مذاکرات پرفراز و نشیب در شهر "فراز و نشیب"

ماراتن مذاکرات هسته‌ای ایران در شهر لوزان سوئیس، چهارمین روز  خود را هم سپری کرد و امروز وارد پنجمین روز خودش شده است. مذاکره کنندگان که دور قبل در شهر ژنو با هم چانه‌زنی کرده بودند، این بار در فاصله 50 کیلومتری شمال شرقی ژنو گرد هم آمدند تا گره از کار بگشایند.

شاید نقطه مشترک جغرافیایی دو دور اخیر مذاکرات این بود که هر دو شهر محل برگزاری مذاکرات، یعنی ژنو و لوزان، مشرف به یک دریاچه به نام دریاچه ژنو بودند؛ دریاچه‌ای که پیاده‌روی در حاشیه آن برای خود حاشیه‌هایی داشته است. فشرده و جدی بودن مذاکرات این بار تا به حدی بود که وزیر خارجه آمریکا را وادار به دوچرخه‌سواری کرد. ظریف هم بخاطر اینکه از حاشیه‌ در امان باشد، از این شهر فاصله گرفت و برای به پیش راندن مذاکرات به بروکسل رفت تا با همتایان اروپایی خود و به میزبانی خانم فدریکا موگرینی گپ و گفتی داشته باشد.

برگردیم به لوزان؛ این دور از مذاکرات هسته‌ای هم مانند دورهای مهم قبلی با فراز و نشیب‌هایی در شهر "پرفراز و نشیب" لوزان مواجه بوده است. لوزان بر روی سه تپه ساخته شده و به شهر «فراز و نشیب» معروف است.

پس از پایان روز اول و تقریبا روز دوم مذاکرات، اظهار نظرهایی که به ویژه توسط مقامات ناشناس غربی در رسانه‌های آن طرفی منعکس شد، حکایت از کندی و سختی مذاکرات داشت، اما به تدریج هوا آفتابی‌تر شد و فضای مذاکرات گرم‌تر.

آقای علی اکبر صالحی که مقام آمریکایی در جلسه توجیهی با خبرنگاران او را فردی خیلی حرفه‌ای در موضوعات فنی توصیف می‌کند، روز سه‌شنبه در اظهار نظری که بازتاب وسیعی در رسانه‌ها داشت میزان پیشرفت در موضوعات فنی را 90 درصد عنوان کرد و گفت که یک موضوع باقی مانده، که آن هم قرار بود همان شب حل و فصل شود.

فضا تا به جایی پیش رفت که حتی گمانه‌زنی‌ها درباره اینکه وزرای خارجه اروپایی هم رهسپار شهر دانشجویی سوئیس شوند، در رسانه‌ها چرخید.

لوزان به علت داشتن دانشگاه‌های زیاد به شهر دانشجویی نیز ملقب است. دانشگاه لوزان و دانشگاه پلی تکنیک فدرال لوزان دو دانشگاه مطرح این شهر و از معتبرترین دانشگاه‌های دنیا هستند.

رویترز در خبری نوشت که وزرای خارجه اروپا اواخر هفته جاری به لوزان خواهند رفت، هر چند گزارش به روز شده این خبرگزاری عنوان کرد که سایر وزرای خارجه در صورت پیشرفت به مذاکرات در حال جریان خواهند پیوست.

جاش ارنست، سخنگوی کاخ سفید سه شنبه شب احتمال موفقیت در مذاکرات هسته‌ای را 50 به 50 دانست. این اظهارات در شرایطی بود که ظاهرا روز سه‌شنبه "روز خوب فنی" مذاکرات بوده است. در ادامه، کار در روز چهارشنبه هم با دیدارهای وزرای خارجه ایران و آمریکا به همراه معاونان و هر از گاهی آقایان صالحی و مونیز برگزار شد، ادامه یافت. البته لوزان در روز چهارم میزبانی مذاکرات، مهمانان جدیدی هم داشت که سایر مذاکره کنندگان 1+5 بودند. با حضور آنها دیدارهای دوجانبه و چندجانبه بیشتری از جنس‌های مختلف هم برگزار شدند.

اما شمار جلسات دوجانبه، سه‌جانبه و چندجانبه به حدی است که هر از گاهی خبرنگاران هم حساب کار از دستشان در می‌رود که جلسه مزبور چندمین جلسه آن روز، یا این دور مذاکرات است. تردید خبرنگاران زمانی بیشتر می‌شود که جلسه برای استراحت یا مشورت داخلی برای مدت کوتاهی متوقف می شود تا دوباره از سرگرفته شود. در این مجال، اختلاف روایت‌ها پیش می‌آید، چون بعضی‌ها آن را در چرتکه‌شان دو جلسه و بعضی‌ها هم یک جلسه با استراحت حساب می‌کنند.

اما جدای از تعداد دقیق جلسات، آنچه که در داخل اتاق مذاکرات اتفاق می‌افتد، مهمتر به نظر می‌رسد. با احتمال پیشرفت در مذاکرات فنی یا دست کم قابل حل بودن موضوعات فنی، وقتی کار به مرحله سیاسی می‌رسد شیب سربالایی در مذاکرات برای طرفین تندتر می‌شود. مذاکره‌کنندگان هم با مذاکرات فشرده و طاقت‌فرسای خود باید این شیب را تا حدی ملایم‌تر کنند که سایر وزرای خارجه 1+5 را هم برای آمدن به محل مذاکرات ترغیب کند؛ چرا که شاید پاهای آنها تاب شیب تند را ندارد.

آقای ظریف روز گذشته آمدن سایر وزرای خارجه به مذاکرات را در صورت نیاز ممکن دانست ولی گفت که برای این دور، آمدن آنها بعید است.

این اظهار نظر وزیر امور خارجه ایران شاید از نیاز به زمان و جلسات مذاکراتی بیشتر مذاکره‌کنندگان فعلی، به جای نیاز به حضور وزرای خارجه دیگر حکایت داشته باشد. یعنی در موضوعات سیاسی پیشرفت‌ها کندتر صورت می‌گیرد و لازمه روان‌تر کردن آن، به قول آقای ظریف "اراده سیاسی" طرف مقابل است.

در ارزیابی شرایط مذاکرات، خانم مرضیه افخم، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در نشست هفتگی خود با خبرنگاران روز گذشته گفت که "بخش زیادی از مسایل فنی حل شده و بحث درباره تحریم‌ها ادامه دارد."

سید عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایرانی مذاکرات را اینگونه ارزیابی کرد: مباحث بعضاً به‌شکل خوبی پیش می‌رود و برخی راه حلها هم روشن‌تر شده و در برخی موارد هنوز به کار بیشتر نیاز است.

آقای عراقچی در واکنش به ارزیابی‌ها درباره میزان پیشرفت در مذاکرات گفت: درصدهایی که عنوان می‌شود یا حرفهایی که گفته می‌شود هیچ کدام ملاک نیست و فقط می‌توانم بگویم با توجه به فضایی که وجود دارد نظرات تغییر می‌کند.

در سایه این اظهار نظرهای مقامات ایرانی و خارجی، همچنان بازار حدس و گمان‌ها درباره نتیجه این دور از مذاکرات داغ است.

از اواخر شب گذشته منابع از احتمال تمدید مذاکرات تا روز یکشنبه خبر می‌دهند. ادامه مذاکرات طی چند روز آینده منوط به میزان پیشرفت طی امروز و فردا خواهد بود. در صورت پیشرفت مطلوب و نیاز به تدوین متن توافق، انتظار می‌رود تیم مذاکره کننده ایرانی، روزهای آغازین سال نو را در محل مذاکرات هسته‌ای سپری کند.

اما نیکلا ریوییر، مذاکره کننده فرانسوی امروز گفت: ما از توافق فاصله داریم. طرفین تا کنون به پیشرفت جدی دست نیافته‌اند.

به گفته این دیپلمات اروپایی، طرفهای مذاکره بار دیگر موضوع تمدید مهلت تعیین شده برای دستیابی به چارچوب توافق را مد نظر قرار داده‌اند.

یک دیپلمات اروپایی دیگر هم به فرانس 24 گفت که ایران و 1+5 اختلاف زیادی درباره موضوع تحقیق و توسعه دارند.

به نظر می‌رسد که موضوع تحقیق و توسعه تنها موضوع مورد اختلاف ایران و 1+5 در این دور از مذاکرات نیست.

دیپلمات اروپایی می‌گوید: ما بر بروی لغو سریع تحریم‌های اروپا و آمریکا به توافق رسیدیم اما لغو تحریم‌های سازمان ملل  به سالها زمان نیاز است و به گزارشات آژانس به شورای امنیت بستگی دارد.

ظریف امروز پس از دیدار با همتای آمریکایی خود گفت: گفت‌وگوها به شدت پیچیده است و ما به مراحل پایانی مذاکراتی رسیده‌ایم... هنوز کمی با این که بگوییم به فهم مشترک رسیدیم فاصله داریم و کار زیادی داریم.

وی گفت: تا زمانی که لازم باشد (در مذاکرات لوزان) می‌مانیم.

با این وجود، احتمال دیگری که در رسانه‌ها مطرح شده، این است که مذاکره‌کنندگان پس از بازگشت به پایتخت‌هایشان در اواخر هفته جاری، مجددا هفته بعد چمدان‌های خود احتمالا در یکی از شهرهای سوئیس ببندند. هر چقدر که این دور از مذاکرات حساس و مهم به نظر می‌رسد، دور بعد مهمتر و حساس‌تر خواهد بود، چون به ضرب‌الاجل پایان ماه مارس نزدیک‌تر می‌شود.

جان کلام اینکه، مذاکرات هسته‌ای با وجود پیشرفت‌های قابل ملاحظه هنوز موضوعات و تصمیم‌گیری‌های سختی را پیش رو دارد. اگر عمده موضوعات فنی حل شده باشد، به این مفهوم است که ایران تا آنجایی که می شده، در مذاکرات راه آمده و همکاری کرده است. الان نوبت طرف مقابل است تا در موضوعات فنی همکاری کرده و همچنین تکلیفش را با تحریم‌های پیر و فرتوتش مشخص کند.  باید منتظر ماند و دید که آیا غرب در این دور یا دور بعدی، از تحریم‌هایی که به خود دلبسته‌ و وابسته‌اش کرده‌اند، کوتاه خواهد آمد یا همچنان با دنده چپ عازم مذاکرات خواهد شد.