پادشاه سنت شکن و واقعیت‌های تازه عربستان

برای عربستان سعودی، کشوری که به محافظه‌کاری و پرهیز از تغییرات ناگهانی شهرت دارد، اتفاقات چند هفته اخیر غیرعادی بوده است.

به گزارش بی بی سی، شتاب و گستره تصمیماتی که ملک سلمان از زمان نشستن بر کرسی سلطنت در ماه ژانویه و پس از درگذشت ملک عبدالله گرفته است، با معیارهای عربستان سعودی نفس گیر و بی سابقه است.

در سیاست خارجی، روش محتاطانه عربستان در مواجهه با بحران های منطقه ای و اهمیتی که این کشور برای دیپلماسی آرام قائل بود، با تصمیم به حمله هوایی به یمن به دور انداخته شد.

عربستان سعودی ناگهان در نقش غیرمعمول رهبر حرکتی ظاهر شده است که بسیاری در منطقه آن را یک عملیاتی نظامی مورد حمایت کشورهای عرب سنی برای جلوگیری از توسعه طلبی ایران شیعه تلقی می کنند.

تغییر نسل
اما تغییرات در داخل عربستان کمتر عجیب نیست.

امیر محمد بن نایف، وزیر کشور در ماه ژانویه به طور غیرمنتظره ای به عنوان نایب ولی عهد پس از امیر مقرن بن عبدالعزیز (ولی عهد وقت) منصوب شد.

پادشاه سنت شکن و واقعیت‌های تازه عربستان
پسر ملک سلمان (چپ) نایب ولیعهد و برادرزاده قدرتمند ملک سلمان (راست) ولیعهد شد

امیر محمد اولین نوه عبدالعزیز ابن سعود، بنیانگذار عربستان سعودی بود که بر پلکان منتهی به تخت سلطنت قدم می گذاشت.

ملک سلمان در همان زمان جوانترین پسر خود، امیر محمد بن سلمان را هم به عنوان وزیر دفاع منصوب کرد.

این انتصاب ها به اندازه کافی مهم بودند، اما حالا با تغییراتی غیرمنتظره دنبال شده اند.

امیر مقرن از صحنه خارج شده و امیر محمد بن نایف جای او را به عنوان وارث تاج و تخت گرفته و امیر محمد بن سلمان هم به عنوان نایب ولیعهد معرفی شده است.
پادشاه سنت شکن و واقعیت‌های تازه عربستان

کشوری که به داشتن پادشاهان هفتاد ساله و هشتاد ساله عادت کرده بود، یک شبه صاحب ولیعهدی شده که پنجاه و چند سال دارد و جانشینش هم سی و چند ساله است.

سال ها تصور بر این بود که نسل جدید به آرامی و در فرایندی طولانی راه خود را به سوی سلطنت باز خواهد کرد.

در واقع گفته می شد که ملک عبدالله امیر مقرن را عمدا به عنوان جانشین ملک سلمان انتخاب کرده است تا بر این انتقال حساب شده قدرت به نسل جدید نظارت کند.

اما پادشاه جدید با یک حرکت قلم ضرورت چنین نقشی را نادیده گرفت و امیر مقرن را کنار گذاشت.

ترس از ایران
تغییر مهم دیگری که در چشم انداز صحنه سیاسی عربستان سعودی دیده می شود، کنار رفتن سعود الفیصل، وزیر کهنه کار امور خارجه این کشور پس از چهار دهه است.

کنار رفتن او به دلیل وضعیت نامناسب سلامت چیز عجیبی نبود، اما انتخاب کسی خارج از خاندان سلطنتی به عنوان جانشین او غیرمنتظره بود.

پادشاه سنت شکن و واقعیت‌های تازه عربستان
وزیر امور خارجه جدید عضو خاندان سلطنتی نیست

عادل الجبیر، وزیر امور خارجه جدید، سفیر عربستان در ایالات متحده آمریکاست.

احتمال دارد که انتخاب او دقیقا به دلیل آشنایی اش با مناسبات داخلی تنها ابرقدرت جهان بوده باشد.

عربستان سعودی و سایر کشورهای عرب خلیج فارس نگران چشم انداز توافق ایران و جامعه بین المللی بر سر برنامه اتمی این کشور هستند که ممکن است به توسعه نفوذ منطقه ای ایران بینجامد.

دخالت بی سابقه عربستان در یمن نشان می دهد که این مسئله در حال حاضر نگرانی اصلی حاکمان سعودی است.

یکی از تازه ترین فرامینی که ملک سلمان صادر کرده، پرداخت پاداشی معادل یک ماه حقوق به تمام اعضای نیروهای نظامی و امنیتی بوده است.

همزمان، ارتقای مقام دو چهره اصلی عملیات نظامی در یمن، یعنی وزیران کشور و دفاع، به تمام منتقدان احتمالی این عملیات در درون خانواده سلطنتی این پیام را می فرستد که رهبری، بدون هر گونه تزلزلی به راهی که برگزیده، پایبند است.

احتمالا شایعاتی در مورد مخالفت های پنهانی در درون خانواده سلطنتی وجود دارد.

اما این مخالفت ها احتمالا مربوط به امیران سالخورده ایست که در انتصاب های جدید نادیده گرفته شده اند، یا کسانی که معتقدند انتصاب سمت های عالی شتابزده صورت گرفته و مهلت دست یافتن به توافق در درون خانواده سلطنتی داده نشده است.

ملک سلمان، گویی این واکنش ها را پیش بینی کرده و در فرمان انتصاب کوچکترین پسرش که نسبتا هم ناشناخته بود، نوشته که ارتقای او با موافقت اکثریت اعضای شورای بیعت خانواده سلطنتی صورت گرفته، یعنی شورایی که برای اطمینان یافتن از انتقال آرام قدرت تشکیل شده است.

واقعیت های جدید
عربستان سعودی شاهد یک سنت شکنی بزرگ است و محافظه کاری گذشته دیگر در آن ظهوری ندارد.

پادشاه و مشاوران جوانش احتمالا به این نتیجه رسیده اند که روش های قدیمی برای رویارویی با چالش های جدیدی مناسب نیست که عربستان سعودی چه در داخل و چه در منطقه با آن مواجه است.

ده ها نفر در روزهای اخیر بازداشت و به برنامه ریزی برای دست زدن به اعمال تروریستی تحت نام گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) متهم شده اند.

القاعده در حال استفاده از فرصت در یمن برای تقویت پایه هایش در آنجاست تا به اهدافی در عربستان حمله کند و ایران هم در حال ایفای نقشی عمده در عراق، سوریه و جاهای دیگر است.

از طرف دیگر در شرایطی که هزینه های عمومی عربستان، از جمله به دلیل جنگ در یمن، سرسام آور است، قیمت نفت پایین مانده است.

خالد الفالح، مدیرعامل شرکت سعودی آرامکو به عنوان رئیس این شرکت جای علی نعیمی، وزیر نفت را گرفته است و انتظار می رود که نعیمی در چند ماه آینده از وزارت نفت برود و جای خود را احتمالا به عبدالعزیز بن سلمان، پسر دیگر ملک سلمان بدهد که اکنون معاون وزیر نفت است.

گمانه زنی چیز تازه ای نیست، اما عربستان سعودی باید با این واقعیت تکان دهنده کنار بیاید که این روزها تقریبا هر چیزی ممکن است.