رتبه ۴ ایران در مهاجرت دانشجویان دکتری به امریکا / افزایش ۳۵ درصدی مهاجرت‌های پناهجویی در طی یک سال / آینده کشور روشن نیست و این هشداری است

ایسنا: مدیر رصدخانه مهاجرت ایران با تاکید بر اینکه منابع طبیعی دیگر عامل خوشبختی کشورها محسوب نمی‌شود، بلکه نیروی انسانی حرف اول را می‌زند، گفت: کشور در مساله مهاجرت برنامه منسجمی برای به‌کارگیری سرمایه انسانی برای حال حاضر و آینده ندارد و به همان میزانی که از ظرفیت‌های نیروی انسانی غافل شویم، یا دچار فرار مغزها خواهیم شد و یا اتلاف نیروی انسانی! و هر کدام از این‌ها اتفاق بیفتد، خسرانی برای کشور است.

دکتر بهرام صلواتی امروز در نشست تخصصی بررسی آینده جمعیتی ایران با نگاه به روند مهاجرت ایرانیان مه در محل رصدخانه مهاجرت ایران برگزار شد، با بیان اینکه ایران در فراز مهاجرتی قرار دارد، افزود: ما بعد از ۷ تا ۸ سال در تراز ۵۰ هزار دانشجوی مهاجر قرار گرفتیم و اکنون وارد تراز بالاتر از ۶۶ هزار نفر دانشجوی مهاجر رسیدیم که این عدد نشان می‌دهد با سرعت پدیده افزایش جمعیت دانشجویی خارج از کشور را تجربه می‌کنیم.

وی با بیان اینکه این آمارها با تاخیر یکی دو ساله منتشر می‌شوند، اظهار کرد: متاسفانه آمارهای ما در این زمینه به‌روز نیست و این امکان وجود ندارد که بدانیم در حال حاضر چقدر دانشجوی ایرانی در خارج از کشور مشغول به تحصیل هستند، به گونه‌ای که چندی پیش رییس سازمان امور دانشجویان اعلام کرد ما آمارهای دقیقی از خروج نخبگان در دست نداریم، ولی جای نگرانی نیست؛ اما این گفته نوعی تناقض آماری است.

صلواتی با تاکید بر اینکه در سال‌های آینده آمارهای مربوط به فرازهای مهاجرتی را دقیق‌تر شاهد خواهیم بود، اضافه کرد: ۸۶ هزار ویزا یا اقامت غیر توریستی در طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ برای ایرانیان در ۱۲ سال اخیر صادر شده که به طور متوسط ۱۶ هزار ویزای تحصیلی و ۱۲ هزار ویزای اقامت دائم برای مقاصد امریکا و کانادا بوده، ضمن آنکه ۲ هزار ویزای استارتاپی برای کشورهای امریکا و انگستان صادر شده است.

مهاجرت پناهجویی

مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در خصوص مهاجرت‌های پناهجویی، اظهار کرد: در سال ۲۰۲۱، ۳۵ درصد افزایش داشتیم، در حالی که این عدد برای دنیا حدود ۳۰ درصد بوده است و این عدد نشان می‌دهد که میزان مهاجرت پناهجویی ایرانیان از میانگین جهانی بالاتر بوده است و در طول سال ۲۰۲۱، میزان درخواست پناهجویی جدید ایران به ۲۰ هزار و ۵۰۰ نفر رسیده است و در رتبه نخست پناهجویی بریتانیا قرار داریم.

صلواتی با بیان اینکه ایرانیان بالاترین میزان ثبت درخواست پناهجویی در بریتانیا را داشتند، ادامه داد: میانگین نرخ رشد جمعیت دانشجویان بین‌المللی ایران در خارج بعد از ۱۰ سال بالاتر از میانگین جهانی شده است.

وی با تاکید بر اینکه دنیا به‌ویژه کشورهای توسعه یافته به سمت افزایش جمعیت و پیری جمعیت به پیش می‌روند، خاطر نشان کرد: از این رو این کشورها نیاز به جذب نیروی کار جوان دارند که قادر باشند با تغییرات تکنولوژی خود را سازگار کنند و هر چه میزان جمعیت کشور را افزایش دهیم، با توجه به وضعیتی که داریم، به سبد جهانی مهاجرت افزوده خواهیم کرد.

گروه‌های مهاجران کشور

مدیر رصدخانه مهاجرت ایران اضافه کرد: زمانی که درباره مسائل کلان اجتماعی از جمله مسائل جمعیتی صحبت می‌کنیم، لازم است به اندازه اهمیت و کلان بودن آن مساله، نظام‌های آماری و پشتیبانی آن را تهیه کنیم که متاسفانه، دستگاه‌های مختلف، عدد ابتدایی از میزان مهاجرت نیروهای خود ندارد و این در حالی است که وقتی ما به سمت افزایش جمعیت حرکت می‌کنیم، یکی از مهمترین فاکتورهای آن داشتن بیلان ورود و خروج مهاجران است.

وی افزود: علی‌رغم این مسائل در سالنامه مهاجرتی، آمارهای بین‌المللی و داخلی مهاجرتی را در آن لحاظ کردیم، ولی نه وزارت بهداشت و نه سایر دستگاه‌ها و نهادها، آمار دقیقی از میزان خروج ندارند و ما بر اساس پیمایش‌هایی که در اقشار مختلف کشور انجام دادیم، نرخ‌های تمایل و تصمیم به مهاجرت و اقدام به مهاجرت را به دست آوردیم.

صلواتی با اشاره به برخی از نقدها در خصوص مهاجرت ایرانیان به خارج، گفت: دفاع و نقد کورکورانه در این زمینه،‌ هیچ کمکی به کشور نخواهد کرد و در سال "اقتصاد دانش‌بنیان" باید این سوال مطرح شود که آیا می‌خواهیم بر اساس دانش و آگاهی، اقتصاد کشور را توسعه دهیم؟ در سال جاری به دلیل همین نامگذاری باید بحث‌های ما بسیار دقیق و علمی و مبتنی بر شواهد آماری باشد.

وی ایران را چهارمین کشور دانشجوی دکتری‌فرست به امریکا توصیف کرد و ادامه داد: ایران اولین کشوری است که نرخ ماندگاری را در این کشور دارند، ضمن آنکه ۹۰ درصد فارغ‌التحصیلان PHD ایرانی در کشور امریکا می‌مانند.

صلواتی با تاکید بر اینکه ما از سال‌های پیش اقدام به اصلاح آمارهای ارائه شده در این زمینه کردیم، یادآور شد: کشوری با ۸۵ میلیون نفر جمعیت که ظرفیت اصلی آن نه نفت و گاز بلکه نیروی انسانی است، با نرخ مشارکت اقتصادی ۴۰ درصدی مواجه است و باید این سوال پرسیده شود که چه بلایی سر نیروی انسانی آورده‌ایم. از تعداد ۸۵ میلیون نفر جمعیت که ۶۳ میلیون نفر آنها در سن کار هستند، ۴۰ درصد آنها می‌توانند فعالیت اقتصادی داشته باشند.

مراقب ظرفیت انسانی کشور باشیم

مدیر رصدخانه مهاجرت ایران خاطر نشان کرد: ما مشکلات زیادی داریم که اگر اراده‌ای باشد، این مسائل مرتفع می‌شوند و این کشور به همان اندازه که متعلق به خانواده‌های شهدا، جانبازان و ایثارگران است، به سایر مردم نیز تعلق دارد و اگر می‌خواهیم اقتصاد دانش‌بنیان داشته باشیم، باید برای کل کشور نقشه کلان ترسیم شود.

وی خشکسالی، ازدیاد مصرف انرژی، آلودگی محیط زیست، حاشیه‌نشینی و عدم تعادل میان کار و زندگی را از جمله چالش‌های کشور مطرح و خاطر نشان کرد: با تغییراتی که در حوزه فناوری رخ داده است، منابع طبیعی دیگر تامین‌کننده آینده و خوشبختی یک اقتصاد نیست و اگر چنین بود، امسال، سال نفتی تعریف می‌شد نه اقتصاد دانش‌بنیان.

صلواتی با تاکید بر اینکه ما نیاز داریم تا به سمت بهره‌وری و استفاده از نیروهای انسانی برویم، گفت: اما کاری که برای سرمایه‌های انسانی انجام شده، این است که ما هیچ ظرفیتی برای آنها ایجاد نکردیم. نمونه عینی آن تسهیلات خودروسازها برای فرزندآوری است و به هر کسی که دو یا بیشتر فرزند داشته باشد، ۵۰ درصد تخفیف ارائه می‌دهند، ولی مساله مهاجرت این است که ما برنامه منسجمی برای به‌کارگیری سرمایه انسانی برای حال حاضر و آینده نداریم.

مدیر رصدخانه مهاجرت ایران ادامه داد: بر اساس بررسی‌های ما متاسفانه افراد چشم‌انداز روشنی برای کشور نمی‌بینند و آینده کشور روشن نیست و این هشداری است.

وی با اشاره به سیاست افزایش جمعیت در کشور، گفت‌: در دنیا ۲۵ و ۳۰ سال برای حل مشکلات، زمان زیادی تلقی می‌شود و آنها تلاش می‌کنند ظرفیت استفاده از نیروی انسانی در لحظه را ارتقاء دهند و ما برای این منظور باید ضریب ظرفیت انسانی را در کشور بالا ببریم و افراد را بر اساس شایستگی انتخاب کنیم و به آنها این امید را بدهیم که اگر تلاش خود را کنند، حقوق بیشتری را دریافت خواهند کرد، در این صورت است که میل ماندگاری آنها در کشور بیشتر خواهد شد.

به گفته وی، به همان میزانی که از ظرفیت‌های نیروی انسانی غافل شویم، یا دچار فرار مغزها خواهیم شد و یا اتلاف نیروی انسانی! و هر کدام از این‌ها اتفاق بیفتد، خسرانی برای کشور است.