکره کننده با شجاعت و توانمندی در مذاکرات حضور پیدا کرده اند، پس این چه شجاعتی است که همه خطوط قرمز رهبری زیر سؤال رفته است! من تا به حال از رهبری هزینه نکرده ام و معتقد هم هستیم که این ما باید باشیم هزینه رهبری و نظام و کشور بشویم نه اینکه نظام و کشور را هزینه مقاصد سیاسی خود کنیم.

اما بهتر است بسیاری دوستان منطق به خرج داده و فکر کنند که یک گروهی به مذاکرات رفته و به قول یکی از دوستان از نوزده خط قرمز هجده و نیم آن را زیر پا گذاشته اند، چگونه است که رهبری گفته اند چه تصویب بشود یا نشود شما مذاکره کنندگان مأجور هستید. این انصاف نیست حالا اگر درمورد ما انصاف ندارند در مورد مقامات بالاتر انصاف داشته باشند.

با توجه به اینکه یکی از خط قرمزهای رهبری این بود که فرمودند: 'بنده تصریح می کنم، تحریم های اقتصادی و مالی و بانکی، چه آنچه به شورای امنیّت ارتباط پیدا می کند، چه آنچه به کنگره ی آمریکا ارتباط پیدا می کند، چه آنچه به دولت آمریکا ارتباط پیدا می کند، همه باید فوراً در هنگام امضای موافقت نامه لغو بشود؛ بقیّه ی تحریم ها هم در فاصله های معقول لغو بشود؛ لطفاً بفرمایید تحریم های دقیقاً در چه زمانی «لغو» می شوند؟

دقیقاً نظر مقام معظم رهبری در این خصوص اجرا شده است و بنده شخصاً خدمت ایشان گزارش داده ام. دوستان نمی دانم چرا اصرار دارند تا مباحثی را مطرح کنند و از رهبری هزینه کنند، این روش نیازی نیست، بیایند و مستقیم بگویند که نظر ما این است.

رهبری فرمودند که همه تحریم های اقتصادی، مالی و بانکی باید لغو شود، من به شما اطمینان می دهم کلیه این تحریم ها قبل از اینکه ایران یک پیچ و مهره باز کند لغو شود، قطعنامه شورای امنیت که آمد و تصویب شد، روز توافق، یعنی 90 روز بعد از قطعنامه اتحادیه اروپا، تصمیم می گیرد تا همه تحریم ها لغو شود و همه آن ها لغو می شود. رئیس جمهور ایالات متحده نیز دستوری را اجرا می کند و بر اساس توافقی که شده است، اجرای همه تحریم ها را متوقف می کند، این تصمیم نهایی می شود، مثل مجلس می ماند که لایحه بودجه را امسال تصویب می کند ولی لایحه بودجه از سال بعد اجرا می شود، زمان اجرایی شدن آن زمانی است که آژانس گزارش داده که ایران اقدامات خود را انجام داده است. این موضوع را کسی در نظر نمی گیرد که آن ها می گفتند چرا ما باید قبل از شما چنین اقداماتی بکنیم، اتفاقی که الان افتاده، این است که آنها باید اول تحریم های خود را لغو بکنند بعد ما اقدام بکنیم، یعنی که رئیس جمهور آمریکا امضای خود را پای آن کرده و اتحادیه اروپا هم تصمیم خود را در شورای وزیران اتحادیه گرفته است. یک تصمیم که چند هفته قبل از قطعنامه شورای امنیت گرفت و تعهد کرد که برجام را اجرا بکند، این درحالی است که ما تا به امروز هنوز هیچ تصمیمی و اقدامی اعلام نکردیم. آمریکا و سایر کشورها نیز روز توافق (90 روز پس از تصویب شورای امنیت) تصمیم خود را رسماً اتخاذ می کنند.

از آن روز ما اقداماتی را شروع می کنیم و آنها هم باید اقداماتی را آغاز بکنند، اقدامات آنها را ما راستی آزمایی می کنیم و اقدامات ما را هم آژانس راستی آزمایی می کند و براین اساس آنها باید با مشورت کنند که چه دستور العمل هایی را برای ادامه صادر می کنند. ما می توانستیم بگوییم شما بیاید خودتون نظارت کنید که ما چه اقداماتی انجام می دهیم، اما ترجیح دادیم که این کار را آژانس انجام دهد چراکه هم آژانس این مسئولیت بین المللی را دارد و هم به غیر از آن آمادگی این را نداشتیم (مثلاً هیئت آمریکایی ها) و هم نهاد دیگری نیست لذا اگر اینجا به توافق درست دقت بکنند، آنها با مشورت به این نتیجه می رسند که چه دستور العملی بنویسند.

اقدامات برای ما اقداماتمان کمی و البته مشخص است به طور مثال سانتریفیوژها چه تعداد هستند که مثلاً ما به تعداد 6000 هزار تا رسانده ایم یا خیر، همین!

اینها آن موردی نیست که مقام معظم رهبری فرمودند که اگر آژانس بخواهد بگوید مثلاً در ایران فعالیت انجام شده ای نیست، ممکن است سال ها طول بکشد. لذا اگر شما قطعنامه شورای امنیت و برجام را بخوانید هیچ چیز موکول به اعلام آژانس نیست.

اعلام آژانس در آن قید شده است اما به طور مثال 8 سال یا 5 سال ما برای محدودیت های تسلیحاتی، اگر آن اعلام زودتر صورت بگیرد ما زودتر از آن محدودیت ها خلاص می شویم، اما اگر اعلام صورت نگیرد سر 5 سال محدودیت های تسلیحاتی تمام می شود و سر 8 سال محدودیت های مربوط به موشکی.
لذا این تصور که ما خدایی نکرده از خط قرمزها عبور و تجاوز کردیم، قطعاً غلط است، اتفاقاً برعکس است چرا که آن ها اقدامشان را قبل از ما انجام دادند. شورای امنیت بدون اینکه ما هیچ گونه اقدامی درباره تاسیساتمان را انجام دهیم، در همان هفته اول اقدامات خود را انجام داد و یا سوییس تمامی تحریم های خود را از ایران برداشت. حالا بعد از اینکه اقدامات ما تمام شد، اقدام آن ها اتوماتیک عملیاتی می شود و دیگر نیازی به تصمیم جدیدی ندارند.

آیا زمانیکه تحریم ها برداشته می شود، امکان دارد که به بهانه های دیگر تحریم های تسلیحاتی و حقوق بشر علیه ایران اعمال شود؟

در عالم سیاست هیچ چیزی غیرممکن نبوده و نمی توان بر اساس احتمالات برنامه ریزی سیاسی کرد، ما تحریم هایی داشتیم که علیه ملت ایران اعمال شده بود که این تحریم ها ده ساله و دوازده ساله بودند که طرف مقابل پله پله و آجر آجر این تحریم ها را آماده سازی کرده بود.

خاطرم هست زمانیکه می خواستند تحریم های نفتی اتحادیه اروپا را علیه ایران وضع کنند، به خودشان 6 ماه فرصت دادند تا خودشان را آماده کنند چراکه بسیاری از پالایشگاه های اروپایی با نفت ایران سازگاری داشت و کشورهای اروپایی 6 ماه فرصت داشتند تا این تحریم ها را علیه ایران اعمال می کنند. یک علت اصلی آن این است که تحریم یک شب ایجاد نمی شود و باید در ابتدا زمینه سازی شود.

امروز تحریم هایی که علیه ایران اعمال می شود حتی اگر تحریم های واقعی وغیرقانونی باشد و کنگره امریکا علیه ایران بر روی کشورهای ثالث تحمیل می کند، تحریم های روانی است که به آن ها اصطلاحاً هزینه های حیثیتی کارکرد با ایران می گویند، این ها همه در راستای همان فضاسازی است که صورت گرفته است، اما اکنون به واسطه توافق هسته ای این فضاسازی از بین رفته و این ساختمان تحریم ها را فرو ریخته است. اگر در گذشته یعنی در این هفت، هشت سال کشورها می آمدند و تحریم های خودشان را بر مبنای مقبولیتی که شورای امنیت ایجادکرده بود، بنا می کردند، از این به بعد باید بر خلاف قطعنامه ها و قطعنامه شورای امنیت تحریم بگذارند.

یکی از دیگر سؤالات بینندگان الف از شما درمورد تحریم های ایالتی است که چند ایالت ادعا کرده بودند تحریم ها را برنخواهند داشت و یک موضوع دیگر نیز تحریم سوئیفت است که پرسیده شده است چه اتفاقی برای این موضوع می افتد؟

تحریم های ایالتی مانند این است که برخی شرکت ها با ما نخواهند کار کنند اما دولت آمریکا تعهد کرده است که ایالت هایش را تشویق بکند تا در حدود مقررات و قوانین خود به آنها اعلام بکند که سیاست های آمریکا در مقابل ایران دراین زمینه تغییر کرده است. نکته ای که اینجا باید در نظر داشت این است یک زمانی سیاست فشار بر روی ایران بود ولی در حال حاضر مطرح می کنند که سیاست در حوزه هسته ای تغییر کرده و سیاست همکاری با ایران را داریم که این را می خواهند اعلام بکنند که ما هم باید با چشم باز حواسمان جمع باشد و به دنبال این قضیه برویم.

سوئیفت فقط برای شرکت هایی که موضوع تحریم نبودند، وجود نداشت، شرکت سوئیفت که یک شرکت خصوصی اروپایی در بلژیک است به دلیل نگرانی که پیدا کرده بود، کل ایران را تحریم کرد اما در حال حاضر یک تعدادی از محدودیت ها باقی می ماند و یک تعدادی هم از افراد و شرکت ها که به دلیل آن تحریم ها که دیگر تحریم نیست بلکه محدودیت است، در لیست باقی می ماند ولی اینطور نیست که سوئیفت که برای ایران محروم باشد، اتفاقاً صریح اعلام شده است که از روی اجرایی شدن توافق، تحریم سوئیفت به همراه مؤسسات ایرانی به جز چند موسسه که در واقع در زمینه های دیگر محدودیت دارند، برداشته می شود.

دوستانی که می گویند که هشت سال دیگر برداشته می شود به دلیل همان چند موسسه می گویند و این چند موسسه را تعمیم می دهند و بیان می کنند چون این چند موسسه همچنان زیر تحریم باقی می ماند ممکن است تحریم سوئیف باقی بماند که اصلاً اینطور نیست.

مشکلی که دوستان ما دارند این است که توجه نمی کنند که تا چند وقت پیش تمام این تحریم ها علیه کل کشور ایران بود و خیلی این موضوع را جدی نمی گرفت و همان دوستان می گفتند که اینها تنها کاغذپاره است و در حال حاضر که این تحریم ها لغو شده است، وا السلاما سر داده اند که چرا این دوتا شرکت تحریم است، ممکن است دو شرکت ایرانی یا چینی به دلیل تحریم هایی که بر آن کشور تحریم شده باشد برای آنها سوئیفت ممنوع باشد، اما آیا شما تاکنون دیده اید کسی بگوید که چین تحریم شورای امنیت یا سوئیفت است؟ الان مجدداً باز برخی دوستان الان می گویند چرا دو بانک ایرانی که تحریم های آن ها ربطی به موضوع هسته ای ندارد، تحریم است و با کمال احترام مغلطه ای را درست کردند که تحریم سوئیف دست نمی خورد. تحریم سوئیف هم برداشته خواهد شد به استثنای چند تحریم خاص که اگر ایران هم تحریم نبود، آنها به احتمال زیاد تحریم خواهند بود، بقیه آزاد می شوند.

آیا رییس جمهور بعدی آمریکا می تواند توافق بعدی را لغو کند؟ لطفاً درباره برگشت پذیری تحریم ها هم توضیح دهید.

بعضی ها که فکر کنند اگر یک رئیس جمهور یا کنگره تصمیم بگیرد که تحریمی علیه ایران بگذارد و فردا اوضاع بر می گردد به حالت گذشته؛ خیر اینطور نیست، در عالم واقع و گذشته قبلاً هم اینطور نبوده، بلکه پله پله آمدند بالا تا توانستند این تحریم ها را اعمال می کنند.

اما نکته ای که در مورد بازگشت پذیری پرسیدید بالاخره این یک توافقی است بین دو نفر که اعتمادی به یکدیگر ندارند. ما هم معتقدیم اگر طرف مقابل تهعدات خود را اجرا نکرد باید ما امکان بازگشت داشته باشیم تا اینطور نباشد که طرف مقابل تعهدات خود را اجرا نکند و ما به تعهداتمان ادامه دهیم. طرف مقابل نیز تعهداتش همین لغوتحریم ها است. طبیعتاً اگر ما هم به تعهداتمان عمل نکنیم آن ها هم می توانند بازگشت داشته باشند. یک زمان بازگشت نسبت به تحریم هایی است که خودشان وضع کرده اند و آن هم فقط رفع این تعهد متقابل است چراکه این قرارداد نیست بلکه یک سری تعهدات متقابل است که طرفین می پذیرند. لذا رفع این تعهد دو طرفه متقابل برای آن ها کافی است همانطور که برای ما کافی است به این معنی که ما هم نباید برویم از کسی اجازه بگیریم تا برنامه هسته ای خود را بازگردانیم؛ که البته یک پروسه و روندی را در توافق تعیین کرده ایم که طرفین باید وارد آن روند شده و آن مراحل را طی بکنند.

یک وضعیت باقی می ماند و آن هم تحریم های شورای امنیت است. تحریم های شورای امنیت برای اینکه بازگردانده شود یک مقرراتی دارد. آن ها برای اینکه بتوانند مانند ما که رسماً و بدون مجوز و رأی کسی بتوانیم کارمان را جلو ببریم آن ها هم همین توقع را داشتند؛ بنابراین مکانیزمی که در شورای امنیت دیده شد این امکان را فراهم می کند. درواقع طرفین وضعیتشان متناظر بوده که این از جنبه حقوقی توافق است. به این معنی که ما یک امکانی داریم که اگر طرف مقابل تخلفی کرد، بازگشت پیدا می کنیم. طرف مقابل هم این امکان را دارد که اگر ما تعهداتمان را اجرا نکردیم بازگشت پیدا کند.

چند نکته سیاسی وجود دارد یکی این که شرایط به نحوی تعیین شده است که بازگشت پذیری هزینه بالایی دارد، ما که قصد نداریم تعهدات خود را نقض کنیم زیرا ما کشوری هستیم که هر زمان در سطح بین المللی تعهدی کردیم آن تعهد را عملی کردیم. لذا ما نگرانی نداریم اما اگر طرف مقابل بخواهد بهانه بیاورد و به آن بهانه بخواهد تحریم ها را بازگرداند، ما هم در برجام و هم در شورای امنیت صریح گفته ایم که به تمامی اقدامات خود پیش از مذاکره بازخواهیم گشت.

توجه کنید که دراینجا نه تنها برای اولین بار در تاریخ شورای امنیت قطعنامه ای با کشور هدف قطعنامه مذاکره شده تنظیم شده، بلکه در تاریخ شورای امنیت نظر کشور هدف هم نوشته شده است که اگر شما تحریم ها را برگردانید من این را رافع مسئولیت خودم تلقی می کنم و برمی گردم و تمام برنامه ها را از تو آغاز می کنم. لذا به اندازه کافی ساز وکار بازدارنده وجود دارد.

سوالی که باقی می ماند این است که گفته می شود آن ها می توانند تحریم ها را یک شبه بردارند ولی کارشما طول می کشد که من پاسخ این را دادم، چرا که اولاً آن ها نمی توانند تحریم ها را یک شبه بازگردانند چرا که این تحریم ها سال ها طول کشیده است تا اعمال شود. ما نیاز نداریم برویم اجماع جهانی درست کنیم زیرا فقط خودمان هستیم. نگرانی درباره تعداد سانتریفیوژ است که من به شما اطمینان می دهم که جمهوری اسلامی سریع تر می تواند به برنامه گذشته اش بازگردد که اتفاقاً این نگرانی را طرف مقابل هم داشت و همین دستاورد در همین حد با مذاکره فراوان به این نتیجه رسید و آن ها همیشه می گفتند شما خیلی راحت تر از ما می توانید به برنامه خود بازگردید.

زمانیکه توافق ژنو انجام شد، 13 تن از طلاها از میزان توافق باقی ماند و در زمان مذاکرات به کشور بازگشت. آیا این دو ارتباطی به هم دارند و اساساً فرق بین تعلیق و لغو تحریم ها چه توافتی وجود دارد؟

در همین جا هم اشتباه می کنند، ما یکی از دلایلی که گفتیم همه تحریم های اقتصادی و مالی باید لغو شود، همین بود. این 13 تن طلا یک طرف باید آماده می شد یک جای دیگر مشکل پیدا می کرد و یکی دیگر بهانه می گرفت و هیچ ربطی هم به توافق آخر و مذاکرات نداشت و به همان توافق ژنو مربوط می شود. فقط ما مجبور بودیم پیچ و خم های بورکراتیک را بگذرانیم لذا این بحث کاملاً بی مورد است.

درباره بحث لغو و تعلیق تحریم ها باید بگویم که بحث ما این است که رئیس جمهور آمریکا به صورت متوالی و مستمر متعهد است که تحریم ها را اجرا نکند چراکه اگر می خواست لغو کند به کنگره می رفت و کنگره اگر دعوا بر سر این است که با دوسوم توافق را رد می کند یا بیش از نصف، ما نمی خواستیم که نتانیاهو حق وتو بر روی توافق ما داشته باشد؛ اما اینکه باید این ها لغو شود و نباید اجرا شود و از آن طرف تحریم های اتحادیه اروپا لغو شود، بله شکی نیست.

از آن طرف برخی دوستان آمدند سه کلمه تعلیق در کل توافق پیدا کردند و آن را مطرح می کنند، این کلمات تعلیق بر می گردد به اون چتری که در اتحادیه اروپا وجود داشته که شامل تحریم های اشاعه ای، تسلیحاتی در گذشته هم می شده که الان آن ها ادامه پیدا می کند لذا آن قسمت که مربوط به تحریم های اقتصادی مالی، بانکی است، صریحاً لغو می شود؛ اما آن تصمیم چتری که تحریم های دیگر هم شامل می شود، اون نمی تواند لغو شود. یا اینکه مثلاً در جایی بگوید که اگر آژانس قبل از ده سال اعلام بکند که برنامه هسته ای ایران هیچ فعالیت اعلام نشده ای ندارد، آن محدودیت های مربوط به اقلام دو منظوره تعلیق می شود، ولی سر ده سال تعلیق می شود، یعنی چیزهایی که تعلیق می شود مواردی که است منفعت ما است و آن ها مجبور می شوند که قبل از توافقی که قبلاً پذیرفته بودند، مواردی را حذف کنند، لذا دوستان رفتند چند کلمه تعلیق را پیدا کردند که تحریم ها لغو نشده است، خیر، اینطور نیست. همانطور که توافق شده بوده است، تحریم ها را لغو می شود و برخی از مقررات که مربوط به مسائل دیگری بوده است، طور دیگری با آن برخورد می شود.

آیا تحریم ها در هر صورت باز خواهند گشت؟

در واقع بحث بازگشت پذیری یک مکانیزم متقابل درباره اقدامات طرفین ایجاد شده است. این هم به این معنا که طرفین بهم اعتماد ندارند و ما هم نمی پذیرفتیم تعهداتی را به مدت ده سال بدون توجه به اینکه طرف مقابل، تعهدات خود را اجرا می کند یا خیر انجام بدهیم. لذا ما صریح گفتیم اگر طرف مقابل قانون جدیدی را وضع کند یا تحت عناوین جدید تحریم ها را انجام بدهد، ما هم این را به معنی نقض می گیریم و مجبور نیستیم دیگر آن روند را ادامه دهیم؛ اما نکته ای مهم این است که شرایط در حال تغییر است و بازگشت پذیری آن با روندی که دنیا در حال کار کردن با ایران است برای آن ها هزینه دارد همانطور که در آن موقع فشار بر ایران هم هزینه خواهد داشت.

آیا شما موافق بررسی برجام در مجلس هستید؟ چرا؟

من معتقد هستم که برجام یک توافق بین المللی نیست که نیاز به تصویب مجلس داشته باشد. به عنوان یک فردی که چند وقتی حقوق درس داده است عرض می کنم که 'برجام ' در واقع نحوه مدیریت تعدادی از قطعنامه های شورای امنیت است که توسط یک قطعنامه دیگر، قطعنامه های قبلی را لغو کرده و نشان می دهد که الان باید چه کاری صورت گیرد.

برجام در واقع همانطور که اسمش مشخص است، برنامه جامع اقدام مشترک است به این دلیل که شما تعدادی قطعنامه دارید که حالا می خواهید آن ها را کنار بگذارید، چگونه؟ به این روش که یک قطعنامه جدید آمده که بسیاری از قبلی ها را کنار گذاشته است و یک قسمتی از این روش ها که در برجام آمده مورد توافق هست و خود قطعنامه هم که خارج از این توافق است. ولی روشی است که این توافق را اجرایی می کند. لذا از نظر حقوقی یک توافق نیست. به همین دلیل است که همین دوستانی که می گویند این توافق بین المللی است، همان ها می گویند چرا این ترجمه فارسی ندارد! اول فرض کرده اند که این یک توافق بین المللی است. بله شما وقتی که یک معاهده دوجانبه دارید یک نسخه فارسی و یک نسخه به زبان دیگر دارید اما این که آنگونه نبوده. این یک معاهده نبوده که شما یک نسخه فارسی و یک نسخه انگلیسی داشته باشید. این برنامه ای بوده که شما با شش کشور خارجی دیگر نشستید و به تفاهم رسیدید مشکلی که در اجرای تعهدات قبلی شما به عنوان عضو سازمان ملل متحد و عضوان پی تی وجود داشته (که ما آن مشکلات را غیرقانونی و نامشروع می دانیم) در قالب یک چارچوب حل کنیم. این چارچوب در واقع چار چوبی است برای حل مشکلات گذشته و یک توافقنامه بین المللی نیست که نیاز به تصویب مجلس داشته باشد.

اما از نظر سیاسی؛ وقتی که هیچ یک از اعضای دیگر 1+5 این را در مجلس خود تصویب نمی کنند چرا ایران باید این را در مجلس تصویب کند؟ دوستان مثال آمریکا را می زنند؛ آمریکا برای تصویب این موضوع آن را به مجلس خود ارائه نکرده است؛ مجلس آمریکا آمده برای خودش یک حقی قائل شده که بتواند این را رد بکند که اگر آن را رد بکند هنوز رئیس جمهور می تواند آن را اجرا کند و این نکته ای است که خیلی ها به آن توجه نمی کنند. اگر برجام را مجلس آمریکا رد کند و آقای اوباما نیز آن را وتو کند و وتوی آقای اوباما را نیز مجلس رد کند هنوز رئیس جمهور حق اجرای این را دارد، فقط حق ندارد مواردی را که با مصوبه مجلس علیه ایران تحریم صادر شده آنها را متوقف کند؛ یعنی حتی کنگره قرار نیست برجام را تصویب کند. در واقع کنگره نگفته است که این یک قرارداد بین المللی است که باید تصویب شود. بلکه گفته است من یکسری محدودیت هایی برای ایران وضع کرده ام که اگر اینها را رد کردم شما نمی توانید محدودیت های کنگره را بردارید.
لذا در این شرایط از نظر سیاسی این تناظر را بین ما و طرف مقابل ایجاد می کند که هیچ یک از شش کشور این را در مجالس خود تصویب نمی کند.

بعضی ها می گویند این موضوع برای ایران تعهد ایجاد می کند که اصلاً بحث ما این نیست، بحث ما درواقع توازن و تناظر بین کارهایی است که ما و آن ها انجام می دهیم. ما حتی گفتیم زمانی پروتکل الحاقی را به مجلس می بریم که شما هم آن را به مجلس ببرید. حتی عباراتی را که به کار برده ایم یکسان است.

یعنی مردم ما باید افتخار کنند که ایران همانطوری رفتار می کند که ایالت متحده رفتار می کند. ما حتی کلماتی را که به کار بردیم عین همان کلماتی است که آن ها برای خودشان به کار برده اند. لذا شما می خواهید این توازن را با تصویب مجلس از بین ببرید، ما می گوییم که مصلحت نیست چراکه از نظر حقوقی نیاز نیست و از لحاظ سیاسی گفتیم مصلحت نیست. چراکه این توازنی که ما در 20 ماه مذاکره با برجام برقرار کردیم با تصویب مجلس آن را بهم بزنید. اگرنه از نظر سیاسی برای تیم مذاکره کننده بهتر این است که مجلس آن را تصویب کند و دیگر در آن زمان کسی از ما ایراد نخواهد گرفت. اینجاست که ما باید مصالح شخصی را کنار بگذاریم و ببینیم منافع ملی کجاست.

پیش بینی شما از تصویب و یا رد آن در مجلس چگونه است؟

من بعید می دانم که توافق به مجلس رفته و تصویب نشود، اما نمی خواهم در مورد آن پیش بینی کنم چراکه باید در ابتدا تکلیف آن در ایران و آمریکا مشخص شود و در آن زمان خواهیم دید که چه اتفاقی خواهد افتاد.

اگر قرار باشد «برجام» در مجلس تصویب شود، آیا به نفع ما است که ما آن را زودتر از کنگره تصویب کنیم یا خیر؟

در مورد این موضوع ممکن است نظرات مختلفی وجود داشته باشد، بعضی ها ممکن است نظر مخالف داشته باشند. من اعتقاد دارم نباید در مجلس تصویب شود چراکه ماهیتاً نیازی به تصویب آن در مجلس نیست چراکه طرف مقابل نیز قرار نیست که برجام را تصویب کند. دو قطعنامه یا لایحه در برابر مجلسین آمریکا وجود دارد که هر دو طرح با امضای بیش از نصف + 1 خواهان رد این توافق هستند، یعنی هیچ طرفی نمی گوید که این طرح را مجالس آمریکا باید تصویب کند. هر دو طرحی که در حال حاضر هم در مجلس سنا و هم در مجلس نمایندگان آمریکا قرار دارد طرح رد است لذا اصلاً موضوعیت ندارد که بگویند اول شما این طرح را تصویب کنید و بعد مجلس آمریکا، چراکه اصلاً برای تصویب به کنگره ارائه نشده است.

درباره وضعیت موشک های بالستیک و آزمایش های موشکی در برجام و قطعنامه بفرمائید و این که اگر ایران بخواهد موشک های بالستیک را آزمایش کند امکان دارد با بهانه جویی های غربی ها مواجه شود؟

بسیاری از این حرف ها با مزه است! موشک های بالستیک مگر تازه ابداع شده است؟ قطعنامه 1929 در بند 9 را بروید بخوانید در مورد موشک بالستیک چه می گوید و همچنین ماده 3 نامه ضمیمه درمورد اعضای دائم موشک های بالستیک را بخوانید. در قطعنامه 1929 تحت فصل هفت، با عبارت فصل هفتی، آمده: 'ایران نباید هیچ موشک بالستیک که قابلیت حمل سلاح هسته ای داشته باشد طراحی یا آزمایش بکند '؛ اما در اینجا که اولاً خود قطعنامه تحت تأثیر فصل هفت نیست و عباراتی هم که می گوید از 'ایران خواسته می شود نه ایران باید و عبارات الزام آور بکار نمی برد.

برای همین یک کلمه ما دو سه ماه بحث کردیم و بر اساس نظر متخصصین ما، حتی یک موشک برای حمل سلاح هسته ای طراحی نشده است.

شما چطور می توانید به طرف غربی در این خصوص اطمینان دهید؟

اصلاً اطمینان لازم نیست! آقای کری خود گفته است که بند مربوط به موشک و تسلیحات جزو برجام نیست و نقض آن نقض برجام نیست. دیگر چه کسی بگوید؟ من که هرچه می گویم باور نمی کنید! اگر آقای کری بگوید باور می کنید؟؟ خود طرف مذاکره کننده از روز اول همان حرفی را که ما زده ایم را گفته است که این در برجام نیست و اگر جزو قطعنامه هست که به مراتب سنگین تر از آن در قطعنامه قبلی بود. تازه قطعنامه قبلی چیزهای دیگری هم داشت. شما ادامه بند 9 قطعنامه 1929 را بخوانید که می گوید کشورها موظف اند هر اقدامی انجام دهند تا از دسترسی ایران به موشک های بالستیک جلوگیری کنند.

در حال حاضر این بندها دیگر وجود ندارد، نیست؛ اما قبل از آن می توانست پایه جنگ باشد! من نمی خواهم در حال حاضر 1929 را تشریح کنم، زمانی که همه این موارد گذشت کتابی درمورد 1929 خواهم نوشت که خطرناک ترین قطعنامه تاریخ شورای امنیت است.

زمانی که این قطعنامه بیرون آمد من یک نفر را ندیدم که یک مقاله در یکی از روزنامه های ایران بنویسد که چه خطری در قطعنامه قبلی بوده است. حال درباره موشکی که از خطر بالای 100 تبدیل به یک محدودیت زیر 10 شده است همان دوستانی که آن را کاغذ پاره می خواندند در حال حاضر وا اسلاما سر می دهند.

من صریح می گویم که ما هیچ محدودیت موشکی نپذیرفته ایم، هیچ محدودیت تسلیحاتی را نپذیرفته ایم و در برجام هیچ محدودیتی در مورد این ها وجود ندارد.

تحریم های تسلیحاتی و تحریم ها و ممنوعیت های موشکی و اقدامات خصمانه ای که در این زمینه ها به کار برد می شد، اکنون به یک رشته محدودیت در قطعنامه تبدیل شده که آنهم جز برجام نیست که آقای کری هم گفت نقض آن به معنای نقض برجام نیست و نقض آن نمی تواند تحریم ها را برگرداند. از این صریح تر؟ در صفحه هیجده پاورقی می گوید: مفاد قطعنامه به منزله مفاد برجام نیست و این نیازی ندارد که جا بیافتد. البته برخی نمی خواهند اجازه دهند تا جا بیافتد.

آقای کری خودش که دیگر طرف مقابل است در مقابل سوالاتی که از او می پرسند این مورد را شفاف اذعان می کند. من نمی دانم چرا برخی از دوستان ما بیش از جان کری وکیل مدافع آمریکا هستند؟ آقای کری می گوید این جزو برجام نیست و مکانیزم های دیگر داریم که مانع بشویم و ما هم در مقابل آن مکانیزم ها همیشه مقاومت کرده ایم و در حال حاضر نیز مقاومت راحت تر از گذشته خواهد بود.

وضعیت اقلام دوگانه ای که قرار است وارد کشور شود و باید لیست آن ها اعم از آدرس و مشخصات گیرنده به طرف غربی اعلام شود چگونه است؟
می دانید که این اقلام نه تنها در طول این مدت بلکه سی سال است که ورودش به ایران ممنوع است و همیشه ما از کانال های قاچاق می خریدیم و جنس قلابی به ما می دادند و سر ما را کلاه می گذاشتند و نمی توانستیم در جایی شکایت کنیم. در حال حاضر ما آن ها را رسماً از مسیر قانونی پیگیری می کنیم و آن ها نیز موظف اند این مسیر را برای ما تسهیل کنند. ضمن اینکه ما می خواستیم بالاخره از یک تحریم بیرون بیاییم. من نمی گویم این بهترین شرایط است و همیشه هم گفته ام ما خواسته ایم یک شرایط خوب را بوجود آوریم برای همین نمی خواهم با کسی مناظره کنم زیرا نمی خواهم بگویم چه تحریم هایی بر این کشور اعمال شده بود! در واقع آن تحریم ها رفته و اینکه یک قلم ورود این کالاها به ایران ممنوع بوده و هرکسی که این کالاها را به ایران میفروخته است می توانسته خودش مورد تحریم شورای امنیت قرار گیرد دیگر وجود ندارد. در حال حاضر دولت ها موظف اند در حوزه هسته ای با ما همکاری کنند. یک روزی کمک کردن به برنامه هسته ای ایران می توانست منجر به مجازات شود اما امروز آن ها موظف اند به ما کمک کنند.

شما زمانیکه اقلام دو منظوره می خرید، طبق مقرراتی که فروشنده دارد، باید بگویید که این اقلام کجا استفاده می شود و آن فروشنده باید این موضوع را اعلام کند و قبلاً نیز همینطور بوده است. آن معدود اقلام دو منظوره ای که ما می خریدیم خود فروشنده آن را نصب می کرده و به طور مثال می دانست که در صنعت نفت بکار می رود که این چیز جدیدی نیست.
این ها در واقع یک محدودیتی است که برای همه دنیا وجود دارد و هر کس در دنیا اقلام دو منظوره خرید و فروش کند یک مقرراتی فروشنده باید رعایت کند. این اقلام برای ایران تهیه نشده است بلکه این اقلام لیست ان اس جی است؛ اما می گویند هزار صفحه لیست است، بله این موضوعی است که برای همه دنیا اعمال می شود. کشورهای گروه تکنولوژی هسته ای یک لیستی دارند و این اقلام دو منظوره در همان لیست است و آن لیست برای همه دنیا اعمال می شود؛ یعنی هر کس از آن لیست بخواهد خرید و فروش کند کسی که فروشنده است موظف است که اطمینان دهد برای اهداف صلح آمیز مصرف می شود. دوستان بحث جدیدی راه می اندازند که ایران هم موظف است این کار را انجام دهد، بله! تا دیروز این موضوع ممنوع بود، البته من دوست ندارم هیچ موردی در قطعنامه شورای امنیت رفته باشد ولی بالاخره گفتیم ما بده بستان کردیم و شما قطعاً یک چیز گرفته اید و یک چیز داده اید.

چرا با تیم مذاکره کننده قبلی مناظره برگذار نمی کنید؟

بحث بین دیدگاه های مختلفی که بین تیم مذاکره کننده قبلی و تیم مذاکره کننده فعلی وجود دارد، وارد شدن به جزئیاتی است که ما تلاش کردیم هیچگاه وارد آن نشویم.

شما تا کنون نشنیده اید که بنده نسبت به روش تیم قبلی انتقادی کرده باشم و دوست دارم همینطور باقی بماند. ضمن اینکه انتقادات فراوانی دارم ولی سعی کرده ام آنچه که به عنوان سیاست کشور دنبال می شود. در آن زمان که بنده خارج از محیط اداری و بازنشسته بودم ضرورتی نداشته باشد که به آن بپردازم. اگر قرار است مناظره ای صورت بگیرد باید همه موضوعات مورد بررسی قرار بگیرد؛ یعنی باید معلوم شود که ما کجا بودیم و الان کجا هستیم. من خیلی دوست ندارم وارد این بحث ها بشوم ضمن اینکه از نظر فنی و حقوقی رشته تحصیلی من بوده است و حتی زمانیکه کار دانشگاهی می کردم تمام قطعنامه ها را ریز به ریز دنبال کرده و در کلاس هایم بحث می کردم اما حتی زمانیکه در دولت قبل مورد مهرورزی قرار گرفتم و در سن چهل و هفت سالگی بازنشست شدم در محیط عمومی در مورد آن صحبت نکردم. لذا مناظره یک طرفه می شود که خیلی فایده ندارد و به مصلحت کشور نیست که ما بخواهیم دو دستگی ایجاد کنیم. ضمن اینکه اعتقاد دارم همه کسانی که برنامه هسته ای را مدیریت کرده اند هدفشان تأمین حقوق مردم بوده است اما ممکن است من با روش آن ها موافق نباشم و آن ها نیز با روش من موافق نیستند.

خیلی ها معتقدند که باید در مذاکرات هسته ای مقاومت آقای جلیلی و دیپلماسی آقای ظریف همراه بود تا مذاکرات خوبی می داشتیم. آیا موافق هستید؟

من بعید می‍دانم؛ چراکه ما در طول بیست و دو ماه مذاکره در واقع ما در صحنه بودیم و می جنگیدیم. فرق دارد که شما در منزل بنشینید و بگویید من مقاومت می کنم با کسی که می رود و در جبهه می جنگد و مقاومت می کند. در گذشته در بیست و دو ماه سه بار مذاکره می شد اما ما در بیست و دو ماه، بیست و دو ماه مذاکره کردیم. در واقع شبانه روز مذاکره و مقاومت کردیم. من نمی پذیرم که کسی بگوید ما مقاومت نکردیم. زمانیکه شما در خانه هستید مقاومتی نیاز ندارید؛ اما اکنون شما رفته اید در خط مقدم و طرف مقابل با سنگینی و فشار و با پشتوانه قطعنامه های شورای امنیت ادعا کردند که برنامه هسته ایتان باید متوقف شده و آب سنگین نداشته باشید و فردو را باید تعطیل کنید و در آنجا بیست و دو ماه در مقابل آن ها مقاومت کردیم که به اینجا رسیدیم چرا که با قربان صدقه که به اینجا نمی رسیدیم؛ اما مقاومت با زبان منطق باید باشد که در دنیا بتوانند بگویند جمهوری اسلامی ایران با منطق درحال صحبت کردن است؛ نه مقاومت با زبانی که دنیا را علیه شما تشدید و متحد بکند.

با توجه به اینکه شروع اجرای توافق مشروط به انجام تعهدات ایران و سپس تأیید آژانس است، لطفاً بفرمایید اگر ایران تمام تعهدات خود را انجام داد و آژانس بنا به هر دلیلی که نمونه آن را هم قبلاً دیده ایم، تأیید نکرد، تکلیف ما چه می شود؟ درباره پی ام دی هم لطفاً توضیح دهید.

این حرف را که داور با آن ها است را قبول ندارم. همین داور دو سال است دارد همه اقدامات کمی ما را تحت توافق ژنو اندازه گیری می کند و مشکلی هم نداشته است و آژانس همان مسئولیتی را در اینجا دارد که در دوسال گذشته داشته است و مشکلی هم وجود ندارد. ضمن اینکه همانطور که اشاره کردم بازگشت اقدامات ما به مراتب آسان تر از طرف غربی است. چرا که ما همه چیز را در اختیار داریم و متعلق به خودمان است، اما طرف غربی باید دوباره بنای تحریم هایی را که آجر به آجر آن ها را در طول 12 سال بنا کرده بود، مجدداً آغاز کند.

موضوعات باقی مانده از گذشته یا PPR که برای آن هم ما سازوکاری را با کامل و با دقت تعریف کردیم که حتماً مشکلی برای کشور ایجاد نخواهد کرد.

برخی می گویند که آمدن هیئت های اقتصادی به ایران نشانی از قطعی بودن اجرا شدن توافق است و در مقابل برخی دیگر می گویند، آمدن سراسیمه هیئت های تجاری به خاطر آن اثر عطف ماسبقی است که در توافق درباره تحریم ها ذکر شده. نظر شما در این باره چیست؟

یک نکته مثبتی است که اگر توافقی انجام شود و شروع به اجرا کردن شود و بعد به بهانه تحریم ها بگردد؛ قسمت بازگشت پذیری مربوط نمی شود که این مورد نیز یک تضمینی است؛ یعنی در حال حاضر بسیاری از شرکت ها که می خواهند برای قراردادشان اقدام کنند، برای سرمایه گذاری اطمینان کامل پیدا کرده اند. جای تأسف است که برخی از دوستان ادعا می کنند که کدام عاقلی می تواند در ایران سرمایه گذاری کند، پاسخ این است که در واقع هر عاقلی در ایران سرمایه گذاری می کند چراکه مطمئن است این سرمایه گذاری امن است. ما معتقدیم با روش هایی و سیاست هایی که ما دنبال می کنیم اجازه بازگشت تحریم ها را نخواهیم داد.
با توجه به موافقین و مخالفینی که در داخل و خارج از کشور وجود داشت شما چطور توانستید مذاکرات را مدیریت کنید؟
در طول مذاکرات برخی از دوستان حرف هایی می زدند که اصلاً دلگرم کننده نبود. دو عامل باعث می شد که ما بتوانیم مذاکرات را ادامه دهیم، مهم ترین آن حمایت مردم و مقام معظم رهبری بود. در بزنگاه ها و شرایط سخت مذاکرات، مقام معظم رهبری به نحو غیر قابل سوالی از تیم مذاکره کننده حمایت می کردند و البته ریاست جمهوری نیز همواره به ما دلگرمی می دادند.

گروه هایی که علیه ما صحبت می کردند همه می دانستند که یک اقلیتی هستند، البته ما یک جامعه تک صدایی نیستیم و در یک جامعه چند صدایی همه حق دارند نظر خود را بیان کنند. البته در بعضی موارد دوستان به دنبال تخریب بودند یا اینکه برخی از علامت هایی را به بدخواهان کشور ارسال می کنند.

ضمن اینکه همانطور که عرض کردم چند صدایی جامعه نعمت است و ما باید قدر این نعمت را بدانیم، البته در بسیاری از مواقع شرایط بسیار سخت بود، چراکه هم فشار خارجی و هم فشار داخلی بود؛ ما در مقابل شش کشور به ظاهر قدرتمند دنیا نشسته بودیم که این شش کشور خودشان هم نبودند بلکه چندین قطعنامه شورای امنیت را هم به همراه خود داشتند، قطعنامه هایی که شما باید بدون حتی یک ساعت اجرا کردن آن را لغو کنید. این خواسته بسیار بزرگی بوده که در دنیا بی سابقه است. برخی کشورها که می خواستند تمام پیچ و مهره های هسته ای را باز کنند، یک گروهی از همان جمع هم می خواستند نظام را بردارند، همه این ها یک طرف بود و یک طرف هم حدود شش یا هفت قطعنامه فصل هفتم شورای امنیت بود؛ که شما برای یک دقیقه هم آن ها را اجرا نکرده بودید و می خواستید همه آنها لغو شود که این فشار بسیار عظیمی از آن سمت بود و بعضی وقت ها نیز فشار عظیمی از داخل وارد می شد.

شما باید بدانید که برخی از مخالفت ها بخاطر مخالفت مبنایی با دولت است؛ یعنی ربطی به موضوع ندارد و برخی از دوستان در مجلس صریح می گویند که ما با همه سیاست های دولت مخالف هستیم و یک گروهی هم هستند که می گویند نگرانی هایی نسبت به برخی موضوعات دارند که طبیعی است چراکه این یکی از موضوعاتی است که دوازده سال یکی از مسائل مهم کشور بوده است و از طرفی حدود سی و چند سال است که ما رابطه خصمانه با آمریکا داریم و اصلاً اعتمادی به رفتار آمریکا نداریم و همان قدر که برخی از نمایندگان نسبت به رفتار آمریکایی ها بی اعتماد هستند تیم مذاکره کننده نسبت به آن ها بی اعتماد است و این موضوع را می توان در بند بند توافق دید؛ یعنی ما مجبور بودیم در هر موردی که مذاکره می کنیم با یک عینک بد بینی مذاکره کرده که این کار را سخت تر می کند. شما اگر نگاه کنید می بینید که ده ها موضوعات بین المللی لاینحل باقی مانده و این موضوع با سابقه تلخی که درست کرده است.
لذا این موضوع مهمی که بعد از دو سال حل شده طبیعی است که انتقادهایی وجود داشته باشد. اگر شما احساس کنید که یک جامعه برای سلامتش به گرایش های مختلفی نیازمند است تحملتان بالا می رود ولی این تحمل باید یک حدودی داشته باشد؛ یعنی مردم سالاری ما زمانی پخته می شود که ما بتوانیم فاصله بین منافع ملی و جناحی را حفظ کنیم و هیچ گاه نباید اجازه دهیم بخاطر منافع جناحی منافع ملی در خطر بی افتد.
چرا در اغلب اوقات آقای عراقچی را به نشست های مختلف هسته ای می فرستید و خودتان کمتر مانند جان کری که در سنا یا کنگره می رود، حاضر می شوید؟

من یقین دارم بیشتر از آقای جان کری صحبت کرده ام چراکه اینجا درخواست ها برای مصاحبه و گفتگو خیلی زیاد است. البته من در شورای روابط خارجی حدود سه ساعت صحبت کردم. همچنین نیازی نیست همیشه خودم بروم چراکه اگر شما حضور من را در تهران و داخل کشور رصد کنید، می بینید که همواره میهمان خارجی دارم.

چرا شما بر خلاف تفاهم لوزان بعد از توافق هسته ای شما کمتر به صدا و سیما و مطبوعات آمده اید؟

من بعد از اینکه مذاکرات تمام شد با یک سیاست از قبل طراحی شده توجه خود را به سمت موضوعات منطقه ای بردم. در فاصله نزدیک به یک ماهی که از مذاکرات می گذرد تقریباً به کل منطقه سفر کرده ام و هنوز نیز ادامه دارد. بالاخره بیست و دوماه از وقت وزیر امور خارجه معطوف به موضوع هسته ای شد و الان نیاز است که به کارهای دیگر که سیاست خارجی به آن ها نیازمند است برسیم؛ اما من هم در صدا و سیما صحبت کردم و بعد از توافق لوزان نیز دو ساعتی در صدا و سیما صحبت کردم که تفاوتی با الان ندارد. صدا وسیما در حال حاضر بر اساس سیاست های خود این موضوع را تبدیل به موضوع روز کرده و به صورت مداوم در مورد آن گزارش پخش می کند که من احساس می کنم نیازی هم نیست که به آن میزان پرداختن به موضوع صورت بگیرد.

چه زمانی این توافق را مردم در مسائل اقتصادی احساس می کنند؟

این توافق تا عملیاتی شود، زمانی طول خواهد کشید. شما می دانید که به سود رسیدن یک سرمایه گذاری سال ها طول می کشد که بازگردد، ولی امیدواریم با رفع موانع تأثیر این توافق در زندگی مردم به تدریج و نه ناگهانی حاصل شود. با مدیریت صحیح و مقاومت اقتصادی مانع شدیم تا تحریم ها افزایش پیدا نکند، ضمن اینکه باعث شد مقداری نقدینگی به کشور بازگردد. دولت توانست تورم را از 45 درصد به 15 درصد برساند و رکورد را از منهای هفت به مثبت سه رساند.
مهم ترین عامل بهبود وضعیت امید مردم است و از منتقدین تقاضا دارم تا امید مردم را خدشه دار نکنند و اجازه بدهند عزت مردم ایران حفظ شود چراکه همه دنیا می گوید ایران با عزت مذاکره کرد و حق خود را گرفت. من نمی دانم چرا برخی از افراد در داخل می خواهند بگویند که ای مردم! در سرتان زده اند.

من نقد را می پذیرم اما تحقیر را نمی پذیرم. ایرانی را تهدید و تحقیر نکنید.