دنیایی که در تصور گذشتگان نمی‌گنجد!

یادداشت زیر به قلم علي مصريان  مدير ارتباطات و امور بين الملل گروه صنعتي ايران خودرو است:

دنیای امروز در تصور گذشتگان نمیگنجید و بی تردید متفکران امروز نيز با حيرت و ناباوری به آینده فکر می کنند. انقباض زمان و مكان به مدد تكنولوژي به ويژه در عرصه ارتباطات و فن آوری اطلاعات، دنياي مجازي یا همان " قاره ششم " را پدیدار کرده است، به گونه ای که همه ساكنان پنج قاره، ساکن قاره ششمند و سرعت شتاب‌ناك علم و انتقال اطلاعات به مدد گسترش ارتباطات، طعمی جذاب به روزگار آن‌ها بخشيده و نگرشهاي نويني بر عرصههاي زندگي آن‌ها حاكم کرده است و البته به سمتي ميرويم كه آن‌هايي كه در پنج قاره نيت هر گونه فعاليتي از جمله سياسي، اقتصادي و... را دارند بايد در قاره ششم سهمي براي خود در نظر گيرند.

دهكده جهاني، جهانيسازي، شهروند جهان، از بينرفتن مرزها، شفافيت در تمامي عرصهها، صادرات بيحجم، تجارت نرم، هنر دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی، واقعیت مجازي و ... كليد واژههايي از اين روزگارند كه اگر درست فهم و درك نشوند، انحراف بزرگی در بهره گیری از این شگفتی قرن رخ داده است.

اتفاق بزرگ جهان معاصر ما شايد بلايي باشد كه بر سر مفهوم اطلاعات آمده است به نوعي كه ارايه هر تعريفي از آن بايد در اتصال به آخرين تحولات ميداني اين مفهوم پايش و مقابله شود، تا طيفي فراگير از بازتاب‌هاي آن در توصيف از قلم نيفتد. به عنوان مثال ملاحظه مي‌كنيد كه موتورهاي جستو جو در دنياي مجازي، در رديابي هر واژه، هزاران صفحه فراروي جست وجوگران ميگشايند كه مرور موجودي آن از حيث واژگان و تصاوير بسیار شگفت انگیز است و حالا در هنگام نگارش اين سطور همين توصيف ساده نيز امري تاريخي شده است. اين همه در روزگاري است كه زمان و مكان در انتقال اطلاعات و رويدادها به صفر متمايل مي‌شود.

اگرچه آمدن اينترنت مفهوم رسانه را دست‌خوش تحول كرد، بلوغ و تحول آن چنان استحاله‌اي در رسانه‌ها ايجاد كرد كه اصل تعامل به عنوان يك آرزو در ارتباطات كامل بدل به مفهومي دم‌دستي و ساده شده است. از سوي ديگر، رسانه‌هاي جديد توانست انسان را از تهديدي كه دغدغه انديشمندان معاصر بود، برهاند، انسان هوشمند امروزي نگراني از تك ساحتي شدن و نااميدي‌اش را در ایجاد رسانه‌هاي اجتماعي برطرف كرده است.

با تحولات جديد در عرصه ارتباطات، در هر لحظه جاي مخاطب و منبع خبر عوض مي‌شود و چنان سياليتي بر فضاي رسانه حاكم است كه قالب دادن و جهت‌دهي به آن را با دشواري مواجه مي‌سازد، شايد از اين سبب است كه بايد تعريفي منعطف‌تر و منبسط‌ ‌تر از مديريت رسانه ارايه نمود.
تصريح مي شود كه به گفته محققان، فضای مجازی دنیای وسیع و پیچیده‌ای است كه گروه‌ها و افراد مختلف با گرایش‌‌ها، باورها و اعتقادات گوناگون در آن زندگی می‌كنند. واژه «زندگی» در این فضا به اشتباه به كار نرفته است، چرا كه این دنیا توأمان و همگام با دنیای واقعی و شاید بیش‌تر بر وجود آدمی و باورهایش اثر می‌گذارد.

از بین رفتن فاصله مکانی و افزایش بی‌سابقه توان انسان‌ها برای مبادله و مراوده با یکدیگر، فرایند هویت‌یابی جمعی افراد را دگرگون کرده است. بي‌شك اين مهم از اقتضائات رسانه‌اي بودن اين فضاست. فضايي كه مولود و موجد مفاهيم جديدي نيز بوده است، مفاهيم نويني كه در زیر به مواردي از آن‌ها اشاره مي‌شود:

1- يكي از اين مفاهيم «هنر ديجيتال» است، این مفهوم اصطلاحی عمومی برای گستره‌ای از آثار هنری و شیوه‌هایی است که از فناوری دیجیتال به عنوان بخش ضروری برای خلق و یا ارایه آن‌ها استفاده می‌شود. ورود فناوری دیجیتال به دنیای هنر باعث دگرگونی فعالیت‌هایی مانند نقاشی، رسم، مجسمه‌سازی و هنرهای صوتی یا موسیقی شده است.

در دنیا بیش از شش دهه از شکل‌گیری هنر دیجیتال می‌‌گذرد مفهومي كه در ايران با تاخير اما به تدریج در حال شناخته شدن است. اين در حالي است كه در کشور ما در طول دو دهه گذشته در رشته‌های پویانمایی رایانه‌ای، جلوه‌های ویژه تصویری، پردازش و ساخت صدا و موسیقی الکترونیک و دیگر رشته‌های هنرهای دیجیتال پابه‌پای تحولات در غرب، ابتکارات و تولیداتي داشته است، ولی به خاطر كم‌توجهي به چنين اقداماتي در قالب مفهوم هنر ديجيتال نگاه و دستاوردهاي آن معرفي نشده است.

در اتصال به عالم رسانه، به ويژه رسانه‌هاي ديجيتال، اين نوع هنر، تحولي شگرف پديد آورده است و تردیدی نیست که ویژگی‌های هنر دیجیتال آن را به یکی از قدرتمندترین رسانه‌ها در تاریخ کنونی بدل كرده است، زیرا با آن می‌توان به خلق آثاری پرداخت که پیش از آن دست‌یابی به آن‌ها بسیار سخت و حتی رویایی بود. از سوي ديگر دسترسی راحت به وب سایت‌هایی که می‌توان فیلم روی آن‌ها بارگزاری کرد، این امکان را فراهم ساخته است تا نسل جدیدی از هنرمندان خلاق آثار تولیدی خود را عرضه و راحت به مخاطبین دلخواه خود دسترسی پیدا ‌کنند. حالا هر چه یک رسانه دیجیتال شناخته شده‌تر باشد و بیشتر مورد استفاده قرار گیرد، تاثیر آن بر ایجاد و تنوع هنرهای دیجیتال فزوني مي‌يابد.

2- مفهوم ديگر گوشي‌هاي هوشمند همراه است، گوشي‌هاي هوشمند همراه حالا ديگر تنها يك وسيله ارتباطي براي انتقال مكالمه نيستند،‌ تلفن همراه حالا به يك رسانه همراه، يك بانك همراه و در مفهومي به يك دولت همراه بدل شده است،. در اين مورد اخير يادآوري مي‌شود كه همه دولت‌ها ديرتر يا زودتر بايد خدمات خود را بر روي موبايل ارايه كنند و برخي مباني حقوقي خود را در اتصال با اين مفهوم تغيير دهند و اي بسا حقوق جديدي را براي افراد بر اين اساس تعريف كنند.

اينگونه است كه موبايل تنها يك تلفن همراه نيست، بخشي از زندگي است، نشاني حقوقي گيرنده است، از طريق آن شخص با همه ادارات، مراكز خدماتي و اقتصادي، مراكز توليد اطلاعات و ... ارتباط برقرار مي‌كند، از آنها خدمت دريافت مي‌دارد يا به آنها خدمتي را عرضه مي‌كند. تنها در سال 2014، یک میلیارد دستگاه گوشی هوشمند در دنیا فروخته شده است این میزان بیش از دو برابر تعداد لپ تاپ های فروخته شده طی این سال است. ترديدي نيست كه در كشور ما ايران نيز اگر آمار روشني از ميزان خريد گوشي‌هاي هوشمند ارايه شود،‌ حيرت خواهيم كرد چرا که ضريب نفوذ تلفن همراه در کشورمان، بيش از 100 درصد است، و اين يعني گوشي همراه، پاره‌اي از زندگي و عاملي موثر و تعيين كننده در نحوه و سبك آن به شمار مي‌رود.

3- شبکه‌های اجتماعی مفهوم ديگر برآمده در اين عصر و روزگار به شمار می‌رود كه زندگي ما و كيفيت آن را متاثر ساخته است. امروز از هر 10 نفر، چهار نفر از گوشی‌های همراه خود برای ارتباط با شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی هر روز بیش‌‌تر و فراگيرتر از گذشته مورد استفاده قرار مي‌گيرند و همواره در حال تحول و توسعه است، همواره شكل و قالبي جديد مي‌يابد تا مشتركان و مخاطبان بيش‌تري با آن درگير شوند.

یکی از ویژگی‌های شبكه‌هاي اجتماعي اين است كه علم اقتصاد كلمه در اين شبكه تا حدي گسترش يافته است كه ديگر از متن‌هاي طولاني و كسل كننده در آن خبري نيست، مفهوم ارتباط رسانه‌اي اگر تا پيش‌ از اين با ابتناي بر واژگان شكل مي‌گرفت، در اين بستر در حال تغيير است، به عبارت ديگر 63 درصد از شبکه‌های اجتماعی از تصاویر تشکیل شده‌اند و 32 درصد آن نيز فيلم‌ها و ویدئو‌هاي كوتاه است.

 مردم خواست خود را بر اين رسانه غلبه داده‌اند، چندانكه تصاویر منتشره در شبکه‌های اجتماعی، 53 درصد بیشتر مورد توجه مخاطبان واقع شده است، ضمن اينكه آنان توانسته‌اند در فرصت تعاملي پيش آمده بيش از ارتباط با متن‌ها نظرات خود را ثبت و ارايه كنند درصد بیشتر موجب درج نظر مخاطبان شده و 84 درصد بیش‌تر باعث کلیک آنان روی تصویر می شوند.

در شبكه‌های اجتماعی، مفاهیم زمان و مكان معانی تازه‌ای پیدا كرده‌اند به گونه ای که انتقال آنی دیتا، سرمایه و امكان ارتباط هم‌زمان میان افراد در نقاط مختلف، فواصل زمانی و مكانی را از میان برده چهارچوب‌های نظم سابق را مخدوش نموده است، امروزه هر كسی می‌تواند با ورود به این شبكه‌ها هر پیامی را به هر كسی در هر كجا و به هر تعداد ارسال كند.

4- و مفهوم ديگر «واقعیت مجازی» است، فرهنگ عصر اطلاعات در چارچوب انتقال نمادها به وسیله واسطه‌های الكترونیك شكل می‌گیرد. این واسطه های متنوع با مخاطبان گوناگونی سر و كار دارند و مجموعه‌هایی غنی از حیث محتوای نمادین و در قالب متون الكترونیك در اختیارشان قرار می دهند. این فضای مجازی، حاوی اطلاعات متكثر و متنوع، به صورت بخشی از واقعیت اجتماعی عصر جدید در می‌آید و فضای اصلی تعامل‌های معرفتی را كم و بیش در اختیار می گیرد.

 واقعیت مجازی یکی از قدیمی‌ترین و مهمترین پارادایم های حک شده در ذهن ما را می شکند و آن پارادایم تماشای تصویر متحرک از دریچه یک پنجره است. از زمانی که تلویزیون و سینما اختراع شد و مردم را مخاطب خود يافت، فرد تنها می‌توانست به یک صفحه نگاه کند و اگر صورتش را از روبه‌روی آن صفحه برمی‌گرداند، اشیا و محیط اطرافش را مشاهده می‌کرد. حال آن‌كه در فناوری واقعیت مجازی، زمانی که به عنوان مثال ابزار واقعیت مجازی جلو ديديگان شخص قرار مي‌گيرد، هنگامی که سر خود را حرکت دهد، براساس آن حرکت، تصویر نمایش داده شده نیز تغییر می‌کند گویی که دقیقاً در آن محیط قرار گرفته است.

بنابراین با وجود شبکه های اجتماعی و وفور گوشی های هوشمند به عنوان رسانه های جدید و ظهور ابزارهایی چون هنر دیجیتال و واقعیت مجازی، تولید محتوا و نشر آن به وفور و خیلی سریع انجام خواهد گرفت. بدین ترتیب هر کسی در هر جای دنیا می تواند صاحب یک رسانه باشد، در آن اثری از خود باقی گذاشته و یا حتی جریان و حرکتی نو را خلق کند. هر روز سیلی از محتوا از مطلب و نظر گرفته تا تصویر و فیلم به راه می افتد و خیلی سریع مخاطبان مختلف با زبان ها و فرهنگ های متفاوت را با خود همراه می کند.

این نوع نگاه به دنیای رسانه امروز بدان معناست که مسیری پرحادثه و دشوار پیش روی ماست. شاید حرکت در این مسیر به ناچار و یا از روی میل باشد و رهروانش را خواسته و ناخواسته با مصائبی دست به گریبان کند، اما بی شک فرصت‌های تازه ای را نیز پدید خواهد آورد که باید آن‌ها را غنیمت شمرد و برای رسیدن به چشم اندازهای آرمانی به کار گرفت.