بورس 47 ساله شد

امروز چهل و هفتمین سالگرد تاسیس بورس در ایران است؛ بازاری که فراز و نشیب های زیادی را تجربه کرد و خوشحالی و ناراحتی سهامداران زیادی را به خود دید.

در صبح روز 15 بهمن سال 1346 زنگ معامله در بورس تهران به صدا درآمد و فعالیت بورس در کشور در ساختمان مرکزی بانک ملی واقع در خیابان استانبول تهران و با ورود سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی رسما آغاز شد.

نخستین روز کاری بورس تهران با حضور دکتر فریدون مهدوی، دبیرکل وقت بورس رسمیت پیدا کرد و سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران پس از تجربه افزایش نرخ‌های هفت و هشت درصدی سرانجام با 9 درصد افزایش در قیمت نهایی 1090 ریال معامله شد.

در اسفند ماه همان سال سهام شرکت سهامی نفت پارس نیز در بورس پذیرفته شد و مورد معامله قرار گرفت. در آن سال تعداد 13 کارگزار موفق به اخذ مجوز معاملاتی از بورس شده بودند.

بعد از ورود بانک توسعه صنعتی و معدنی وشرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس تهران راه یافتند و طی 11 سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران تعداد شرکت‌ها،بانک‌ها وشرکت‌های بیمه پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی با 2،6 میلیارد ریال سرمایه در سال 1346 به 105 بنگاه با بیش از 230 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش پیدا کرد و ارزش مبادلات بورس از 15 میلیون ریال در سال 1346 به بیش از 34 میلیارد ریال رسید.

اما بعد از انقلاب به‌دلیل بی‌اعتمادی به دولت و وضع مالی شرکت‌ها، و فرار سرمایه،بورس تهران با سقوط سهام و کاهش معاملات روبه‌رو شد و به حالت نیمه‌تعطیل درآمد و به دلیل وقوع جنگ تحمیلی، داد و ستد سهام و اوراق قرضه در بورس اوراق بهادار تهران تا سال 1361 تقریباً متوقف شد و با آغاز جنگ رکود بورس ادامه پیدا کرد.

در این میان تصویب قانون برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در اواخر سال 1367 باعث توجه مجدد به بورس و رشد حجم معاملات شد به طوری که از سال 1368 با پایان یافتن جنگ و در چارچوب برنامه پنج‌ ساله اول توسعه ، تجدید فعالیت بورس به‌عنوان پیش ‌زمینه اجرای خصوصی‌سازی آغاز شد.

از سوی دیگر بانک مرکزی یکی از زیرمجموعه‌های خود به نام سرمایه‌گذاری ملی ایران را در سال 1368 وارد بورس کرد و باعث ایجاد انگیزه در دیگر سازمان ها شد به طوری که تغییر رویکرد و توجه مردم و مسئولان به بورس باعث شد تا محل داد و ستد سهام از تالار سعدی به تالار حافظ در خیابان حافظ و ساختمان 19 طبقه متعلق به بانک مرکزی تغییر کند.

همچنین در راستای توسعه بورس از سال 1369 محاسبه شاخص در بورس تهران که مبنای شروع آن عدد 100 واحد آغاز شد و مقدار آن از 472 واحد در سال 1370 به 12 هزار و 113 واحد در سال 1383 رسید.

بعد از این بود که بورس تهران دوران طلایی خود را در سال های 1382 و 1383 تجربه کرد و بازدهی بی سابقه ای را در تاریخ ثبت کرد به طوری که در این سال حجم داد و ستد و شاخص قیمت سهام به بالاترین حد خود در تمامی سال‌های فعالیت بورس رسید.

اما از سال 1384 روند بازار سرمایه با تغییرات جدی مواجه شد به طوری که مهمترین رویداد بازار سرمایه کشور در اول آذر ماه 1384 رخ داد و در این روز قانون جدیدی برای این بازار توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید که موجب جداشدن بخش نظارتی و اجرایی از یکدیگر شد.

بعد از تصویب قانون بازار اوراق بهادار رویدادهای جدیدی در بورس تهران به وجود آمد و شورای عالی ، سازمان بورس، شرکت بورس و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه تشکیل شد تا اقدامات بازار سرمایه قانون مند و منظم شود.همچنین با اجرای اصل 44 بار اصلی واگذاری ها بر دوش بورس گذاشته شد و شرکتهای بزرگ و مطرح دولتی وارد تالار شیشه ای شدند که همین موضوع باعث جلب مردم به سمت این بازار و افزایش تعداد سهامداران شد.

به این ترتیب از سال 1384 به بعد می توان به اقداماتی نظیر واگذاری شرکت‌های بزرگ در بورس،تصویب قانون ابزارها و نهادهای مالی جدید، تغییر سیستم معاملات بورس، راه‌اندازی سایت کدال، راه‌اندازی آن لاین تریدینگ،ایجاد معاملات آتی سهام،افزایش نقد شوندگی سهام،ایجاد صندوق های سرمایه گذاری، راه اندازی بازار فرابورس برای تسهیل ورود شرکتها به این بازار، انتشار اوراق مشارکت و تسهیلات بانک مسکن فرابورس، راه اندازی صکوک و تعریف شاخص های جدید اشاره کرد.

این تغییرات باعث توجه دولت و مسئولان به بورس و در نتیجه افزایش اقبال مردم به سرمایه گذاری در این بازار شد به طوری که شاخص کل بورس از 12 هزار و 500 واحد در ابتدای سال 1389 افزایش بی سابقه ای پیدا کرد و بورس تهران با رسیدن شاخص 89 هزار واحدی، بازدهی 120 درصدی را نصیب سهامداران خود کرد.

اما بورس در سال 1393 بدترین دوران خود را تجربه کرد و با تصمیمات اقتصادی موجب بی اعتمادی، فرار سرمایه ها و در نتیجه زیان شدید سهامداران شد. این روند تا جایی ادامه پیدا کرد که علی صالح آبادی که 9 سال ریاست سازمان بورس را بر عهده داشت و از ابتدای تشکیل سازمان بورس در این سمت فعالیت می کرد، از سمت خود کنار رفت و جای خود را به فطانت داد.

به این ترتیب افت شدید قیمت ها و تاثیر تصمیمات سیاسی و اقتصادی در بورس تهران نشان داد که این بازار هنوز به رشد لازم نرسیده و به شدت از مسائل بیرونی متاثر است به طوری که گرچه بورس در سال های اخیر روند رو به رشدی را سپری کرده و باعث ورود مردم به این بازار شده است، اما همچنان با ضعف های عدیده ای دست و پنجه نرم می کند که مانع از رشد و توسعه بیشتر آن می شود.به طوری قانون این بازار که در 9 سال گذشته تدوین شده اشکالات جدی داشته و به تغییر ساختار نیاز دارد.

علاوه بر این بورس تهران علی رغم تلاش برای شفاف سازی،همچنان از عدم شفافیت اطلاعاتی و وجود رانت رنج برده و باعث رنجش سهامداران خود می شود. زیرا سهامداران تازه وارد که به امید کسب سود هر چند ناچیز ، سرمایه خود را وارد این بازار می کنند بدون اطلاع از این موضوع با زیان مواجه شده و از فعالیت در این بازار دلسرد می شوند.

بر این اساس می توان گفت که بورس تهران با وجود قرار گرفتن در میانسالی همانند کودکی نوپا بوده و به عمق و اندازه لازم نرسیده است و بر خلاف استانداردهای بین المللی همچنان دولتی بوده و به همین دلیل نیز از لیست فدراسیون جهانی بورس ها کنار گذاشته شده است زیرا رئیس شورای عالی بورس وزیر اقتصاد بوده و سایر اعضای شورا نیز همه از مسئولانی دولتی هستند علاوه بر اینکه از رئیس سازمان بورس نیز به عنوان معاون وزیر اقتصاد یاد می شود.

علاوه بر این بورس تهران که امروز تولد 47 سالگی خود را جشن می گیرد از نظر حجم، ارزش و معاملات ، تعداد سهامداران و استفاده از مکانیزم های اطلاعاتی قابل مقایسه با کشورهای منطقه که سابقه کمتری نسبت به بورس تهران دارند نیست و همچنان کوچک باقی مانده است.

به این ترتیب برای توسعه بورس تهران که اکنون در میانسالی قرار دارد باید تلاش های فراوانی صورت گیرد تا ابتدا از حالت دولتی بودن خارج شده و سپس با از بین رفتن رانت زمینه جلب اعتماد سرمایه گذاران را ایجاد کند تا نقش این بازار مالی بسیار مهم با ثبات تصمیم گیری بتواند جایگاه خود را در اقتصاد خانواده ها،در منطقه و حتی جهان تثبیت کند.