گزارش بررسی سانحه هواپیمای اکراینی: اپراتور سامانه موشکی منتظر دستور از مرکز نماند/ تبادل پیام‌ها موفقیت‌آمیز نبود / اصابت ۳۰۰۰ ترکش موشک به هواپیما

سازمان هواپیمایی کشوری ضمن ادای احترام به شهدای سانحه هواپیمایی اکراین و ابراز همدردی عمیق و مجدد با خانواده‌های داغدار این عزیزان، گزارش بررسی سانحه هواپیمای اکراینی را برابر استاندارهای بین المللی در تارنمای عمومی این سازمان منتشر کرد.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی تدبیر و امید، این گزارش که با اهداف پیشگیرانه تهیه شده است، مشتمل بر تشریح تمامی اطلاعات، یافته ها‌، تحلیل ‌و نتیجه گیری تخصصی 12 گروه کارشناسی بوده و اقدامات اصلاحی را در ابعاد بین المللی درخواست کرده است.

این هواپیما در 18 دیماه سال 1398 با 176 مسافر و خدمه در مسیر تهران به کیف مورد هدف یکی از سامانه های دفاع هوایی کشور قرار گرفت و دچار سانحه شد.

در بخشی از این گزارش آمده است:

_ روزجمعه ۲۰/۱۰/۹۸ فردی که موفق به تصویربرداری از موشک دوم شده بود توسط مراجع امنیتی شناسایی شد.

_ پس از مصاحبه گروه بررسی سانحه با وی مشخص شد که او نگهبان یک کارگاه ساختمانی بوده که پس از مشاهده شلیک و انفجار یک موشک دوربین تلفن همراه خود را برای تصویری برداری روشن می کند و موفق می شود از پرواز و انفجار موشک دوم فیلم بگیرد.
 
دو سوال مهم مرتبط با تمام سانحه هوایی مطرح شد: دلیل سانحه چه بوده و چگونه می‌توان از وقوع سوانح مشابه جلوگیری کرد

طبق این گزارش در بخش ضبط کننده‌های پروازی آمده است که این هواپیما مجهز به دستگاه‌های ضبط داده‌های پروازی مبتنی بر فناوری نیمه هادی با شناسه محصول۰۰۳- ۴۷۵۰ -۹۸۰ که بیش از ۱۲۰۰ پارامتر را ضبط کرده و ضبط کننده صدای کابین پرواز با شناسه محصول۰۰۳-۶۰۳۲- ۹۸۰ با قابلیت ضبط دو ساعت آخرین صداها و همچنین یک ضبط کننده دسترسی سریع است.

دستگاه‌های ضبط کننده در سانحه پیدا شده‌اند اما ضبط کننده دسترسی سریع یافت نشد. وضعیت این دستگاه‌ها نشان می‌دهد که در معرض آتش سوزی در پرواز نبودند و در اثر شدت برخورد با زمین دچار صدمات فیزیکی شده و یا در معرض آتش قرار گرفتند.

در تاریخ ۹/۱۰/۹۸ با حضور نمایندگان اعزامی از کشور اوکراین نسبت به وضعیت ظاهری دو دستگاه اقدام شد. گروه بررسی سانحه موفق به جمع آوری امکانات و منابع لازم برای بازخوانی دستگاه‌ها در ایران نشد و به دلیل تحریم‌های آمریکا خرید تجهیزات لازم برای بازخوانی دستگاه‌ها در کشورمان فراهم نشد. بنابراین تفاهمات اولیه انجام شد تا بازخوانی در کشور فرانسه انجام شود.

در این گزارش نتایج بازخوانی ضبط کننده های پروازی آمده است ۴ کانال صوتی ضبط شده در ضبط شده صدای کابینه شامل کانال مربوط به خلبان، کمک خلبان، سامانه سخن گفتن با مسافران و میکروفون محیطی کابین خلبان بازیابی شده است و کیفیت صدای هر ۴ کانال صوتی خوب و قابل درک بود.

تنها صدای خلبان در کانال باندی مربوطه ضبط شده بود و مشخص است که دو عضو دیگر گروه پروازی از میکروفون فعال خود برای مکالمات درون کابینه استفاده نکردند اما کیفیت خوب کانال میکروفون محیطی امکان درج بدون مشکل آنها را فراهم ساخته بود. ضبط آخرین پرواز در ساعت ۵ و ۴۶ دقیقه ۱۸ ثانیه آغاز می‌شود که در این زمان کشیدن هواپیما برای شروع تاکسی آغاز و موتور هواپیما روشن می‌شود ضبط در زمان ۶ و ۱۵ دقیقه ۵۰ ثانیه پایان می‌یابد صدای یک ضربه محکم و کوتاه مشابه با انفجار در زمان ساعت ۶ و ۱۴ دقیقه ۵۵ ثانیه ضبط شده است بلافاصله پس از صدای ضربه هشدار صوتی نت ۲ با مشابه با صدای هشدار ارتفاع شنیده شده و این صدا تا پایان ضبط ادامه دارد.

پس از صدای ضربه از هر سه نفر خلبان درون کابین صدا ضبط شده است پس از صدای ضربه گروه پروازی متوجه شرایط غیر عادی می شود و به سرعت کارهای لازم برای کنترل و هدایت هواپیما در شرایط حادث شده را آغاز می‌کنند.

معلم خلبان در ساعت ۶ و ۱۵ دقیقه ۱۳ ثانیه بیان می‌کند هر دو موتور در حال کار هستند پس از صدای ضربه تا مدت سه ثانیه صداهایی از کابینه مسافران به سختی قابل شنیده است که مشاهده می‌شود مسافران متوجه یک رخداد غیر منتظره شده‌اند. در حدود ۱۱ ثانیه بعد هم صدای همهمه از کابینه مسافران به شکل بسیار ضعیف شنیده می‌شود .

 
در این گزارش جزییات مکالمات پیاده شده در یک جدولی آمده است

در بخش پرتاب موشک به سمت هواپیما در این گزارش آمده است پس از وقوع سانحه فیلم های متعددی در فضای مجازی و رسانه ها منتشر شد که نشان دهنده شلیک موشک به سمت هواپیما بود گروه بررسی سانحه نسبت به بررسی اصالت فیلم‌ها و استعلام از مراجع امنیتی و نظامی در خصوص شلیک موشک به هواپیما اقدام کرد. و به این نتیجه رسید که برخی فیلم های منتشر شده با زمان و مکان رخدادادها تطابق دارد اما هنوز در خصوص منشاء شلیک‌ها نوع و تعداد آن و اثر بر هواپیما تا تاریخ ۱۹/۱۰/۹۸ تمام این تحلیل فاقد ارزیابی بود. یکی از مهمترین ویدیوها فیلمی بود که دریک محوطه کارگاهی ساختمانی از پرواز و انفجار یک موشک گرفته شده بود گروه بررسی سانحه نسبت به تحلیل تصاویر و شناسایی نقطه فیلمبرداری پرداخت و پس از انطباق با آن تصاویر هوایی منطقه با حضور در محل و تصویربرداری مجدد از همان زوایا به این نتیجه رسید که فیلم منتشر شده دارای اصالت است.

روزجمعه ۲۰/۱۰/۹۸ فردی که موفق به تصویربرداری از موشک دوم شده بود توسط مراجع امنیتی شناسایی شد و پس از مصاحبه گروه بررسی سانحه با وی مشخص شد که او نگهبان یک کارگاه ساختمانی بوده که پس از مشاهده شلیک و انفجار یک موشک دوربین تلفن همراه خود را برای تصویری برداری روشن می کند و موفق می شود از پرواز و انفجار موشک دوم فیلم بگیرد.

گروه بررسی سانحه اطلاعات مرتبط با فعالیت موشکی از ستاد کل نیروهای مسلح دریافت کرد اطلاعات اعلام شده با مشاهدات، صداهای ضبط شده، تصاویر و همچنین با مصاحبه با برخی افراد ارزیابی شد با توجه به خطای زمان های اشاره شده در گزارش پیشرفت تحقیقاتی که در تیرماه ۹۹ منتشر شده بود زمان های وقایع با استفاده از اطلاعات به دست آمده از بازخوانی ضبط کننده ها اصلاح شد.

در ساعت ۴ و ۴۵ دقیقه روز ۱۸/۱۰/۹۸ یکی از سامانه‌ای دفاعی تهران مطابق با تاکتیک های واحد سیار پدافندی حدود ۱۰۰ متر جابجا می شود در این جابجایی سمت سامانه نیز تغییر می کند و به دلیل تنظیم نشدن صحیح مجدد شمال توسط کاربر دچار خطای سمت برابر با ۱۰۵ درجه می‌شود. سامانه تا زمان ساعت ۶ و ۷ دقیقه در حالت انتظار داشته و در این زمان در حال عملیاتی قرار می‌گیرد به این ترتیب در زمان پرواز هواپیمای اوکراینی سمت اهداف در اشیاء شناسایی شده در سامانه با افزایش برابر ۱۰۵ درجه توسط کاربر سامانه دفاع هوایی مشاهده می شد در زمان ساعت ۶ و ۱۴ دقیقه کاربر سامانه دفاع هوایی هدفی را در سمت ۲۵۰ درجه نسبت به شمال خود شناسایی نموده که در حال طی کردن مسیر ۵۶ درجه بود در همین زمان پرواز اوکراینی پس از برخاست از فرودگاه از سمت ۱۴۳ درجه نسبت به سامانه در حال نزدیک شدن به سمت سامانه پدافند بود هواپیما در حال طی کردن مسیر ۳۰۹ درجه بود کاربر سامانه دفاع هوایی مشخصات هدف شناسایی شده را در ساعت ۶:۱۴:۱۹ بر روی بستر ارتباط با مرکز هماهنگی مربوطه اعلام کرد مبادل این پیام با مرکز موفقیت آمیز نبود و در پیام های ضبط شده با مرکز هماهنگی ثبت نشده است کاربر سامانه بدون انتظار برای دریافت دستور از مرکز به این نتیجه می رسد که هدف مشاهده شده متخاصم و در ساعت۶:۱۴:۳۹ یک فروند موشک به سمت آن شلیک می کند.

که فعال شدن فیوز مجاوری موشک در زمان۶:۱۴:۵۷ در سامانه ثبت شده است پس از فعال شدن فیوز رادیویی موشک اول همچنان قفل راداری سامانه پدافندی بر روی هدف باقی می‌ماند و سامانه همچنان هدف را شناسایی می‌کند. دو مسیر آن را ردیابی می‌کند با توجه به تداوم سیر حرکتی هدف کشف شده موشک دومی در زمان ۶:۱۵:۹ توسط کاربر سامانه دفاعی به سمت هواپیما شلیک می‌شود .

آخرین ارتباط رادیویی موشک با سامانه پدافندی در زمان ۶:۱۵:۲۲ در مکانی نزدیک مسیر حرکت هواپیما ثبت شده است پس از آن دریافت موفقیت آمیز نبودن موشک در سامانه نشان داده می شود و هواپیما پس از مدتی از قفل راداری سامانه خارج می شود.

طول موشک ۲۸ ۹۸ میلیمتر وزن آن ۱۶۷ کیلوگرم و وزن سرجنگی آن ۱۴ کیلوگرم است مواد منفجر استفاده در موشک از نوع کامپوزینش ب بوده و در آن ۶۰ درصد RDX و ۴۰ تی انی تی به کار رفته است.

این موشک مجهز به سر هدایتگر با حس گرهای فاصله بوده و با نزدیکی با مانع سر هدایتگر آن جدا شده و سپس محفظه حاوی ترکش‌ها منفجر شده و در حدود ۲۵۰۰ تا ۳ هزار ترکش با وزن ۴/۲گرم از جنس آلیاژ تنگستن با سرعتی حدود ۱۸۰۰ متر بر ثانیه بر محیط پرتاب می‌شود .

متن گزارش بررسی سانحه هواپیمای اکراینی را اینجا بخوانید.