امیدهای میهمانان هسته‌ای وین/عقلانیت در سایه عبور از بحران

سید جلال ساداتیان دیپلمات پیشین ایران در انگلیس در روزنامه ایران نوشت:

دور تازه مذاکرات هسته‌ای در حالی آغاز شده است که مذاکره‌کنندگان ایران و 1+5 تلاش می‌کنند بر اساس چارچوب و خطوط قرمزی که در روند مذاکرات برای آنها ترسیم شده است به توافقنامه نهایی دست پیدا کنند. توافقی که در صورت وقوع، به یک دهه چالش هسته‌ای ایران با قدرت‌های بزرگ جهان پایان می‌دهد. در خصوص مذاکرات جاری وین که به نوعی آخرین فرصت کشورهای طرف مذاکره برای حل و فصل مناقشه هسته‌ای ایران محسوب می‌شود، بیان پاره‌ای نکات ضروری است:
1- دولت یازدهم، مذاکرات هسته‌ای را بر مبنای الگوی برد- برد به جریان انداخت. به این ترتیب که تلاش کرد در ازای حفظ و ادامه برنامه‌های هسته‌ای مسالمت‌آمیز خود به رفع نگرانی‌ طرف‌های بین‌المللی بپردازد. در رویکرد برد- برد دو طرف باید به نوعی بده بستان کنند که رضایت نسبی متقابل حاصل شود و امتیازات رد و بدل شده، نامتوازن نباشد. طرفین در این نوع از مذاکرات باید از بخشی از خواسته‌های خود صرف نظر کنند تا به حقوق مهم‌تر دست یابند. ایران و 1+5 بر اساس همین الگو سال گذشته به توافق ژنو رسیدند.

2- در مذاکراتی که از سال گذشته در دولت یازدهم آغاز شد، گروه 1+5 با انتظارات و سطح توقع بالایی وارد مذاکره شد. آنها ابتدا مخالف حق غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران بودند، اما بعد از مذاکرات فشرده‌ای که در فضای تازه‌ای با ایران آغاز کردند حاضر به پذیرش این مطالبه مهم تهران شدند، حقی که به موجب آن طرف‌های غربی پذیرفتند ایران برای پیشبرد صنعتی که هزینه زیادی صرف کرده است به غنی‌سازی ادامه دهد. تأیید این حق از سوی مذاکره‌کنندگان 1+5، مهم ترین امتیازی بود که پیش از این با مخالفت کشورهای مذاکره‌کننده رو به رو شده بود اما در توافق سال گذشته ژنو مورد پذیرش قرار گرفت.
در کنار این موضوع، ایران خواسته است تحریم‌های یکجانبه و چند جانبه‌ای که به بهانه مناقشه هسته‌ای اعمال شد برداشته شود؛ مطالبه‌ای که هم‌اکنون تیم هسته‌ای برای دستیابی به آن پافشاری می‌کند و تأکید دارد تا این خواسته حاصل نشود هیچ موافقتنامه‌ای را امضا نخواهد کرد.

3- دو طرف بر مبنای الگوی «توافق درباره همه چیز یا هیچ چیز» پیش می‌روند و همین نکته مهم مانع از باقی گذاشتن نکات مبهم درباره موضوعات مورد اختلاف می‌شود. نکاتی که در صورت توافق احتمالی میان ایران و 1+5 می‌تواند دستمایه انتقاد جریان‌ها و گروه‌های مخالف توافق قرار گیرد.

4- ایران تاکنون به رغم همه فشارهای سیاسی و اقتصادی که بر سر چالش هسته‌ای با قدرت‌های غربی تحمل کرده، اکنون در نقطه خوبی قرار گرفته است؛ چنین جایگاهی در سایه پیشرفت در برنامه‌های هسته‌ای و مقاومت در مقابل تحریم‌ها به دست آمده است و بر همین اساس با موضع برتر در مذاکرات وارد شده است. این در حالی است که طرف امریکایی در رأس کشورهای مذاکره‌کننده بویژه در ماه‌های اخیر در شرایط نامناسبی قرار گرفته است. رئیس جمهوری این کشور از یک سو تحت فشار جریان‌های تندرو کنگره است و از سوی دیگر به دلیل شرایط بحرانی منطقه تحت تأثیر جریان‌های تروریستی از جمله داعش، نیازمند توافق با ایرانی است که جایگاه مناسبی در جغرافیای سیاسی منطقه احراز کرده است. از این رو باراک اوباما بیش از ایران خواهان توافق است و تلاش می‌کند در فرصت باقی مانده دست ایران را بفشارد.
5- از مجموع حوادث و اتفاقاتی که در چند دور مذاکره رخ داده است، این گونه برداشت می‌شود که در توافقنامه احتمالی، ایران می‌تواند چرخه غنی‌سازی خود را متناسب با نیازمندی‌های داخلی حفظ کند. هیأت ایرانی اصرار دارد که غنی‌سازی خود را در حد صنعتی پیش ببرد تا اگر بعد از 5 سال که تعهد روسیه مبنی بر تأمین سوخت مورد نیاز نیروگاه بوشهر به پایان رسید کشورمان ذخایر کافی برای ادامه کار نیروگاه‌های خود داشته باشد.

6- مقام‌های ایرانی در مواجهه با قدرت‌های بزرگ برای حل و فصل موضوع هسته‌ای، رویکردی مبتنی بر عقلانیت در پیش گرفتند. عقلانیتی که این امکان را می‌دهد که در سایه عبور از یک بحران هم امید و آرامش بر زندگی مردم حاکم شود و هم اصول و چارچوب‌های نظام تأمین شود. نگاه دولت یازدهم بر این امر استوار است که دلیلی ندارد برای دستیابی به تکنولوژی هسته‌ای، بخش عمده‌ای از مردم تحت فشار قرار گیرند تا جایی که سرمایه اجتماعی و انسجام جمعی دچار تزلزل شود. تحریم‌هایی که علیه ایران اعمال شد به دلیل اتخاذ رویکرد اشتباه در مذاکراتی بود که می‌توانست به شکل دیگری انجام شود و هزینه‌های زیادی به مردم تحمیل نشود.