وزن‌کشی سه گزینه هسته‌ای

پله کوبورگ این روزها بیش از هر زمان دیگری، تصویر قلعه‌ای تسخیرناپذیر و اسرارآمیز را برای خبرنگاران به نمایش می‌گذارد. در این فضا، بازار حدس و احتمالات و تا حدی شایعه‌سازی حول سناریوهای سه‌گانه قوت و رونق گرفته است. توافق جامع، یک توافق کلی یا عدم توافق در 10 دور گفت‌وگوهای نفسگیر از اسفند سال گذشته تاکنون. اینکه در این وزن‌کشی، کدام سناریو بر دیگری غلبه یابد، محور رایزنی‌های جدی، سخت، کند و پیچیده، در دو روز مانده به پایان ضرب‌الاجل 24 نوامبر (3 آذر) است. صحبت از سناریوی توافق جامع، با توجه به فضای حاکم بر گفت‌وگوهای هسته‌ای و همچنین تفسیر و تحلیل رسانه‌های ایرانی و خارجی مبنی بر وجود اختلافات همچنان عمیق در خصوص جدول لغو زمانی تحریم‌ها و همچنین تعداد ماشین‌های غنی‌سازی، قدری کمرنگ شده است. با وجود اینکه هنوز ابعاد توافق احتمالی مشخص نیست، اما به‌نظر می‌رسد طرفین مذاکره به‌دنبال رسیدن به سناریوی دوم یعنی یک توافق کلی هستند تا پس از آن بتوانند برای جزئیات آن مذاکره کنند. شاید به صراحت بتوان گفت که سخن از شکست مذاکرات یا عدم توافق، به‌عنوان سناریوی سوم، کمتر در فضای مذاکرات و میان رسانه‌های متعدد ایرانی و غربی مطرح شده است.

وزن‌کشی سناریوهای سه‌گانه هسته‌ای

گروه دیپلماسی، کامران کرمی، خبرنگار اعزامی «دنیای اقتصاد» به وین: پله کوبورگ این روزها بیش از هر زمان دیگری، تصویر قلعه‌ای تسخیرناپذیر و اسرارآمیز را برای خبرنگاران به نمایش می‌گذارد. اینکه درون این قلعه چه می‌گذرد و آیا هوای آن همچون شهر وین و چادر خیمه شکل خبرنگاران، سرد است یا قهقهه دیپلمات‌ها در آن جاری و ساری، خود، محل گمانه‌زنی‌های بی‌پایان است. در این فضا، بازار حدس و احتمالات و تا حدی شایعه‌سازی حول سناریوهای سه‌گانه قوت و رونق گرفته است.

توافق جامع، یک توافق کلی یا عدم توافق در 10 دور گفت‌وگوهای نفسگیر از اسفند سال گذشته تاکنون. از آنجا که فضای حاکم بر رایزنی‌های درون کوبورگ و برون کوبورگ، فراز و فرودهای فراوانی دارد و احتمال رخ دادن هر سناریویی در دقیقه 90 محتمل است، اینکه در این وزن کشی، کدام یک بر دیگری غلبه یابد، محور رایزنی‌های جدی، سخت، کند و پیچیده، در دو روز مانده به پایان ضرب‌الاجل 24 نوامبر (3 آذر) است. جان کری وزیر امور خارجه آمریکا در پنجمین روز مذاکرات وین 8 گفت که پیشرفت محتاطانه‌ای داشته‌ایم و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان دیروز پس از ساعت‌ها گفت‌وگو با طرف‌های مذاکره گفت که ان‌شاءلله اوضاع خوب می‌شود.پیوستن وزیر خارجه آلمان به دیگر وزرای خارجه آمریکا، بریتانیا و فرانسه و احتمال سفر ناگهانی سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به مذاکرات موجب شده تا قدری فضای خوش‌بینی به خیمه خبرنگاران باز گردد. در حالی که روز گذشته مذاکرات زیر سایه خبرهایی درباره بازگشت وزرای خارجه به پایتخت‌ها برای مشورت قرار گرفت، رایزنی‌های دو، سه و چندجانبه چه در سطح وزرای خارجه، چه معاونان و چه کارشناسان برگزار شد و همچنان ادامه دارد. اینکه آیا ایده‌ای جدید از سوی طرفین مطرح شده یا خواهد شد یا همان چارچوب‌ها و ایده‌های دوره‌های گذشته کانون رایزنی‌های فشرده را به خود اختصاص داده، نیز دستاوردی برای بازی «توپ در زمین حریف» است. در این فضای گمانه‌زنی، می‌توان آخرین اخبار و تحولات موجود را در سه سناریوی زیر دسته‌بندی کرد. آنچه در مورد این سناریوها می‌توان مطرح کرد، محتمل بودن با توجه به شرایط موجود است و در مقابل همه چیز می‌تواند در دقیقه 90 تغییر کند.

 توافق جامع
صحبت از این سناریو با توجه به فضای حاکم بر گفت‌وگوهای هسته‌ای و همچنین تفسیر و تحلیل رسانه‌های ایرانی و خارجی مبنی‌بر وجود اختلافات همچنان عمیق در خصوص جدول لغو زمانی تحریم‌ها و همچنین تعداد ماشین‌های غنی‌سازی، قدری دور از ذهن است. اگرچه دبیرکل سازمان ملل روز جمعه خواستار انعطاف ایران و اعضای گروه 1+5 برای حل مناقشه هسته‌ای تهران و دستیابی به یک توافق جامع شده بود، اما کمتر مقام دیگری را می‌توان پیدا کرد که در فضای کنونی از یک توافق نهایی در دو روز مانده به ضرب‌الاجل، سخنی تازه به میان آورد.
اریک شولتز، سخنگوی کاخ سفید، ۳۰ آبان گفت بدیهی‌ است که دیپلمات‌ها سخت در تلاشند تا کار در مهلت تعیین شده انجام شود، اما فاصله‌های جدی وجود دارد. جان کری، وزیر خارجه آمریکا، نیز در گفت‌وگویی تلفنی با همتای روس خود، گفته است که دستیابی به توافق جامع هسته‌ای تا ضرب‌الاجل تعیین‌شده در روز سوم آذر تلاش‌های بیشتری را می‌طلبد. رویترز نیز از قول یک دیپلمات ارشد غربی نقل کرده است که او به رسیدن به توافق جامع تا روز دوشنبه، سوم آذرماه، خوشبین نیست. در مقابل اما ماری‌هارف سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز جمعه در یک کنفرانس خبری گفت که در مهلت باقی‌مانده، طرفین زمان کافی برای توافق دارند و به نفع همه است که تا این تاریخ به توافق جامعی دست یافته شود و به جامعه بین‌المللی تضمین دهد که برنامه هسته‌ای ایران اهدافی کاملا‌ صلح‌آمیز دارد.

 توافق کلی در مذاکرات
طرح سناریوی محتمل‌تر توافق کلی در شرایط کنونی به قبل از مذاکرات مسقط بازمی‌گردد. در آن فضا، سید عباس عراقچی مذاکره‌کننده ارشد ایران گفت که احتمالا اگر طرفین نتوانند در مهلت 3 آذر به توافق جامع برسند، می‌توانند به یک توافق کلی دست پیدا کنند. با وجود این که هنوز ابعاد توافق احتمالی مشخص نیست، اما به‌نظر می‌رسد طرفین مذاکره به دنبال رسیدن به یک توافق کلی هستند تا پس از آن بتوانند برای جزئیات آن مذاکره کنند. یک مقام نزدیک به هیات ایرانی به خبرگزاری فرانسه گفته است که همه در تلاش هستند تا به یک توافق کلی برسند، تا بعد به کار ادامه داد و جزئیات را مرتب کرد.
علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی نیز گفته است تا آنجایی که به من اطلاع دادند طرفین مذاکرات جدی داشته‌اند و اگر چارچوب‌هایی را که تاکنون وضع شده است، مرور کنیم، زمینه‌هایی برای تفاهم در کلیت وجود دارد.

رويترز، چهارشنبه ۲۱ آبان و به نقل از اين منابع گزارش داده که ايران و قدرت‌های جهانی احتمالا به «توافق موقت» جديدی خواهند رسيد که بر مبنای آن هم از فشار تحريم‌ها عليه تهران کاسته خواهد شد و هم گفت‌وگوها برای رسيدن به توافق جامع همچنان ادامه خواهد داشت. يک مقام رسمی غربی هم به اين خبرگزاری گفته است که ما می‌توانيم رئوس موارد يک تفاهم کلی را تا سوم آذر مشاهده کنيم، اما احتمالا نمی‌توانيم به خود اين تفاهم دست يابيم. خبرگزاری کیودوی ژاپن نیز گزارش داد که تمرکز مذاکره‌کنندگان روی حصول یک چارچوب توافق تا 24 نوامبر است. در این چارچوب صحبت از ایده‌های جدید به میان آمده که هر چند تیم ایران، وجود هر گونه طرح جدید را بازی روانی حریف می‌داند، اما رسانه‌های غربی معتقدند که حضور کری و لغو سفرش به اروپا برای بحث و بررسی بر سر این ایده‌های جدید است. بر همین اساس به دلیل آنکه پر کردن شکاف میان دوطرف از طریق توسل به برنامه اقدام مشترک امکان‌پذیر نیست، بنابر ادعای برخی رسانه‌ها، دوطرف ناچار شده‌اند روی طرح‌های کلی جدیدی با یکدیگر گفت‌وگو کنند تا شاید فرصت تاریخی رسیدن به توافق را به سادگی از دست ندهند.هرچند تاکنون ایران و 1+5 به‌طور جدی اراده خود را در رسیدن به توافق در مهلت زمانی باقی‌مانده به نمایش گذاشته‌اند، اما همان‌طور که هم در برنامه اقدام مشترک تاکید شده است و هم از طرف دیپلمات‌های دوطرف به‌خصوص وزیر خارجه ایران بارها اعلام شده، هیچ بخشی از راه‌حل جامع مورد توافق قرار نمی‌گیرد، مگر آنکه درمورد تمامی بخش‌ها توافق حاصل شود؛ بنابراین دو طرف راهی ندارند که به توافقی دست پیدا کنند که در پایان هیچ اختلافی حل نشده باقی نماند.

با توسل به این راه‌حل و رسیدن به توافق کلی به‌جای توافق جامع، ایران و آمریکا که دو طرف اصلی مذاکرات محسوب می‌شوند، می‌توانند ضمن پرهیز از اعلام شکست یا به نتیجه نرسیدن مذاکرات، در انتظار وضعیت بهتری برای ادامه کار در آینده باقی بمانند.اینکه آیا ادامه کار به معنی تمدید چند روزه یا چند ماهه
 است، خود جای تردید دارد. پیش‌تر وزیر خارجه آمریکا در کنفرانس خبری خود در پاریس، درباره تمدید احتمالی مذاکرات گفت که ما درباره تمدید بحث نمی‌کنیم. ما مذاکره می‌کنیم و تلاش‌مان این است که به توافق دست یابیم. اگر در لحظات آخر به این نتیجه برسیم که باید راه‌های دیگر را بررسی کنیم، آن وقت چنین خواهیم کرد. علی واعظ تحلیلگر مسائل هسته‌ای نیز درباره تمدید معتقد است که مهلت ۲۴ نوامبر تمدیدپذیر نیست. اگر قرار باشد وقت اضافه‌ای به مذاکرات افزوده شود لازم است مذاکراتی صورت بگیرد در مورد اینکه آن وقت اضافه شامل چه شرایطی خواهد بود و برای چه مدتی. فرانک والتر اشتاین مایر وزیر خارجه آلمان هم دیروز گفت: فرصت امروز در 10 سال گذشته نزدیکترین زمانی است که برای توافق به وجود آمده است. این در حالی است که هنوز در وین هیچ یک از طرفین از تمدید مذاکرات سخن به میان نمی‌آورند و تمام تمرکز خود را در رسیدن به توافق در دو روز پایانی گذاشته‌اند تا شاید تجربه ژنو3 دوباره تکرار شود و دوطرف در دقیقه 90 بتوانند به توافق دست پیدا کنند.

 عدم توافق
شاید به صراحت بتوان گفت که سخن از شکست مذاکرات یا عدم توافق، کمتر در فضای مذاکرات و میان رسانه‌های متعدد ایرانی و غربی مطرح شده است. پیش‌تر عراقچی گفته بود در صورتی که تغییر مواضع در طرف مقابل صورت نگیرد، احتمالا‌ تا تاریخ سوم آذرماه به توافق نمی‌رسند. به غیر از چنین اظهار‌نظرهای پراکنده در خصوص اینکه اگر مذاکرات شکست بخورد، تبعات آن متوجه طرف مقابل است، کمتر مقام هسته‌ای و درگیر در گفت‌وگوها را می‌توان پیدا کرد که از گزینه شکست مذاکرات صحبت به میان آورد و آن را در شرایط کنونی مطرح کند. شاید دو طرف از یک‌سو به دلیل پیشرفت‌های صورت گرفته و از سوی دیگر به دلیل نگرانی و آگاه بودن از پیامدهای منفی چنین اتفاقی، کمتر روی این سناریو مانور می‌دهند؛ بنابراین احتمال رخ دادن این سناریو کمتر از دو سناریوی پیشین است. هر چند برخی دیپلمات‌ها همچنان تاکید دارند که «فاصله‌ای جدی» بین طرف‌ها وجود دارد، اما حضور بسیار سری و محرمانه وزیر خارجه عمان در مذاکرات، می‌تواند تبعات این پیامد را برای طرفین بیشتر باز کند و به‌عنوان یک کاتالیزور در دقیقه 90 عمل کند.

منبع: دنیای اقتصاد