عجیب‌ترین مهریه‌ها؛ بال مگس و چشم داماد!

لابد در خبرهای روزنامه‌ها و پیام‌های شبکه‌های اجتماعی گهگاه خوانده‌اید که بعضی‌ها با مهریه کلاشی می‌کنند و بعضی‌ها بندبازی و بعضی‌ها هم حقیقت مهریه را از مسیر اصلی آن جدا کرده‌اند؛ خبرهایی که حکایت از نزول جایگاه خانواده به بهانه حفظ، بقا و دوام آن دارد.

خبر یک: ازدواج‌ یا کلاهبرداری؟!

مهریه در بین برخی زنان ابزاری برای استقلال اقتصادی شده و راحت‌ترین راه کسب این استقلال را گرفتن مهریه می‌دانند، اما درواقع نمی‌دانند که این مسأله نوعی زورگویی است. کلاهبرداری شیوه‌های مختلفی دارد که گاهی اقدام برخی دختران و زنان در اجرا گذاشتن مهریه پس از چندین‌بار عقد موقت یا دائم مصداق کلاهبرداری است.

جعفر بای، کارشناس آسیب‌شناسی با اشاره به کلاهبرداری بانوان در برخی ازدواج‌ها اظهار کرد: برخی بانوان به طمع مهریه و با هدف باج‌گیری و برنامه‌ریزی مشخص ازدواج می‌کنند که نیت آنها نه‌تنها تشکیل خانواده نیست بلکه به فکر درآمدزایی از طریق زورگیری هستند.

خبر دو: مهریه‌های عجیب!

مهریه‌های عجیب و غریب گاهی شگفت‌انگیزتر از آن هستند که بتوانیم آنها را باور کنیم، مهریه‌هایی که اگر عاقبتشان به شکایت و دادگاه نرسد، شاید هیچ‌وقت از وجودشان با خبر نشویم! یکی از عجیب‌ترین مهریه‌های تاریخ ایران که چهار‌سال قبل در شعبه 264 دادگاه خانواده به اجرا گذاشته شده، یک کیلوگرم بال مگس بود!

سال 1386 بود که زنی با مراجعه به دادگاه خانواده به قاضی گفت، تنها در صورتی حاضر به طلاق می‌شود که همسرش یک کیلوگرم بال مگس مهریه او را بپردازد! او که سومین ازدواج خود را شکست خورده می‌دید، دلیل جدایی از همسرش را فریبکاری او عنوان کرد و گفت: «همسرم با وجود متأهل بودن، با من ازدواج کرده و حالا من تا مهریه‌ام را نگیرم از زندگی‌اش بیرون نمی‌روم!»

اما عجیب‌تر از بال مگس، مهریه زن دیگری است که به دادگاه رفت و گفت: همسرم به‌اصول و قواعد زندگی‌ مشترک پایبند نیست، به همین دلیل خواهان طلاق و دریافت مهریه 1.5 تُنی گل مریم هستم.

یا زن دیگری که چشم‌های شوهرش را از دادگاه خواست! او عروس یک خانواده ثروتمند شده بود که پنج هزار سکه مهرش کرده بودند اما کابوس تکرار زندگی خواهر مطلقه‌اش دست از سر او برنمی‌داشت. بنابراین بعد از عقد از همسرش خواست تا چشم‌هایش را مهر او کند. زن جوان می‌گفت دلش می‌خواهد مهریه‌اش آن‌قدر خاص و تعهد‌آور باشد که شوهرش هیچ‌گاه نتواند از قیدوبند آن خودش را رها کند. بنابراین یک ماه بعد از عقد به دفترخانه رفتند و قرار گذاشتند بدون اطلاع خانواده‌ها، یک بند دیگر به مهریه اضافه کنند: چشم‌های آقای داماد!

چند ماه بعد ورق برگشت و اختلافات آن دو شروع شد تا جایی که چاره‌ای جز طلاق نماند. البته قاضی دادگاه اعلام کرد که طبق قانون شرع، اعضای اصلی بدن قابل جدا کردن نیست و تعهد مالی ایجاد نمی‌کند، چون چشم زمانی که زنده و قابل استفاده برای فرد باشد با ارزش است و نمی‌تواند مورد رهن و گرو قرار بگیرد. ضمن آن‌که مهریه همان است که عقد براساس آن صورت گرفته و داماد فقط محکوم به پرداخت پنج‌هزار سکه طلا است.

مهریه چیست؟

اما فلسفه و تعریف مهریه چیست که این‌قدر به بیراهه رفته‌ایم که نمی‌دانیم با خواندن اخبار فوق گریه کنیم یا بخندیم؟

مهریه به مالی گفته می‌شود که مرد هنگام وقوع عقد نکاح به همسر خود می‌پردازد یا مکلف به پرداخت آن می‌شود. اگرچه مهریه در زمان معاصر مختص مسلمانان است، اما برخی محققان به شواهدی تاریخی از ایران قبل از اسلام، یونان‌باستان و نیز آیین یهودیت اشاره می‌کنند که نشان‌دهنده سابقه پرداخت مبلغی پول از طرف داماد به عروس (یا پدر عروس) در زمان ازدواج است.

مهریه و شرایط آن

مرد هنگام اجرای صیغه نکاح، چیزی را به همسرش تقدیم می‌کند که در اصطلاح «مهریه» یا صداق نامیده می‌شود. این هدیه و بخشش که از طرف مرد انجام می‌شود، امروزه به هدف پایبندی به زندگی مشترک و ارتباط زناشویی یا ضامنی برای حق طلاق زن است. در آموزه‌های دینی برای مهریه، مقدار معینی تعیین نشده‌است، بلکه این امر به توافق زن و مرد بستگی دارد. همچنین در نوع مهریه نیز محدودیتی وجود ندارد و هر چیزی که ارزش اقتصادی و اجتماعی داشته باشد، می‌تواند مهریه قرار گیرد؛ همانند طلا، نقره، املاک، پول‌های رایج، لوازم زندگی و حتی آموزش قرآن یا آموزش مهارتی ویژه.

مهریه در ایران

در بسیاری اوقات، مهریه دختران مسلمان ایرانی بر مبنای سکه‌های طلا تعیین می‌شود؛ از ‌سال تولد دختر گرفته تا شمار ائمه یا سوره‌های قرآن‌کریم به‌عنوان تعداد سکه‌های مهریه دختران بریده‌می‌شود.

بر اساس تحقیقی در‌ سال 1387 در مرکز مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه از بیش از 1200 زن و مرد متأهل بین 18 تا 40 سال در حدود 12 استان ایران نشان داده شده که میانگین مهریه به اعلام زنان 350 سکه طلا و به اعلام مردان 260 سکه طلا است. این پژوهش از رشد سریع میانگین مهریه در دهه 80 حکایت داشته به‌طوری‌که در عرض پنج ‌سال از میانگین 300 سکه به 450 سکه طلا رسیده‌ است. البته مهریه‌هایی با مبنای 124 هزار سکه طلا هم دیده شده‌ است.

در ایران برخی مردان به علت ناتوانی در پرداخت مهریه زندانی می‌شدند. اما بنا بر قانون حمایت از خانواده 1391 که در اسفند 93 اجرایی شد، ناتوانی در پرداخت مهریه‌های بالای 110 سکه، مشمول زندان رفتن مرد نمی‌شود و زندانی‌شدن مرد با توافق طرفین و قسط‌بندی مهریه حذف می‌شود. همچنین در‌سال 1390 دیوانعالی کشور در رأی وحدت رویه‌ای شماره 722 پذیرش دادخواست اعسار به شکل دعوای تقابل را هم پذیرفت که به موجب آن فرآیند رسیدگی به اعسار به‌شدت تسریع‌یافته و امکان صدور دستور بازداشت بسیار کاهش پیدا کرد. منتقدان اشکالاتی از قبیل امکان دور زدن قانون، تضعیف ضمانت‌ اجرایی و قانونی مهریه، پنهانکاری و مخفی‌کردن اموال را بر این فرآیند وارد کرده‌اند.

در دیگر کشورها

در عربستان، عرف مهریه 14 ‌هزار دلار است. در جمهوری‌ آذربایجان، میانگین نرخ مهریه در حدود 2000 منات برآورد می‌شود. میانگین نرخ مهریه درمیان اقوام مختلف کشور هند در حدود 100 ‌هزار تا یک‌ میلیون و 500 ‌هزار روپیه تعیین می‌شود. در ترکیه نیز نرخ مهریه به‌طور متوسط 35 ‌هزار لیر است. در مناطق مختلف چین در میان اقوام مختلف، نرخ مهریه حدود 100 هزار یوان تخمین زده می‌شود. در عمان نرخ مهریه در حدود 10 ‌هزار ریال عمان است.

مهریه در اسلام

براساس فلسفه اولیه تعیین مهریه، مهر نوعی هدیه، پیشکش، نحله، اعطای بدون عوض و از روی صداقت (صداق) به‌صورت نقدی با تأکید بر معادل و ویژگی معنوی و فرامادی آن بوده است. برخی منابع مانند تفسیر نمونه نتیجه می‌گیرند «صدُقاتهن» از ماده «صداق» است و بدان جهت به مهر «صداق» یا «صدُقه» گفته می‌شود که نشانه راستین بودن علاقه مرد و محبت او به زن است. همچنین کلمه «نحله» به‌گفته راغب اصفهانی از «نحل» به معنای زنبورعسل است؛ چون زنبورعسل بدون توقعی عسل خود را می‌بخشد، کلمه «نحله» دلالت دارد که فلسفه مهریه، تقدیمی، پیشکشی، عطیه و هدیه است. در اسلام مهریه متعلق به خود زن است نه والدین یا هر شخص دیگر.

مهریه در فقه و حقوق اسلامی سه نوع مهم دارد:

مهر المسمی

مهر المسمی مهری است که زن و شوهر قبل از انعقاد عقد نسبت به مقدار و میزان آن توافق کرده و آن را در عقد ذکر می‌کنند. تعیین میزان مهر مطابق ماده 1080 قانون مدنی منوط به تراضی‌طرفین است و محدودیتی در این خصوص در قانون پیش‌بینی نشده ‌است؛ و طبق ماده 1079 قانون‌ مدنی، مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع‌ جهالت آنها بشود، معلوم باشد (ماده 1079 قانون‌ مدنی).

شرایط مهر المسمی:

- دارای ارزش مالی و اقتصادی باشد.

- قابل تملک و نقل و انتقال باشد.

- مشخص و معلوم باشد.

- معین و تصریح شده باشد.

- دارای منفعت عقلایی و مشروع باشد.

- شوهر قدرت تسلیم مهریه را داشته باشد.

مهرالمثل

اگر در زمان انعقاد عقد درباره مهریه توافق نشده یا این‌که مهریه نوعی تعیین شده که مطابق قانون نبوده، ولی عمل زناشویی بین زوجین رخ داده‌است، در این حالت براساس عرف و عادت محل و وضع خاص زوجه مانند تحصیلات، سن، شغل و امثال آن مهریه‌ای هم‌شأن زنان مشابه وی تعیین می‌شود که به این نوع مهریه مهرالمثل می‌گویند.

مهرالمتعه

در نکاحی که دائم بوده و مهریه ذکر نشده یا شرط عدم‌ مهر شده باشد، زوج به زوجه مطلقه خود که با او نزدیکی نکرده ‌است، مهریه‌ای پرداخت می‌کند و این مهریه اصطلاحاً مهرالمتعه گفته می‌شود.

تفویض مهر

اگر در عقد تعیین مهر به یکی از زوجین یا شخص‌ثالثی واگذار شود، صحیح است و به آن تفویض‌ مهر گویند.

کارکرد‌های منفی افزایش مهریه

افزایش سن ازدواج: براساس یک تحقیق 78 درصد جوانان مهریه سنگین را موجب گریز از ازدواج می‌دانند که این امر خود به مشکلات دیگر می‌انجامد. با توجه به بلوغ زودرس جنسی در جامعه، طولانی‌شدن زمان ازدواج و عدم تأمین نیازهای روحی و جسمی جوانان، مشکلات روحی و ناهنجاری‌های اجتماعی را به‌دنبال دارد و به ایجاد بحران‌های شخصیتی و اجتماعی منتهی می‌شود. ازجمله این ناهنجاری‌ها، گرایش به ارتباطات غیرمتعارف دختر و پسر، افسردگی و اختلالات جنسی است.

تغییر در نوع همسرگزینی: قیمت‌های سرسام‌آور یکی از مهم‌ترین دلایل گرایش جوانان به ازدواج با خارجی‌ها و مهاجران به‌شمار می‌رود و همین مسأله نیز می‌تواند به بروز فساد اخلاقی در کشور منجر شود.

کاهش نرخ ازدواج: افزایش هزینه‌ها باعث شده تا جوانان از ازدواج خودداری کنند و تعداد زنان و مردان مجرد به‌شدت افزایش یابد.

ایجاد خصومت و دشمنی: از طرف دیگر نزاع‌ها بر سر مهریه نتیجه‌ای شوم دارد و به‌جای آن‌که محبت زوجین را بیفزاید، دشمنی و عداوت می‌آفریند و به‌عوض این‌که نهال دوستی بکارد و دل‌ها را به‌هم نزدیک سازد، تخم نفرت کاشته و قلب‌ها را از هم دور می‌کند.

تحمل اجباری زندگی‌های تصنعی: از دیگر پیامد منفی مهریه‌های سنگین، این است که برخی زندگی‌ها با وجود تمایل باطنی زن و شوهر به ادامه آن، همچنان در حالت کاملا تصنعی ادامه می‌یابد. مرد توان پرداخت مهریه را ندارد و زن بر دریافت آن اصرار می‌ورزد. چنانچه خانواده‌ای دچار بحران شود، بالا بودن مهریه‌ها مردان را مجبور می‌کند تنها شکلی بی‌روح و جان از خانواده را حفظ کرده و به یک زندگی جهنمی ادامه دهند یا در صورت تمایل به طلاق چنان فضا را بر زن سخت بگیرند که با میل خود مهریه را بخشیده و خود را از زندان خانواده نجات دهد.

احتمال سوداگری: برخی از دختران با انجام چند ازدواج و طلاق با مهریه سنگین پس از چند‌سال به ثروت غیره‌منتظره‌ای دست می‌یابند و شوهران آنها به اصطلاح چنان خانه‌خراب می‌شوند که قدرت دوباره‌سازی آن را نخواهند داشت.

تحت‌الشعاع قرارگرفتن ارزش‌های دینی: مشکل بسیاری از این سنخ تحلیل‌ها، عدم تفکیک درست میان نگرش دین به این سنت با نگرش عرف متشرعان به آن است. بدون تردید میان این دو نگرش و اهداف و غایات موردنظر آنان ناهمگونی‌ها و تفاوت‌های آشکاری وجود دارد و ارایه هرگونه تفسیر واقع‌بینانه مستلزم بذل توجه عمیق به این تمایزات است. اگر بسیاری از تحلیل‌های ارایه شده، با نگرش عرف متشرعان و نوع مواجهه آنها با این سنت سازگاری و انطباق داشته باشد، با دیدگاه دین دراین‌باره جدایی کامل دارد؛ به همین جهت، سفارش به سبک گرفتن مهریه به‌عنوان یک هدیه با انتظار تأمین آثار موردنظر عرف، ناسازگاری آشکاری دارد که علت آن ضمیمه‌کردن نابجای دو ایده، از دو الگو با ویژگی‌های متمایز است. دیگر این‌که در نگرش اسلام، حقوق، بستر خاص خود را دارد و هیچ‌گاه از آن به‌عنوان ابزاری درجهت پرکردن خلأ‌های اخلاقی استفاده نشده است. آنچه از رویه دین در این خصوص استنباط می‌شود، عکس این جریان، یعنی استفاده از اخلاق به‌عنوان ضامن اجرای درست قواعد حقوقی، پرکردن فاصله‌ها و خلأ‌های حقوقی و در نتیجه وصول به مراتب بالای قانون‌گرایی و قاعده‌مندی ازجمله پیامد‌های التزام عملی به معیار‌ها و ضوابط اخلاقی و به‌طورکلی، تحقق اخلاقیات است.

از جمله تدابیری که می‌توان در راستای پیشگیری از مشکلات مهریه اتخاذ کرد، عبارت است از:

1- در تعیین میزان مهریه جهت پیشگیری از مشکلات بعدی حد اعتدال رعایت شود، زیرا سبک‌بودن مهریه نیز در وضعیت امروزی مشکلات خاص خود را دارد.

2- قراردادن اعیان(زمین، خانه،‌ طلا و...) به‌عنوان مهریه می‌تواند مانع کاهش ارزش مالی مهریه در طول زمان شود.

3- پرداخت مهریه در آغاز زندگی مشترک موجب می‌شود هرکس به اندازه توان خود اقدام به تعیین مهر کند، زیرا یکی از دلایل افزایش مهریه، نسیه‌بودن است.

4- برخی کارشناسان معتقدند، پرداخت مهریه مشروط به عندالاستطاعه باشد مشروط نه عندالمطالبه. این امر می‌تواند مانع استفاده ابزاری زنان سوداگر از مهریه شود.

5- پیشنهاد دیگر این است که در خانواده‌هایی که احتمال عصیان نسبت به قانون وجود دارد، از طریق شرط ضمن عقد، کسی را در این زمینه ضامن قرار دهند تا در صورت استنکاف زوج از پرداخت مهریه، ضامن، پرداخت آن را ضمانت کند.

6- رسانه‌های جمعی و مراکز بیمه درخصوص گسترش فرهنگ بیمه مهریه تلاش کنند تا امکان دستیابی معقول زن به مهریه‌اش میسر شود.

منبع:شهروند