باری اگرچه بررسی و تحلیل آثار استاد اذکایی بارها در مجامع علمی صورت گرفته و این بنده نیز افتخار سخن در مراسم بزرگداشت ایشان از سوی انجمن علمی تاریخ را به عهده داشته‌ام***، با این همه نیاز به نشست‌های مفصل‌تری دارد که امید است این مهم بار دیگر با حضور صاحبنظران جامه عمل پوشد.
محمود جعفری دهقی پرویز اذکایی را عالمی جامع‌الاطراف و ایرانشناسی بی‌بدیل توصیف می‌کند.این استاد دانشگاه تهران و رئیس انجمن علمی ایرانشناسی در پی درگذشت پرویز اذکایی، مورخ و پژوهشگر، در نوشتاری با عنوان «پرویز اذکایی؛ عالمی جامع‌الاطراف و ایرانشناسی بی بدیل بود» یاد او را گرامی داشته است. او در این یادداشت که در اختیار ایسنا قرار داده، نوشته است: دریغا که روز عمر استاد اذکایی به شبانگاه آمد و این دانشی‌مرد بزرگ فرمان یافت از آن که غایت کار آدمی مرگ است.
استاد پرویز اذکایی از انگشت‌شمار پژوهندگان و محققان زمان ما بود که تحصیلاتش را هم نزد عالمان دین در مدارس حوزوی همدان و هم در دانشگاه‌های سرشناس نظیر دانشگاه تهران و دانشگاه منچستر انگلستان به انجام رسانده بود. در دانشگاه منچستر از محضر پروفسور ج. ا. بویل بهره برده بود. پس از اتمام تحصیلات مدتی سردبیری مجله وحید و کارشناسی متون تاریخی دانشگاه تهران را به عهده داشت. کنگره تحقیقات سالانه دانشگاه ازجمله: کنگره جهانی ابوریحان بیرونی (تهران، ۱۳۵۲) و جشنواره جهان اسلام (لندن، ۱۳۵۴) به ابتکار او شکل گرفت. عضو هیات علمی دایرةالمعارف تشیع و دانشنامه جهان اسلام بود و در نگارش مقالات دایرةالمعارف بزرگ اسلامی نقشی مؤثر داشت. فهرست‌نویسی نسخ خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نیز به او محول شده بود.
آثار استاد اذکایی را می‌توان بنابر دانش گسترده و علائق او به چند دسته تقسیم کرد؛ این آثار تحت عناوین موضوعات تاریخی، کتابشناسی، رجال، انساب، فلسفه و نجوم، تاریخ علم در ایران و تعدادی آثار ترجمه‌ای قابل بررسی است. آثار او در بخش رجال و تاریخ علم سرشار از نکات تازه است. صاحبنظران او را یکی از بیرونی‌شناسان تراز اول دانسته‌اند. کتاب آثار الباقیه بیرونی را همراه با مقدمه‌ای درخشان و یادداشت‌های ارزنده ترجمه کرد. اثر دیگر او در باب محمد زکریای رازی نیز به همان اندازه حاوی نکات فلسفی ارزشمند است. در تاریخ و جغرافیای تاریخی می‌توان از آثاری نظیر کتابشناسی همدان و تاریخ معاصر همدان، تاریخ عراق عجم، فرمانروایان گمنام، تاریخ‌نگاران ایران، خاندان شاهیه خوارزم و تحقیق در الفهرست ابن ندیم نام برد. در انساب بویژه باید به ماتیکان (معادل پهلوی برای "کتاب" که استاد همواره آن را به کار می‌گرفت) فهرست ما قبل الفهرست در ۲ جلد، و تبارشناسی در ایران و معاریف همدان و ماتیکان‌های متعدد دیگر اشاره کرد.
باری اگرچه بررسی و تحلیل آثار استاد اذکایی بارها در مجامع علمی صورت گرفته و این بنده نیز افتخار سخن در مراسم بزرگداشت ایشان از سوی انجمن علمی تاریخ را به عهده داشته‌ام***، با این همه نیاز به نشست‌های مفصل‌تری دارد که امید است این مهم بار دیگر با حضور صاحبنظران جامه عمل پوشد.
*** تیتر برگرفته از سخنرانی محمود جعفری دهقی در این مراسم است.
او در این مراسم عنوان کرده بود: شهر همدان دانشمندخیز است و یکی از برجسته‌ترین این دانشمندان ایران‌شناس در دوران معاصر استاد اذکایی است. وی انسانی فرهیخته و پژوهشگری جامع‌الاطراف است.
هنگامی که سخن از ایرانشناسی می‌رود معمولا نگاه به بیرون از سرزمین خود داریم و به قول خواجه شیراز «آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد» تردیدی نیست که قدردانی از ایرانشناسان غیر ایرانی که بی‌غرضانه به بررسی و توصیف فرهنگ و تمدن این دیار اهتمام نموده‌اند ضروری است اما این بدان معنا نیست که از آنچه خود بهره‌مندیم یاد نکنیم.
استاد اذکایی همدانی عمری به معرفی تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران پرداخته و حاصل این پژوهش ده‌ها کتاب و مقاله و مصاحبه است.
تالیفات استاد اذکایی در زمینه تاریخ و تمدن ایران نمونه‌ای از بهترین آثار ماندگار ایرانشناسی است.
ارسال نظر
