نقاط ابهام و چند پرسش اساسی درباره حادثه جده

روحانی، صادق - ماجرا از یک پیام در شبکه های اجتماعی آغاز شد که در آن از تعرض به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده در عربستان سعودی و در بازگشت از مراسم عمره آغاز شد.

رفته رفته تکذیب ها و تایید ها آغاز شد و پس از روشن شدن اصل ماجرا واکنش ها به آن ها در رسانه ها و از جانب اشخاص و چهره ها شدت گرفت. حتی برخی از مراجع عظام تقلید نیز به این خبر واکنش نشان دادند. اما ماجرا به همین جا خاتمه نیافت. انواع کمپین ها و پیام ها در شبکه های اجتماعی درباره ضرورت برخورد با دولت عربستان شکل گرفت و حتی عده ای به فکر تحریم مناسک حج عمره افتادند. کم کم ابعاد این مسئله گسترده تر شد تا اینکه گروهی از مردم جلوی سفارت عربستان در تهران تجمع کردند و مراتب اعتراضشان را به دولت عربستان با انواع و اقسام شعارها نشان دادند. در تمام این مراحل هم نقش شبکه های اجتماعی پررنگ تر از همیشه و بود و انواع و اقسام اخبار رسمی و غیر رسمی، خبرهای موثق و شایعات و حتی لطیفه و هجویات و غیره دست به دست می شد.

آیا این نخستین بار است که اتفاقاتی از این دست درباره اتباع ایرانی در نقاط مختلف دنیا می افتد؟ پاسخ قطعا منفی است. نگاهی به آمار ایرانیان زندانی در کشورهای دیگر از جمله در همین عربستان نشان می دهد که این نخستین باری نیست که با ایرانیان خارج از کشور بد رفتاری می شود. اما این حادثه نقاط مبهم بسیاری دارید این نوشتار در ادامه سعی می کند نگاهی گذرا به آن ها داشته باشد:

1.اصل حادثه:

دو مامور سعودی در خروجی یک فرودگاه از میان مسافران یک کاروان دو کودک را جدا می کنند و می برند. سوالی که مطرح است این است که واقعا خطر چنین اقدامی در یک فرودگاه برای کسی که می خواهد چنین اقدام خلافی را بکند آن هم در شرایطی که مامور رسمی دولت است تا چه اندازه است؟ آیا این مسئله آنقدر تعجب آور نیست که شک نکنیم که این اقدام برنامه ریزی شده باشد؟

2.گسترش وسیع خبر

در روزهای نخست ماجرا در حالی که بسیاری از رسانه های رسمی سکوت کرده بودند، در سطحی وسیع در شبکه های اجتماعی این خبر دست به دست می شد. این در حالی است که رسانه های رسمی داخلی ایران در مواجهه با این مسئله همانند موارد مشابه قبلی برخورد کرده و تنها به منابع رسمی اکتفا کردند. هماهنگی تجمع مقابل سفارت عربستان نیز از سوی شبکه های اجتماعی صورت می گرفت.

3.سازماندهی محتوای اعتراضات

محتوای پیام های منتقل شده علاوه بر اعتراض به نفس ماجرا حاوی محتواهایی با مضامین ضد عربی یا مضامینی بود که شیعه و سنی را در تقابل هم قرار می دهد. در حقیقت به نظر می رسد موج خشم مردمی از این اتفاق بستری را برای پررنگ کردن نزاع های قومی و مذهبی در ایران فراهم کرده است.

نگاه از بالا به حوادث

باید در نظر داشت که نمی توان به صورت قطع یقین گفت که حتما دست هایی پشت پرده به دنبال گل آلود کردن فضا هستند. اما اگر از منظری فراتر از یک اتفاق ساده و واکنش جامعه به آن به مسئله روابط ایران و عربستان در جامعه نگاه کنیم ممکن به تحلیل های دقیق تری دست یابیم.

تقابل ایران و عربستان در منطقه نکته ای نیست که از کسی پوشیده باشد. این مسئله عمری چند دهه ای دارد. با این وجود در سال های اخیر به خصوص بر سر جریان سوریه، این تقابل شکلی عینی تر به خود گرفته است. با این تفاوت که ایران در معادلات منطقه ای دست بالاتر را دارد. از سوی دیگر رویارویی ایران و عربستان محدود به مسئله سوریه و بحرین نماینده است و اکنون پس از سرنگونی حکومت در یمن و قدرت گرفتن حوثی ها که به ایران نزدیک تر هستند، رویارویی دو کشور به حیاط خلوت عربستان نیز کشیده شده است. جمهوری اسلامی ایران در ماجرای یمن طبق سیاست اصولی خود در سایر نقاط خاورمیانه عمل کرد، یعنی هیچگاه دخالت مستقیمی در امور داخلی نداشت و طبق اظهارات رسمی بر حق سرونوشت مردم یمن نیز تاکید کرد. اما عربستان سعودی مدعی است که ایران از انقلابیون حوثی حمایت نظامی می کند. به صورت خلاصه آتش جنگ در یمن و دخالت مستقیم عربستان در این کشور بیش از همیشه ایران و عربستان را در منطقه در مقابل هم قرار داده است.

با توجه به همه ملاحظات بالا، حالا به چند سوال خواهیم پرداخت:

اگر فضای تقابل عرب و عجم شکل بگیرد چه منفعتی برای ایران دارد؟

 پاسخ به این سوال بسیار ساده است. نه تنها منفعتی برای ایران ندارد ، بلکه بسیار هم ضرر خواهد داشت. دولت سعودی ها در عربستان و همپیمانانشان با توسل به ابزار وسیع تبلیغاتی که دارند در سال های اخیر به شدت موضوع عرب در برابر عجم را در راستای سیاسی ایران هراسی تبلیغ کرده اند. این در حالی است که این فضا در ایران اگرچه ممکن است در لایه های کوچکی از جامعه وجود داشته باشد اما هیچگاه فضای عمومی جامعه ما این مسئله را بر نمی تابد. به خصوص که بخشی از مردم ایران که خود را ایرانی هم می دانند، در جنوب عرب زبان هستند. بنابر این دامن زدن به دعوای عربی و عجمی در تقابل مستقیم با امنیت ملی ایران دارد.

دامن زدن به اختلافات شیعه و سنی چه منفعتی برای ایران دارد؟

این مسئله هم کاملا مشخص است که نه تنها منفعتی ندارد بلکه در ضدیت با منافع ایران دارد. اولا که در جای جای ایران شیعیان و اهل سنت با هم زندگی می کنند و دامن زدن به این اختلافات در تباین با امنیت ملی ایران است. از سوی دیگر با توجه به سیاست ها و نقش آفرینی های ایران در منطقه به خصوص در مقابله با گروه های تروریستی درمنطقه مانند داعش نیز دامن زدن به اختلافات شیعه و سنی دست ایران را بیش از پیش بسته خواهد کرد.

دمیدن در اختلاف عرب و عجم یا شیعه و سنی به سود کیست؟

اولین کسی که از این مسئله منتفع می شود، گروه های افراطی منطقه به خصوص تروریست های داعش هستند که نان مخالفت با ایران را می خورند و بیشترین یارگیری را از میان افراد کم اطلاع تر و گروه های پایین اجتماعی می کنند. آن ها از هیجانی و قطبی شدن منطقه بیشترین منفعت را دارند. دولت های حامی این گروه ها نیز به تبع از این مسئله بیشترین سود و منفعت را خواهند برد.

راه جلوگیری و مقابله با مسائلی شبیه آنچه که در فرودگاه عربستان افتاد، چیست؟

در روزهای اخیر به خصوص در شبکه های اجتماعی از دولت و مسئولین خواسته می شد که مناسک عمره را تعطیل کنند. همچنین از مردم می خواستند که به عمره نروند تا از این راه دولت عربستان به لحاظ اقتصادی تحت فشار قرار گیرد. اولا باید گفت که سعودی ها خود نیز به دنبال این هستند که سهمیه ایران از حج و عمره را کاهش دهند و با تحریم ایران نه تنها بر آن ها فشاری وارد نمی شود بلکه آن ها استقبال هم خواهند کرد. جدای از اینکه سهم ایران از میان زائرانی که همه ساله به حج می روند درصد بسیار پایینی است و تاثیری در اقتصاد عربستان نخواهد گذاشت. از سوی دیگر پس از گذشت تب و تاب مربوط به این حادثه، همچنان تعداد کثیری از ایرانیان خواهند بود که متقاضی رفتن به عمره خواهند بود. در حقیقت خواست انجام حج و عمره یک خواست دائمی و خواست تحریم حج یک خواسته گذراست و عملا تحریم حج نتیجه عکس خواهد داد. به نظر می رسد تنها را مقابله با حوادثی از این دست، هوشیاری بیشتر مسئولان برای جلوگیری از چنین اتفاقات است و در ادامه و پس از روی دادن این اتفاقات پیروی از پروتکل های بین المللی و راه های قانونی است.  

نتیجه گیری

عملی که در فرودگاه جده رخ داده است، بسیار شنیع است و قطعا مسئولان امر باید با قدرت آن را پیگیری کنند، اما واکنش های مردمی نیز نیازمند توجه و هوشیاری جدی مردم و مسئولان است.نباید بگذاریم که یک حادثه در این سطح کل معادلات منطقه ای ایران و با همسایگانش را زیر سوال ببرد. همچنین باید توجه داشت که به واسطه درگیر شدن در احساسات و هیجانات امنیت ملی داخلی خود را تحت الشعاع قرار دهیم. همچنین باید مراقب باشیم که دست بالای خود در منطقه را با هیجانات واحساسات متزلزل نکنیم. اینکه این حادثه نقشه ای برای دامن زدن به ایران هراسی  و قطبی شدن معادلات منطقه ای باشد دور از ذهن نیست.