تفکر اصلاح طلبی فراتر از زمان و مکان

روزنامه «آرمان» در سرمقاله امروز -شنبه- خود با به قلم حجت الاسلام «محسن رهامی» نوشته است: وقتی از تفکر اصلاح طلبی بحث می شود، برخی دایره تصور خود را به چند شخصیت و جریان برآمده بعد از دوم خرداد سال 76 محدود می کنند. در حالی که تفکر اصلاح طلبی را باید بسیار وسیع تر و گسترده تر از مباحث جست وجو کرد.

جریاناتی که در سال 76 به بعد به عنوان اصلاح طلب معرفی شدند، افرادی را شامل می شدند که در دهه های 60 و 70 به عنوان جناح چپ یا نیروهای خط امام معرفی می شدند. جریانی قدیمی که همیشه در صحنه حضور دارد و اصلاح اوضاع کشور را از طریق قانونی دنبال می کند. این جریان سیاسی اوایل انقلاب اجتهاد نویی از قوانین و احکام اسلامی ارائه داد، سعی کرد رفتار خود را با فتوای امام تطبیق دهد و به معیشت مردم توجه بیشتری داشته باشد. در مقابل جریان چپ، جریان راست بود که متمایل به سرمایه داری، واردات و تجارت بودند. گروه های 18گانه جریان های اصلاح طلب از همان زمان شکل گرفت که از اولین گروه های آن می توان به انجمن اسلامی معلمان، خانه کارگر و انجمن اسلامی مهندسین اشاره داشت. خواسته های مشخص آنها نیز پافشاری بر عملی شدن آموزه های امام در حوزه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بود.

از سوی دگر جریان اصلاح طلبی همواره برای رای مردم ارزش قائل شده و انتخابات را یک اصل و نه یک رفتار تشریفاتی و سمبلیک برای تائید خواست خود می دانست. امروز نیز جریان اصلاحات به دنبال آن است که با همه جریانات سیاسی تبادل نظر داشته باشد. نمود این طرز تفکر پیشنهاد آقای خاتمی برای «گفت وگوی تمدن ها» بود که به همه کشورهای بزرگ دنیا پیشنهاد داد به جای جنگ و زد و خورد به سمت گفت وگو بروند و قلم و اندیشه را جایگزین برخورد قهرآمیز کنند. در باب ریشه تاریخی این تفکر باید چنین نگاشت که در عصر مشروطه درحالی که بسیاری از کشورهای همسایه درگیر جنگ های مذهبی و فرقه ای بودند، روحانیون و پیشگامان نهضت مشروطه در ایران ازجمله علامه نائینی و آخوندخراسانی به دنبال تدوین قانون اساسی رفتند، ناصر الدین شاه و مظفرالدین شاه را به تدوین قانون فرامی خواندند و برخی آزادی ها را از حقوق مسلم مردم و گروه های مختلف اقلیت و اکثریت می دانستند بنابراین با درنظر داشتن این پیشینه تاریخی نمی توان اذعان داشت که این تفکر در دوم خرداد شکل گرفته است. اگر وضعیت برخی کشورهای دیگر مورد بررسی قرار گیرد، واضح است این تفکر یک جریان جهانی است.

چنانچه امروز که القاعده و طالبان و داعش درحال قتل عام مردم بیگناه هستند، بسیاری از روشنفکران در خاورمیانه به دنبال محدودکردن رفتارهای دولت ها و تعیین حقوق اقلیت به وسیله روش های دموکراتیک می باشند. نه تنها در خاورمیانه که حتی افرادی در آمریکا برای حقوق سیاه پوستان از طریق صندوق های رای مبارزه می کنند و افرادی که به جای جنگ های نژادی، با قانون به دنبال حقوق اقلیت ها هستند، همچون نلسون ماندلا و جواهر لعل نهرو و محمدعلی جناح از دیگر افرادی هستند که شاخص های رفتار اصلاح طلبانه در میان آنان وجود دارد. با اینکه چنین افرادی در زمان ها و مکان های مختلف زیسته اند اما در تمام آنها نقطه مشترک وجود دارد که راه های بدون خشونت را برای رسیدن به هدف ترجیح می دادند. با این حال اصلاح طلبان مسلمان ریشه این اندیشه را اندیشه پیامبر اسلام(ص) می دانند که زمانی با صحابه خود همچون حضرت علی(ع) و عمر و ابوبکر و دیگر صحابه با سران مشرکین همچون ابوسفیان و سهیل بن عمرو جلسه تشکیل داد و توافق «صلح حدیبیه» را امضا نمود.

 این صلح در شرایطی منعقد شد که برخی مسلمانان اعتقاد داشتند بین آنها و مشرکین تنها شمشیر قضاوت خواهد کرد و به همین دلیل قرآن مجید فتح الفتوح پیامبر را صلح و قرارداد می داند. بسیاری از علما و دانشمندان بزرگ مسلمان همچون مرحوم طبرسی در مجمع البیان و علامه طباطبایی در المیزان و سیدقطب در فی ظلال القرآن متفق القول معتقدند که این آیه صلح حدیبیه را فتح الفتوح پیامبر بیان می کند، نه جنگ های مهمی همچون بدر و خیبر که اهمیت زیادی برای مسلمانان داشته اند چراکه در این قرارداد از برخورد با مسلمین پیشگیری شد و این آغاز بسط وسیع اسلام در شبه جزیره عربستان بود. درحال حاضر نیز افرادی که به دنبال بسط و توسعه این تفکر باشند «اصلاح طلب» نامیده می شوند هرچند همیشه افرادی وجود دارند که می خواهند با برخورد قهرآمیز مانع رشد این تفکر شوند. افرادی که یا از ماهیت تفکر اصلاح طلبی بی خبر هستند و یا تفکر اصلاحات را مانع رشد خود می دانند. تفکر اصلاح طلبی معتقد است برای پیشبرد اهداف می توان با همه گفت وگو کرد و نیاز به اعمال خشونت آمیز نیست. امروز که بعد از چند سال زمینه حضور دوباره اصلاح طلبان فراهم شده بنا بر این است همایش بزرگی با حضور همه فعالان سیاسی استان ها و احزابی که در تهران یا در شهرهای دیگر فعال هستند، برگزار شود و در کنار آن از شخصیت هایی همچون آیت ا... هاشمی و سیدمحمد خاتمی که برای تبیین تفکر اصلاح و اعتدال تلاش زیادی کردند، تقدیر شود.