برای ارزیابی رخداد احتمالی زلزله‌های بزرگ‌تر بعدی به اطلاعات علمی دست‌اول برپایه پایش علمی (و نه حدس و گمان و باور از پیش به یک مدل خاص از رخداد زمین‌لرزه‌ها) نیاز است.
روزنامه شرق در یادداشتی به قلم مهدی زارع. عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله نوشت:ساعت ٢٣:١٢ پنجشنبه زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ٤,١ از سوی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در محدوده جنوب و جنوب‌شرق ورامین، ناحیه‌ای بین پیشوا و جوادآباد، گزارش شد. ١١ زلزله بین ساعت ٢٣:١٢ روز پنجشنبه تا ١٢:٥٣ روز جمعه با بزرگای بین ١.٤ تا ٤.١ گزارش شده‌اند. نکات مهمی که از این زلزله‌ها می‌توان توضیح داد به‌صورت زیر خلاصه می‌شود:
١- زلزله به‌صورت اولیه در پنج ایستگاه لرزه‌نگاری تعیین محل و اعلام شد. بزرگای مهم‌ترین زلزله که در ساعت ٢٣:١٢ روز پنجشنبه رخ داده، ٤,١ گزارش شد. زلزله‌ای با همین بزرگا از سوی مرکز زلزله‌شناسی اروپا- مدیترانه فرانسه در حوالی تهران (نزدیک کرج) در همان ساعت و لحظه اعلام شد (که به احتمال زیاد تعیین محل اشتباه بوده است).
ژرفای ١٣ کیلومتر (مانند بیشتر زلزله‌هایی که در این منطقه رخ می‌دهد گزارش شده است، با ژرفای کمتر از ١٥ کیلومتر) گزارش شده است. البته در محدوده کمتر از ٣٠ کیلومتری پهنه رومرکزی حدود ٤٧٠ هزار نفر (در ورامین، پیشوا و حومه) زندگی می‌کنند. گزارش‌های محلی در بامداد جمعه حاکی از آن بود که فقط بعضی از مردم در جوادآباد و جنوب‌شرق ورامین آن را حس کرده‌اند. بنابراین احتمال می‌رود که ژرفای کانونی آن بیش از ١٣ کیلومتر (در حد ٢٠ کیلومتر) بوده باشد، به نحوی که مردم کمی در پهنه رومرکزی آن را حس کرده باشند.
٢- این زلزله با پس‌لرزه‌های متعدد آن (١١ رخداد در حدود ١٢ ساعت اول) نشان از وقوع یک خوشه (کلاستر) لرزه‌ای دارد. این کلاستر لرزه‌ای انطباق خوبی با پهنه گسله پیشوا دارد. گسل پیشوا از جنوب‌شرق پیشوا آغاز می‌شود و از محدوده شهری پیشوا و ورامین عبور می‌کند. ادامه آن از کنار قرچک عبور می‌کند (این بخش در بعضی مقالات گسل قرچک نامیده شده است) و درنهایت به انتهای گسل کهریزک در جنوب‌شرق شهر ری می‌رسد. رخ‌دادن خوشه زمین‌لرزه‌ها روی گسل پیشوا با توجه به وجود برون‌زد گنبد نمکی در بخش جنوب ناحیه (به‌سوی ناحیه گرمسار) ممکن است به وجود این موارد با ویژگی‌های پلاستیک و شکل‌پذیر در پوسته در همین ناحیه مرتبط باشد (به نحوی که به رخداد زلزله‌های فوج‌گونه و خوشه‌ای در این محدوده کمک کند).
٣- گسل پیشوا همان گسلی است که زلزله تاریخی ١٣٨٤ میلادی که در پایان دوره ایلخانی رخ داده و موجب ویرانی ورامین و ری شده است، به دلیل جنبایی آن رخ داد. نگارنده در سال گذشته متوجه شد که مسجد تاریخی و زیبای ورامین که در سال ١٣٢٠ میلادی (در دوره ایلخانی) احداث شده است، در زلزله ١٣٨٤ میلادی ویران شده ولی مجددا در دوره شاهرخ‌‌شاه تیموری (در حدود ١٤٠٠ تا ١٤٢٠ میلادی) ترمیم شده است. گسل پیشوا از حدود یک‌کیلومتری جنوب مسجدجامع تاریخی ورامین عبور می‌کند.
٤- اینکه زمین‌لرزه‌ای با بزرگای چهار رخ دهد و بعد تعدادی پس‌لرزه با بزرگای کوچک‌تر در پی آن رخ دهند به آن معنی نیست که زمین‌لرزه مهم دیگری رخ نخواهد داد (چنین استنباطی اگر در نگاه بعضی از مردم شکل گرفته است، حاصل ارزیابی و نگاهی غلط و غیرعلمی است). در تاریخ زمین‌لرزه‌ها موارد متعددی وجود داشته است که زمین‌لرزه‌ای با بزرگای کم تا متوسط (محدوده چهار تا پنج) اتفاق افتاده و پس‌لرزه‌هایی با بزرگای کمتر از آن زمبن‌لرزه در پی آن اتفاق رخ داده‌اند، ولی در یک فاصله زمانی (که ممکن است از چند ساعت تا چند روز، یا هفته طول کشیده باشد)، زمین‌لرزه‌ای با بزرگای بیشتر هم رخ داده است. در این مورد می‌توان به زمین‌لرزه‌های پنجم و ششم فروردین ١٣٦٢ در جاده هراز - بایجان - با بزرگای ٥,٢ و ٥.٤ اشاره کرد.
٥- برای ارزیابی رخداد احتمالی زلزله‌های بزرگ‌تر بعدی به اطلاعات علمی دست‌اول برپایه پایش علمی (و نه حدس و گمان و باور از پیش به یک مدل خاص از رخداد زمین‌لرزه‌ها) نیاز است. این پایش‌ها می‌توانند و باید براساس سنجش‌های برخط مختلف (تغییرات لرزه‌ای، رصد برخط زلزله‌هایی با شبکه‌های بسته و پرتعداد از نظر دستگاه‌های لرزه‌نگاری و شتاب‌نگاری، پایش‌های مختلف تغییرات ژئوفیزیکی و ژئودتیک و آب زیرزمینی و...) صورت گیرد. متأسفانه چنین پایش برخطی با کیفیت موردنظر همچنان انجام نمی‌شود. سرمایه‌گذاری در این راه، با ایجاد یک سامانه هشدار پیش‌هنگام زلزله و سوانح طبیعی در محدوده تهران می‌تواند آغازگر پایش‌های علمی نوین در این موضوع در ایران باشد (که کاری فوق‌العاده مهم در جهت ایمنی و کاهش ریسک پایتخت و کشور در مقابل زلزله و سوانح طبیعی است).
ارسال نظر
