10 کلید رهبری جهت سیاست‌های علمی کشور

اگر تاریخ و هیأت علم نافذ ملل پیشرفته در جهان که موجب دستاوردهای افتخارآمیز شده است را بررسی کنیم،به رموزی چند دست می‌یابیم که اتفاقا کلید این رموز به واسطه عقب‌نگه‌داشته شدن مسلمانان در عرصه‌های علمی، در دستان کشورهای توسعه یافته غرب و شرق و نیز صاحبان قدرت درعرصه جهانی قرار دارد.

 با این همه جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب اسلامی و با وجود تحریم‌های کمرشکن برای هر ملتی، توانست با دستان نه چندان پر از امکانات زیرساختی و بودجه‌های عظیم علمی، به سبب تاکیدات مکرر در مکرر رهبر فرزانه انقلاب اسلامی مبنی بر اهمیت علم و فناوری در تولید ثروت و خودکفایی و نیز به خاطر برخورداری از موهبت جوانان با انگیزه و خلاق، برای استقلال و گریز از تیرهای مرئی و نامرئی تحریم‌ها که اثرات آن به حوزه علم و فناوری هم راه یافت، تمام تلاش خود را به کار گیرد و حیف که مسوولان قدر این دو ظرفیت عظیم (راهبردهای اندیشمندانه رهبری و حضور جوانان توانمند در عرصه علمی) را به اندازه کافی و به قدر شایستگی و اهمیت علم و دانش در جهان امروز ندانستند و به گونه‌ای عمل کرده‌اند که تحقیقات نه تنها جزء اهم و لاینفک تصمیم‌گیری‌ها نبوده بلکه درجه اهمیت تا بدانجا تنزل می‌یابد که چاره‌ای جز تمنای بودجه برای محققان و دانشگاه‌ها باقی نمی‌ماند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در بازدید از نمایشگاه دستاورد‌های فناوری نانو به طرزی موکدتر، جامع‌تر و بی‌سابقه‌تر به 10 کلیدی اشاره فرمودند که اگر علم پس از انقلاب اسلامی ایران خواهان شتاب در تولید، خودکفایی، ترقی و ثروت‌زایی در دنیای سراسر رقابت و در تسخیر علم و فناوری امروز است، باید این 10 کلید را بر سردر سیاست‌ها و برنامه‌ها بیاویزد.

«حفظ عوامل پیشرفت به عنوان لازمه تداوم پیشرفت»، «برنامه‌ریزی دقیق»، «ثبات در مدیریت»، «فرهنگسازی و گفتمان‌سازی برای شناسایی استعداد‌ها»، «مغرور نشدن»، «قانع نبودن به وضع موجود و پیشرفت‌های حاصل»، «جبران عقب‌ماندگی تاریخی کشور»، «ضرورت حفظ اقتدار و کسب اقتدار لازم در برابر دشمن»، «هدایت محصولات به سمت تجاری‌سازی، بازار هدف و تولید ثروت و مشاهده آثار علمی در محیط زندگی توسط مردم» و «اجازه دخالت ندادن به انگیزه‌های سیاسی در درون فضاهای علمی و تحقیقاتی»، 10 کلید رمز‌گشای موفقیت‌های علمی ایران در آینده خواهد بود که رهبری انقلاب اندیشمندانه به آنها اشاره فرمودند.

این عوامل در حالی از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی برجسته‌سازی می‌شوند که ایشان پیش و بیش از دولت‌ها و مجلس‌ها و مسوولان کشور اهمیت حفظ "اقتدار کشور" در سایه "اقتدار علمی" را گوشزد فرمودند و متاسفانه در عمل و برخلاف برنامه‌های توسعه کشور، علی‌رغم تلاش‌های انجام شده، فاصله بسیاری با تاکیدات رهبری ایجاد شده است؛ با این همه امید می‌رود که این 10 کلید، گره‌گشای مضایق علمی و فناوری کشور باشند.

دکتر الستی، معاون فرهنگی بنیاد ملی نخبگان در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی ایسنا در تبیین چگونگی بهره‌گیری از 10 عامل تداوم پیشرفت علمی کشور در بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی توسط مسوولان می‌گوید: کوتاهی‌های صورت گرفته در زمینه‌ی توجه مسوولان به علم و فناوری (طی 3 دوره برنامه توسعه) به گونه‌ای بوده است که می‌توان گفت تقریبا همه دولت‌ها با هر نوع تمایل سیاسی نسبت به بودجه پژوهش کم‌مهری نشان داده‌اند؛ به عبارتی چندان تفاوتی نداشته است که کدام دولت چه تمایلات سیاسی داشته و همگان تقریبا یکسان رفتار کرده‌اند.

وی با اشاره به محقق نشدن سهم تحقیقات از بودجه ناخالص ملی، گفت: البته نکته‌ی مهم فقط پرداختن به سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی نیست؛ بلکه آنچه که بسیار اهمیت دارد، افزایش و تقویت زیرساخت‌های علمی است؛ زیرا سرریز بودجه بدون فراهم‌سازی زیرساخت‌ها فقط فساد مالی می‌آورد و باید به گونه‌ای بودجه‌ریزی تحقیقات صورت بگیرد که موجب فساد مالی نشود و قابلیت استفاده در جامعه را هم داشته باشد.

الستی همچنین با تاکید بر این که ایجاد زیرساخت‌ها آینده‌نگری می‌خواهد، به مشکلات پیش‌ روی ارتقای علم در کشور اشاره کرد و گفت: شاید با شرایط موجود و کاستی‌های قابل مشاهده، امروز و فردا بتوانیم مسائل را کژدار و مریز حل کنیم، اما باید در نظر داشت که پیشرفت علمی دیدگاه تکاملی می‌خواهد.

وی ضمن تاکید بر این‌که کارهای گذشته در حوزه تولید علم را نباید رها کرد، گفت: در حوزه علم برخلاف حوزه‌های دیگر، نمی‌توان جهش ناگهانی کرد و پیشرفت مرحله به مرحله به دست می‌آید، چرا که فرآیند پیشرفت در علم زنجیره‌ای است و اگر در یک مرحله به فکر مرحله‌ی بعدی نباشیم، به اشباع می‌رسیم و افت می‌کنیم.

عضو هیات علمی دانشگاه شریف با بیان این‌که باید بتوانیم یک شور و هیجان پژوهش در دانشگاه‌ها ایجاد کنیم تا دانشجویان، پژوهش‌ کردن را یاد بگیرند، گفت: جامعه علمی نشان داده است که آنچه باورمان نمی‌شد را محقق کرد، اما همان‌طور که رهبر معظم انقلاب بر جبران عقب‌ماندگی‌ها و مغرور و قانع نشدن به وضع موجود و پیشرفت‌های حاصل شده تاکید کرده‌اند، اگر از همین حالا به فکر مراحل بعدی و بستر‌سازی برای ایجاد اثر در جامعه نباشیم، در سال‌های بعد همین تولید مقاله را هم نخواهیم داشت.

وی افزود: در کشور ما چه بخواهیم و چه نخواهیم دولت نقش کلیدی در حوزه سیاست‌گذاری و حمایت از تحقیقات دارد، نقش مجلس نیز مهم است ؛ بنابراین باید تغییرات جدی در دیدگاه‌ها نسبت به اهمیت علم و پژوهش صورت گیرد.

الستی نکته‌ی مهم دیگری را مورد اشاره قرار داد؛ این‌که در فعالیت علمی حرکت زیگزاگی واقعا مخرب است و ما احتیاج به تداوم رویه‌ها و ثبات در برنامه‌ریزی ها و اجرا داریم.

وی با بیان این که بدنه علمی کشور قدرت جذب بودجه را ندارد، تاکید رهبری بر برنامه‌ریزی دقیق و ثبات در مدیریت به عنوان عامل حفظ پیشرفت را مورد اشاره قرار داد و گفت: سال به سال تغییر مدیریت و تغییر رویه‌ها در علم و فناوری را شاهدیم و به همین دلیل زیرساخت‌های لازم هیچ وقت به وجود نمی‌آیند . به عنوان مثال در حالی که باید سه درصد تولید ناخالص ملی به سهم پژوهش اختصاص می‌یافت، در زیر یک درصد مانده‌ایم؛ چون با تغییر مدیران برنامه‌ها نیز تغییر کرده‌اند.

الستی با اشاره به لزوم استفاده از ظرفیت عظیم جوانان خلاق در حوزه علم و فناوری البته این نکته را هم مورد تاکید قرار داد که زمانی استفاده از نیروی جوانان ثمردهی خواهد داشت که به صورت اصولی میدان به آنها داده شود و به تناسب آموزش‌های لازم این کار صورت بگیرد، نه آن‌که میدان فراخ را در اختیار آنها قرار دهیم بدون آن‌که تجربه‌ی لازم و یا حداقلی را کسب کرده باشند که این خود مخرب است؛ هم برای جوانان و هم برای کشور آسیب‌زاست؛ به عبارتی هل دادن جوانان بدون تجربه کافی به میدان مناصب به تنهایی کافی نیست.

معاون فرهنگی بنیاد ملی نخبگان با تاکید بر این‌که نباید به گونه‌ای از جوان‌ها استفاده کرد که در آینده موجب ایجاد تصلب در به کارگیری آنها به خاطر تجربه‌های نادرست گذشته و نیز عدم برنامه‌ ریزی‌ها و آموزش‌های مناسب کرد، گفت: این را هم باید پذیرفت که جوانان قدرت یادگیری بالایی دارند، به خیلی از مسائل آلوده نشده‌اند، تمایلات دنیوی کمی دارند، در کار، رندی سیاسی نمی‌کنند، حزب‌گرایی ندارند و منطق‌گرا هستند.

معاون فرهنگی بنیاد ملی نخبگان با اشاره به فرموده رهبری مبنی بر عدم دخالت دادن انگیزه‌های سیاسی به درون فضاهای علمی، گفت: باید این پند و نصیحت را مسوولان به گوش جان بشنوند، ولی من معتقدم تنها انتصاب‌هایی با جنبه‌ی سیاسی، مشکل اول مدیران پژوهش و علم نیست؛ بلکه مهم‌تر آن است که ارتقای مدیریت در کشور ما بر مبنای مکانیزم صحیحی نبوده و مدیران ارشد‌ در کشور ما به دلیل نبود بانک اطلاعاتی از افراد متخصص توانمند در حوزه‌های مختلف دستشان در انتخابها بسته بوده و ناچارا در انتصاب به افراد معتمد خود بسنده کرده‌اند، بنابراین ما باید سیستم مدیرپروری در کشور را ایجاد کرده و تلاش کنیم بانکی از مدیران شایسته در اختیار داشته باشیم تا در انتصابات از آن بهره بگیریم.