واکنش وزارت بهداشت به یک مطالعه ایرانی درباره میزان اثربخشی سینوفارم: نمی دانیم روش جمع‌آوری داده‌ها و منبع داده‌ها از صحت کافی برخوردار بوده یا خیر / حتی همین مطالعه اثر آن برای پیشگیری از بستری را ۵۵ درصد و برای پیشگیری از مرگ ۶۵ درصد گزارش کرده

رییس کمیته راهبری مطالعات واکسیناسیون وزارت بهداشت با اشاره ماجرای یک مطالعه ایرانی روی اثربخشی واکسن "سینوفارم"، گفت: اکنون نمی‌دانم واقعا داده‌ها، روش جمع‌آوری داده‌ها و منبع داده‌ها در این مطالعه از صحت کافی برخوردار بوده یا خیر، اما گرچه در این مطالعه اثربخشی ۵ درصدی را درباره پیشگیری از ابتلا به عفونت بدون نیاز به بستری و یا بیماری خفیف برای واکسن سینوفارم مطرح کرده، با این حال اثر آن برای پیشگیری از بستری را حدود ۵۵ درصد و برای پیشگیری از مرگ حدود ۶۵ درصد گزارش کرده است.

دکتر مسعود یونسیان در گفت‌وگو با ایسنا، ‌ درباره انتشار نتایج مطالعه‌ای بر روی واکسن سینوفارم که در شیراز انجام شده است، گفت: ابتدا باید در پاسخ به این سوال که آیا انتظار داریم به ایمنی جمعی برسیم یا خیر، بگوییم که اکنون تقریبا تمام صاحب‌نظران دنیا رسیدن به ایمنی جمعی به آن معنا که ‌ما تمام رفتارهای پیش از کرونا را بدون هیچ نگرانی مجددا از سر بگیریم، بسیار دور از دسترس می‌دانند، اما ما می‌توانیم به این شرایط خیلی نزدیک شویم و با چند ملاحظه و احتیاط، اکثر اقدامات و بازگشایی‌هایمان را داشته باشیم. ایمنی جمعی که ابتدا مورد انتظار و به معنای رفع همه محدودیت‌ها بود، به سوش ووهان ارتباط داشت که از هر یک نفر مبتلا سه بیمار جدید ایجاد می‌شد، اما وقتی که با سوش هندی یا دلتا این عدد به شش تا هشت نفر می‌رسد، باید حدود هفت‌هشتم جمعیت، یعنی حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد، مصون شده باشند.

کاهش اثربخشی همه واکسن‌های کرونا در سوش دلتا

وی افزود: از سوی دیگر باید توجه کرد که اثربخشی همه واکسن‌ها در سوش دلتا کاهش یافته است و بنابراین به نظر می‌رسد که حتی اگر موثرترین واکسن‌هایی که در دنیا استفاده شدند هم به ۸۰ درصد جمعیت جامعه ای تزریق شوند، و آن واکسن هم ۸۰ درصد کارایی در پیشگیری از عفونت داشته باشند، طبق محاسبات حدود ۶۴ درصد ایمنی در برابر بیماری ایجاد می شود، در حالی که ما به 85 تا ۹۰ درصد ایمنی نیاز داریم تا به ایمنی جمعی برسیم. بنابراین باید بدانیم که رسیدن به ایمنی جمعی به معنای رفع همه محدودیت‌ها، فعلا دور از دسترس و انتظار است، ولی خوشبختانه می توانیم با افزایش پوشش واکسیناسیون به این هدف، "بسیار نزدیک" شویم.

یونسیان ادامه داد: نکته دیگری که باید به آن توجه داشته باشیم، این است که اکنون تمام واکسن‌ها در برابر پیشگیری از مرگ و ابتلا به فرم‌های شدیدی که نیاز به بستری داشته باشد، اثربخشی بالا و قابل قبولی دارند که این اثربخشی برای پیشگیری از مرگ تا ۹۰ درصد یا حتی بالاتر نیز می رسد و برای پیشگیری از بستری به علت کرونا، این نسبت اکثرا بالای ۷۰ درصد است. در عین حال، اثربخشی اغلب واکسن ها در برابر آلوده شدن به ویروس بدون بروز علائم کرونا یا ابتلا به فرم با علائم خفیف، پایین‌تر است.

مطاالعه‌ای که در شیراز روی سینوفارم انجام شده، همچنان در حال آنالیز تکمیلی است

وی با اشاره به مطالعه‌ای که در زمینه واکسن سینوفارم در شیراز انجام شده است، ‌گفت: از همکاران عزیزی که این مطالعه را انجام دادند خواهش کردیم که اگر ممکن است نتایج را در کمیته هماهنگی مطالعات واکسیناسیون که در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت تشکیل شده، ارائه کنند تا همکاران ما نیز بتوانند آن را تحلیل کنند و اگر نکاتی به ذهن‌شان می رسد برای تکمیل و بهتر کردن نتایج مطالعه اعلام کنند. گویا مجریان این مطالعه هنوز دارند بر روی داده‌ها آنالیزهای تکمیلی انجام می‌دهند. بنابراین منتظریم این مطالعه را با جزئیات بیشتر دریافت کنیم تا بتوانیم بهتر در مورد یافته های آن قضاوت کنیم. اکنون نمی‌دانم واقعا داده‌ها، روش جمع‌آوری داده‌ها و منبع داده‌ها از صحت کافی برخوردار بوده یا خیر و آیا روش جمع آوری داده‌ها به صورت فعال بوده یا اینکه از روش غیر فعال استفاده شده است. با این حال، گرچه در این مطالعه اثربخشی ۵ درصدی را درباره جلوگیری از ابتلا به عفونت بدون نیاز به بستری و یا بیماری خفیف برای واکسن سینوفارم مطرح کرده، اما اثر آن برای پیشگیری از بستری را حدود ۵۵ درصد و برای پیشگیری از مرگ حدود ۶۵ درصد گزارش کرده است. توجه داشته باشیم که صرف نظر از صحت و سقم نتایج این مطالعه، هدف اصلی ما از واکسیناسیون، پیشگیری از مرگ و هدف دوم نیز پیشگیری از ابتلا به فرم شدید بیماری است و هدف سوم پیشگیری از آلوده شدن افراد است. منظور از جمله اخیر این است که فرد واکسینه نه‌تنها خودش مصون شود، بلکه بیماری را به فرد دیگری هم منتقل نکند.

یونسیان گفت: مطالعه مذکور اعلام کرده که کارایی واکسن سینوفارم در هدف سوم واکسیناسیون پایین بوده است. به عبارت دیگر، حتی اگر این نتیجه درست باشد، معنای آن این است که افرادی که واکسن زده‌اند، خودشان به درجات بالایی از بیماری شدید محافظت می‌شوند ولی ممکن است اگر ویروس وارد بدن‌شان شود، دیگرانی که واکسن نزده‌اند را آلوده کنند. سوال من این است که اگر ما با جلوگیری از انتشار شایعات و اخبار غلط ضدواکسن، پوشش واکسیناسیون را به حد بالایی برسانیم، دلیلی ندارد که نگران باشیم که برخی افرادی که واکسن تزریق نکرده‌اند، از طریق افراد واکسینه شده، آلوده شوند!.

وی گفت: در عین حال محافظت از افراد واکسن‌زده در این مطالعه حتی بیش از حد مورد انتظار پایه‌ای و حد کف مورد انتظار سازمان بهداشت جهانی یعنی ۵۰ درصد بوده است. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که اگر محافظت واکسن از افراد در برابر بیماری حداقل ۵۰ درصد باشد، این واکسن را برای استفاده عمومی توصیه می‌کنیم. البته زمانیکه سینوفارم از سازمان جهانی بهداشت مجوز دریافت کرده، اثربخشی‌اش بیشتر بوده است. زیرا روی سوش ووهان بررسی شده و بعد ممکن است اثربخشی‌اش در مواجهه با دلتا کاهش پیدا کرده باشد. بنابراین حتی اگر بپذیریم میزان محافظت واکسن سینوفارم از افراد در برابر مرگ و فرم‌های شدید، به ۶۵ و ۵۵ درصد هم کاهش یافته باشد، باز هم برای واکسیناسیون عمومی مناسب است.

یونسیان گفت: برداشت رسانه‌های معاند در این زمینه کاملا مغرضانه است و اگر رسانه‌های داخلی هم چنین برداشتی داشتند، غیر حرفه‌ای رفتار کردند. زیرا کم اهمیت‌ترین بخش نتایج این مطالعه را پررنگ کرده و در جامعه نگرانی ایجاد کرده‌اند.

اما و اگرها درباره تزریق دز بوستر و ترکیب واکسن‌ها

وی درباره تزریق دز سوم سینوفارم برای افراد بالای ۶۰ سال نیز گفت: طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت توصیه شده که تمام افراد بالای ۶۰ یا ۶۵ سال، نه فقط کسانی که واکسن سینوفارم تزریق کردند، بلکه همه این افراد مانند افرادی که دارای نقص سیستم ایمنی هستند، دز سوم را دریافت کنند. منتها بعد از اینکه واکسن کافی برای همه افراد فراهم شد و همه افراد جوامع توانستند دو دزشان را دریافت کنند. بنابراین اولویت همچنان این است که تمام افراد واجد شرایط دو دزشان را دریافت کنند و واکسن کافی برای آنها باشد، در این صورت می‌توان دز سوم را برای سالمندان، بیماران دچار نقص سیستم ایمنی و کادر بهداشت و درمان تزریق کرد. سازمان جهانی بهداشت مطالعاتی هم درباره ترکیب واکسن‌ها انجام می‌دهد که به تدریج یافته‌های بیشتری از آن منتشر می شود. فعلا آنچه که برای سازمان جهانی بهداشت مسجل شده، این است که اگر افرادی که آسترازنکا گرفتند، ‌ فایزر بگیرند یا برعکس، کارایی بیشتری از دریافت همان واکسن قبلی دارد، اما درباره سایر ترکیب‌ها هنوز سازمان جهانی بهداشت توصیه‌ای نداشته و باید صبر کنیم تا نتایج مطالعات استخراج شود.

یونسیان تاکید کرد: از ابتدا تاکنون تاکید کرده‌ام که شعار سازمان جهانی بهداشت باید در واکسیناسیون مد نظر باشد که "بهترین واکسن، اولین واکسنی است که در اختیار شما قرار می گیرد". اینکه به امید تزریق واکسنی که ادعا می‌شود اثربخشی ۸۰ درصدی دارد، صبر کنیم و واکسنی که اثربخشی ۷۰ درصدی دارد را تزریق نکنیم، ‌درست نیست. زیرا هم خودمان را به خطر می‌اندازیم و هم جامعه را.

وی تاکید کرد: در عین حال مقایسه اثربخشی دو واکسنی که در دو جامعه مختلف، در دو مطالعه مختلف و در دو شرایط مختلف اپیدمی کار شده است، اصلا درست نیست. این مقایسه‌ها زمانی درست است که همه این واکسن‌ها در یک مطالعه، از سوی یک مجری و با یک روش، اثربخشی‌شان سنجیده شود.

زمان تزریق دز بوستر

وی درباره زمان تزریق دز بوستر نیز گفت: دراین زمینه قانون خاصی وجود ندارد و دز بوستر هم کاملا به این وابسته است که چقدر واکسن در اختیار داریم و آیا در شرایط خطر و در ایام انتقال بیماری قرار داریم یا در نقطه پایینی از منحنی بیماری هستیم و ... توصیه‌ای که اعلام کند حتما تزریق دز بوستر باید بعد از شش ماه از دوز دوم باشد باشد، وجود ندارد. با این حال اعتقاد بر این است که انتظار می‌رود که اکثر افرادی که واکسینه شدند، ‌ اثر واکسن‌شان حداقل تا شش ماه باقی مانده باشد و عدد شش ماه را باید به عنوان کف در نظر گرفت و می‌تواند بیشتر هم شود.

مطالعه اثربخشی واکسن‌هایی که در ایران تزریق شده‌اند

وی درباره مطالعه اثربخشی واکسن‌هایی که در ایران تزریق شده است، گفت: مطالعه‌ای در کمیته‌ای ذیل معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در موسسه رازی در حال انجام است که تاکنون از ۴۰۰ نمونه ۲۰۰ نمونه کار شده و امیدواریم نتایج اولیه در نیمه آبان ماه استخراج شود و بتوانیم درباره قدرت ایمنی زایی واکسن‌هایی که در ایران تزریق شده، اظهارنظر کنیم.