آماری تکان دهنده: از زمان آغاز کاهش تراز آب دریاچه ارومیه در سال ۷۷، تاکنون مساحت اراضی کشاورزی، ۱۳۹ هزار هکتار افزایش پیدا کرده / ۹۰ درصد مصارف آب حوضه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که ۵۷ درصد آن برای سه محصول یونجه، سیب و چغندرقند است

 

مهمترین عوامل موثر در خشک شدن دریاچه ارومیه

همانطور که اطلاع دارید دلایل متعددی برای خشک شدن دریاچه ارومیه بیان می شود. از تاثیر احداث سدها گرفته تا ساخت پل بر روی بستر دریاچه. مشخصا بفرمایید مهمترین عوامل موثر در خشک شدن دریاچه ارومیه کدامند؟

بر اساس بررسی های کارشناسی صورت گرفته،تغییرات اقلیمی و استمرار خشکسالی‌ها، توسعه نامتوازن بخش کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و مصرف بیش از حد مجاز منابع آب تجدید پذیر حوضه آبریز دریاچه ارومیه به عنوان سه عامل اصلی در وضعیت کنونی دریاچه مطرح شده است. در بحث تغییرات اقلیمی و استمرار خشکسالی ها بررسی آماری نشان می دهد میزان بارندگی ها در دو دهه اخیر نسبت به دوره دراز مدت ۵۰ ساله بیش از ۱۸ درصد کاهش یافته که این کاهش در کنار تغییر الگوهای بارش (وقوع بارش های کمتر از ۵ میلیمتر با رواناب ناچیز) موجب کاهش شدید رواناب تولیدی در سطح حوضه شده است. همچنین درجه حرارت در سطح حوضه آبریز در دو دهه اخیر نسبت به دوره دراز مدت ۵۰ ساله در حدود ۱ الی ۲ درجه سانتیگراد افزایش یافته که مطابق با برخی مطالعات این افزایش درجه حرارت منجر به افزایش میزان تبخیر و مصرف آب در حوضه آبریز در حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب می شود. یکی از مهمترین موضوعات این می تواند باشد که ذخایر برفی نیز نسبت به میانگین یازده ساله حدود ۸۵ درصدی کاهش داشت که این امر موجب شده رواناب‌های تولیدی نسبت به شرایط نرمال به میزان ۶۰ درصد کاهش داشته باشد.

توسعه نامتوازن بخش کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دو محور افزایش مساحت اراضی کشاورزی و تغییر الگوی کشت از کم مصرف به پرمصرف موجب افزایش مصرف آب در بخش کشاورزی شده است. توجه شما را به این نکته جلب می کنم که در این بخش با تغییر کاربری اراضی زراعی آبی به باغی، تغییر کاربری اراضی دیم به اراضی آبی و تغییر کاربری اراضی ملی به اراضی آبی کشاورزی مواجه هستیم.

براساس آمارهای موجود، از زمان شروع کاهش تراز آب دریاچه ارومیه (سال ۱۳۷۷) تاکنون مساحت اراضی کشاورزی در حدود ۱۳۹,۱۸۶ هکتار افزایش پیدا کرده است .

علاوه بر مواردی که عرض کردم به این موضوع هم توجه داشته باشید که ۹۰ درصد مصارف آب حوضه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که ۵۷ درصد از این مصرف توسط سه محصول یونجه با ۳۲ درصد، سیب با ۱۷ درصد و چغندرقند با ۷.۸ درصد است. یعنی سطح زیر کشت یونجه حدود ۷۰۰۰۰ هکتار ، سطح باغات سیب حدود ۵۸۰۰۰ هکتارکه ۵۰ درصد سطح باغات سیب عمر بیش از ۳۰ سال دارند و سطح کشت چغندرقند حدود ۲۵۰۰۰ هکتار را به خود اختصاص داده است.

تکمیل و اتمام فاز یک پروژه انتقال آبی کانی سیب مهمترین پروژه روند احیای دریاچه ارومیه

با روی کار آمدن دولت سیزدهم برنامه های متعددی از جمله تغییر ساختار ستاد احیای دریاچه ارومیه در دستور کار قرار گرفت. به عنوان دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه بفرمایید که دولت سیزدهم چه اقداماتی را در این مدت برای بهبود وضعیت دریاچه ارومیه انجام د اده است؟

از ابتدای دولت سیزدهم کارگروه ملی دریاچه ارومیه به ریاست معاون اول رئیس جمهور شکل گرفت و مسئولیت دبیری این کارگروه به بنده سپرده شد که پیرو آن غیر از تشکیل دبیرخانه این کارگروه در سطح ملی در سطح استان های حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز کارگروه های استانی تشکیل شد تا ضمن پایش پروژه های مورد بهره برداری، بر اتمام پروژه های نیمه کاره نیز تمرکز شود. خوشبختانه با پیگیری‌ها و تامین منابع مالی لازم فاز یک مهم ترین پروژه احیا دریاچه ارومیه که عبارت بود از پروژه انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه در اسفندماه سال ۱۴۰۱ با حضور ریاست محترم جمهوری به بهره برداری رسید.

از ابتدای این دولت پیگیری‌ها و تامین منابع مالی لازم برای یکی دیگر از پروژه های نیمه کاره در سطح حوضه آبریز شامل انتقال پساب های تصفیه شده فاضلاب های بهداشتی شهرهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه بخصوص دو شهر بزرگ تبریز و ارومیه انجام گرفت. طرح انتقال آب مدول سوم تصفیه‌خانه شهر ارومیه و خط انتقال پساب بهداشتی به طول ۱۱ کیلومتر در تیرماه سال ۱۴۰۲ با حضور معاون اول رئیس جمهور به بهره برداری رسید. با توجه به تامین اعتبار طرح انتقال تصفیه‌خانه شهر تبریز نیز در سال آتی به بهره‌برداری می‌رسد که در نتیجه آن پساب تصفیه شده شهرهای مذکور با لوله به دریاچه ارومیه منتقل خواهد شد.

تونل کانی سیب از نظر ابعاد و اندازه یکی از بزرگترین پروژه های اجرا شده در غرب آسیا است

تکمیل و اتمام فاز یک پروژه انتقال آبی کانی سیب به پیکره دریاچه ارومیه به عنوان مهمترین پروژه روند احیای دریاچه ارومیه مطرح است. بفرمایید این پروژه تا چه حد به نجات دریاچه کمک خواهد کرد؟

با تأمین اعتبارات لازم در سال ۱۴۰۱، فاز یک پروژه انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه در اسفند ماه سال ۱۴۰۱ با حضور ریاست محترم جمهوری به بهره برداری رسید. پروژه انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه شامل احداث ۳۶ کیلومتر تونل، احداث ۱۱ کیلومتر کانال بتنی و تعریض ، لایروبی و ساماندهی ۲۸ کیلومتر رودخانه گدار جهت انتقال حدود ۶۲۳ میلیون مترمکعب آب به دریاچه می‌باشد. تونل کانی سیب از نظر ابعاد و اندازه یکی از بزرگترین پروژه های اجرا شده در غرب آسیا می باشد که از اهمیت به سزایی در تامین بخشی از حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه دارد. تکمیل سامانه انتقال آب سد سیلوه، کانال جلدیان، سد چپرآباد، رودخانه های کانی رش و گدار به دریاچه ارومیه از دیگر پروژه های مهمی بود که در این دولت نهایی شد.ردیف اعتباری این طرح به دلیل افتتاح زودهنگام در دولت قبل حذف شده و طرح به صورت نیمه تمام رها شده بود.

با آغاز کار دولت سیزدهم و سفر ریاست محترم جمهوری به استان، ردیف اعتباری طرح مذکور در قالب مصوبات سفر ریاست جمهوری مجدداً احیا شد تا طرح تکمیل و وارد مدار بهره‌برداری شود. این سامانه شامل دو سد مخزنی سیلوه و چپرآباد و تونل و کانال انتقال آب ۲۱ کیلومتری جلدیان می‌باشد. در صورت تکمیل سد چپرآباد که در مسیر این سامانه قرار دارد، مقرر است مقدار حداقل ۴۵ و حداکثر ۹۰ میلیون متر مکعب از طریق کانال خروجی از این سد به رودخانه گدار و نهایتاً به دریاچه ارومیه انتقال یابد. پروژه چپرآباد تکمیل شده و فرآیند آبگیری آن برای انتقال آب به دریاچه ارومیه از سال آبی جاری آغاز می‌شود. تکمیل مدول ۳ تصفیه خانه ارومیه و خط انتقال پساب خروجی از تصفیه‌خانه به دریاچه ارومیه هم با ظرفیت ۵۱ میلیون متر مکعب یکی از پروژه‌های مهم در راستای نجات دریاچه ارومیه است .

به اقدامات انجام گرفته اشاره داشتید. بفرمایید برای سالجاری چه برنامه هایی تدوین شده است؟

باتوجه به تشکیل دبیرخانه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه برنامه عملیاتی پروژه های طرح احیای دریاچه ارومیه در سال ۱۴۰۲ تهیه و ارائه شده است. تکمیل خط انتقال پساب تصفیه خانه تبریز، تثبیت گرد و غبار و ایجاد باد شکن های زنده و غیر زنده ، اقدامات ترویجی و نرم افزاری، تکمیل ایستگاه های پمپاژ آبیاری تحت فشار ‌و تکمیل شبکه های داخل مزارع و اقدامات قرق و حفاظت از پارک ملی دریاچه و تکمیل شبکه فاضلاب و خطوط انتقال ارومیه و پروژه های مطالعاتی و اجرایی دستگاه های اجرایی شامل لایروبی ، سردهانه سازی، تعادل بخشی از جمله این برنامه هاست.

بهره برداری از کانال ۵/۴ کیلومتری بادین آباد تا پایان سال

در حال حاضر چه پروژه های مهم و تاثیر گذار را در دست اجرا دارید؟

اجرای فاز دوم پروژه انتقال آبی کانی سیب به پیکره دریاچه ارومیه از جمله پروژه های در دست اجرا می باشد. فاز دوم انتقال آب کانی سیب برای انتقال ۱۸۰ میلیون متر مکعب از طریق سد و تونل کانی سیب به دریاچه ارومیه است. سد انحرافی و کانال ۵/۴ کیلومتری بادین آباد از جمله پروژه های مهم این طرح است که در حال حاضر پیشرفت فیزیکی کانال بادین آباد ۵۰ درصد است که با تداوم تأمین منابع مالی ،شرایط آب و هوایی و تعهدات وزارت نیرو پروژه تا پایان سال جاری تکمیل و مورد بهره برداری خواهد رسید.

اجرای عملیات رهاسازی آب از سدهای سیلوه و کانی سیب از دیگر پروژه های در دست اقدام است. پیرو هماهنگی به عمل آمده با دستگاهایی اجرایی ذیربط استان و باتوجه به حجم آب موجود در سدهای سیلوه و سد کانی سیب، از ابتدای دی ماه سال جاری از طریق سامانه انتقال آب کانی سیب جهت انتقال به دریاچه ارومیه از طریق تونل کانی سیب رهاسازی شد. در خصوص سایر سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه برابر اعلام وزارت نیرو و با عنایت به عدم تحقق پیش بینی های بارش فصل پاییز رهاسازی از بقیه سدها با تحقق بارش عملیاتی خواهد شد. لازم به توضیح است باتوجه به بارش های اخیر هماهنگی لازم با وزارت نیرو برای تداوم رهاسازی از طریق سد و تونل کانی سیب در دست اقدام است.

به عدم تحقق پیش بینی های بارش در فصل پاییز اشاره کردید. بفرمایید دلیل این عدم تحقق پیش بینی ها چه بود؟

طبق اعلام سازمان هواشناسی پیش‌بینی‌های فصلی که عموماً بصورت سه ماهه می‌باشد با توجه به مدت زمان طولانی پیش‌بینی، از قطعیت نسبتاً پایینی برخوردار هستند. هرچند که از نظر علم پیش‌بینی در هواشناسی، عدم تحقق پیش‌بینی فصلی امری امکان‌پذیر است، لیکن دلایل آن نیز قابل بررسی هست. افزایش دمای هوا، عدم رطوبت گیری سامانه‌های بارشی، تغییرات اقلیم و عوامل غیر اقلیمی از جمله دلایل این عدم تحقق از سوی کارشناسان بیان شده است. همچنین براساس آمار دریافتی از ایستگاه‌های هواشناسی استان در سه ماهه پائیز ۱۴۰۲در مقایسه با آمار بلندمدت مشابه در حوضه دریاچه ارومیه ۵۰ درصد کمتر از نرمال گزارش شده است و این آمار حاکی از عدم صحت پیش‌بینی‌های بلندمدت تنها در مرکز استان است و پیش بینی های فصلی با توجه به مدت زمان طولانی پیش بینی، در تمامی کشورهای عضو سازمان جهانی هواشناسی از قطعیت نسبتاً پایینی در حدود ۶۰ درصد برخوردار هستند. لذا عدم تحقق پاییز پربارش در مناطقی از کشور از جمله استان اذربایجان غربی، از نظر علم پیش بینی در هواشناسی امری عادی تلقی می شود.

اقدامات وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی برای اجرای الگوی کشت کم مصرف

یکی از موضوعاتی که همواره مورد دغدغه کارشناسان بوده بحث تاثیر کشت محصولی چون سیب بر خشک شدن دریاچه ارومیه است. در این خصوص بفرمایید که آیا این محصول بر روند خشکی دریاچه موثر بوده است؟

براساس آمار موجود سطح زیر کشت محصول سیب حوضه آبریز دریاچه ارومیه حدود ۵۸۰۰۰ هکتار بوده و توسعه این محصول پرمصرف به دلیل عدم سیاست‌گذاری صحیح در سنوات قبل صورت گرفته است. کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه پیرو تاکیدات ریاست محترم جمهوری در دولت سیزدهم با آگاهی از این موضوع، تغییر الگوی کشت از محصول پرمصرف به محصول کم مصرف را در دستور کار قرار داده است. بر اساس مصوبات کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو اقدامات و برنامه ریزی‌های لازم برای اجرای الگوی کشت کم مصرف در سطح حوضه را انجام داده‌اند. براساس یک برنامه ۵ ساله مقرر گردیده جهاد کشاورزی باغات سیب با قدمت بالای ۳۰ سال را حذف و با الگوهای کم مصرف ولی با درآمد بالا نظیر گردو، پسته و بادام جایگزین کند.

آیا تاکنون اقدام قابل توجهی در این راستا صورت گفته است؟

در شمال استان با توجه به وجود آب و خاک مناسب با توجه به استفاده از ظرفیت سرمایه گذاران بخش کشاورزی در بخش الگوی کشت محصولات کم آب بر در حوزه کشت گردوی گرمسیری و پسته در حال حاضر حدود ٣٠٩٠ هکتار در مراحل مختلف کار می باشند که ٣٤٠ هکتار مزرعه پسته در منطقه قورشاقلو مورد بهره برداری قرار گرفته ٢٩٠ هکتار در دشت یاراوغلی شامل مزارع پسته و گرد و آماده بهره برداری است و ٢٢٠٠ هکتار دشت زیدون تا انتهای سال بصورت کامل بهره برداری خواهد شد و شروع عملیات اجرایی در ٢٦٠ هکتار در دشت قیاس شاهد هستیم. باتوجه به اقدامات انجام شده در شمال استان، در صورت بهره برداری از این طرح اقدمات ترویجی برای ظرفیت سازی کشاورزان حوضه آبریز دریاچه ارومیه انجام خواهد شد.

هیچگونه لیتیومی قابل برداشت در دریاچه ارومیه وجود ندارد

اخیرا در فضای مجازی و عمدتا از سوی رسانه های ضدانقلاب شاهد خبرسازی در رابطه با استخراج فلز لیتیوم از بستر دریاچه ارومیه بودیم. بفرمایید که ماجرا چه بود؟

لیتیوم در حالت خالص فلزی نرم و به رنگ سفید خاکستری است که به سرعت در معرض آب و هوا اکسید می شود و به همین دلیل هرگز در طبیعت به صورت آزاد (خالص ) یافت نمی شود. این عنصر بصورت ترکیب با سایر مواد بخصوص آب به طور طبیعی در سنگ ها، خاک ها و آبهای سطحی یافت می شود.

مطالعات سازمان زمین شناسی کشور در دریاچه ارومیه طی سال های گذشته نشان داد که میزان لیتیوم برآورد شده دریاچه ارومیه برابر با ۳۰ PPM است. در حالی که حداقل مقدار اقتصادی برای استحصال این ماده از شورابه باید بیشتر از ۱۰۰۰ PPM ‌باشد. در واقع هیچگونه لیتیومی قابل برداشت و استحصال در این دریاچه وجود ندارد.

بطور خلاصه عرض کنم خدمت شما، استخراج لیتیوم از دریاچه ارومیه با توجه به وضعیت ویژه آن ، نه از نظر علمی منطقی بوده و نه از نظر اقتصادی به صرفه است، می توان گفت توجیه اقتصادی برای برداشت لیتیوم از دریاچه ارومیه به سبب مقدار بسیار ناچیز کمتر از ۳۰ پی پی ام عملا امکان پذیر نمی باشدو آنچه در فضای رسانه ای طرح شده کذب است.

ایجاد سازه بادشکن های زنده و غیر زنده اولویت کارگروه ملی دریاچه ارومیه

حالا که وارد بحث شایعه سازی در خصوص دریاچه ارومیه شدیم. اخیرا بحث مالچ پاشی در بستر دریاچه نیز مطرح شده است. این موضوع تا چه حد صحت دارد؟

یکی از روش های موثری که در راستای کانون های بحرانی گردوغبار نمکی توسط منابع طبیعی در حال اجرا می باشد، ایجاد سازه بادشکن های زنده و غیر زنده است که از سیاست ها و اولویت های کارگروه ملی دریاچه ارومیه در سال آتی نیز خواهد بود و اقدام در جهت مدیریت گردو غبار های نمکی بوده و جهت سلامت مردم منطقه موثر خواهد بود .

آنچه بر اساس گزارش های خبری اظهار شده در طی روزهای گذشته یک گروه تحقیقاتی در شهرستان عجب شیر آذربایجان شرقی بدون هر گونه هماهنگی با کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه سازمان حفاظت از محیط زیست خودسرانه اقدام به مالچ پاشی بیولوژیک در ۶۰ متر مربع از بستر دریاچه ارومیه نموده بود که با پیگیریهای سازمان حفاظت از محیط زیست از ادامه کار جلوگیری شد.