اعلام برنامه‌های فرهادی برای تصدی وزارت علوم

متن کامل برنامه‌های وزیر پیشنهادی علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شد.
 حجت‌الاسلام حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان صبح امروز در نامه‌‌ای به علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی «محمد فرهادی» را به عنوان پنجمین گزینه پیشنهادی دولت برای تصدی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری معرفی کرد.

متن کامل برنامه‌های این وزیر پیشنهادی، بدین شرح است:

 بسم‌الله الرحمن الرحیم

پیشگفتار:

در تهیه و تنظیم این گزارش مستندات زیر مورد توجه و استفاده قرار گرفته است:

1- بیانات و رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه توسعه علم و فناوری

2- سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی

3- سیاست‌های کلی علم و فناوری

4- اسناد بالادستی موجود در زمینه علم ، تحقیقات و فناوری:

- سند چشم‌انداز 1404 ایران، مجمع تشخیص مصلحت نظام، 1384

- سیاست‌های کلی نظام برای رشد و توسعه علمی و تحقیقاتی کشور، مجمع تشخیص مصلحت نظام 15 اسفند 1383

- سند نقشه جامع علمی کشور، شورای عالی انقلاب فرهنگی 24 اردیبهشت 1390

- سند دانشگاه اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی 25 تیر 1392

5- قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی شامل:

- قانون تشکیل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری مصوب 1383

- قانون برنامه چهارم توسعه فصل چهارم  (توسعه مبتنی بر دانایی) 1384-1388

- قانون برنامه پنجم توسعه فصل دوم (علم و فناوری) 1390-1394

مقدمه به شرح زیر است:

1- نقش راهبردی توسعه علوم، تحقیقات و فناوری در توسعه پایدار و حفظ و ارتقای موقعیت علمی و اقتدار کشور در منطقه و در سطح بین‌المللی امروزه شناخته شده است و مهمترین عامل در تحقیق اهداف سند چشم‌انداز 1404 ایران اسلامی محسوب می‌شود. دستاوردهای این بخش در رشد و شکوفایی علمی، گسترش مرزهای دانش و خط‌شکنی و نفوذ به حوزه‌های انحصاری فناوری‌های پیشرفته، همواره در سالهای اخیر مورد مباهات مسئولان عالیرتبه کشور و عنایت خاص مقام معظم رهبری بوده است. در این میان نظام آموزش عالی به دلیل سروکار داشتن با تربیت دانشمندان، متفکران و مدیران آینده و شکل دادن به سرمایه انسانی کشور، در رشد و تعالی علمی و فرهنگی همه‌جانبه و احیای هویت تمدنی ایران اسلامی، نقش پیشران و موتور محرکه را برعهده دارد.

2- با توجه به نکات یادشده، نقش کانونی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در راهبری نظام آموزش عالی و تحقیقات برجسته می‌شود و حساسیت‌های موجود نسبت به آن قابل درک است. سیاست‌ها و برنامه‌های وزارت نیز به همین دلیل اهمیت می‌یابد. براین اساس برنامه حاضر با هدف ارائه دیدگاه‌ها و اقدامات این جانب در صورت کسب رای اعتماد از مجلس محترم شورای اسلامی با رویکردی آینده‌نگر و روبه‌جلو تهیه شده است، با این تاکید که بر سرعت توسعه علمی کشور بیافزاید.

3- علاوه بر قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی این بخش از 6 سند بالادستی غنی و بسیار ارزشمند (سند چشم‌انداز، سیاست‌های کلی نظام، نقشه جامع علمی کشور، دانشگاه اسلامی، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های کلی علم و فناوری) برخوردار است که در واقع راهنمای کلی برنامه‌های وزارت علوم برای دولت فعلی و دولت‌های فعدی است.

4- چالش‌های بزرگ استفاده از این اسناد بالادستی و تهیه برنامه‌های وزارت، حجم زیاد و تنوع راهبردها و اقدام‌های درنظر گرفته شده برای پیاده‌سازی و تحقق آنها است. توضیح اینکه در قانون برنامه پنجم و دیگر اسناد بالادستی مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای عالی انقلاب فرهنگی در مجموع بالغ بر 200 راهبرد و 700 اقدام پیش‌بینی شده است که بالطبع همپوشانی بین آنها دور از انتظار نمی‌تواند باشد. بنابراین تدوین و اجرای برنامه بر مبنای این اسناد، مستلزم اولویت‌بندی، راهبردها و اقدامات مذکور از طریق یک فرایند علمی است که تلاش خواهد شد در این 3 سال باقی‌مانده از دوره وزارت سازماندهی و اجرا شود.

بخش اول- چشم‌انداز موفقیت، رویکردها و اصول حاکم بر برنامه‌ها به شرح زیر است:

1- چشم‌انداز موفقیت وزارت در پایان دوره دولت یازدهم

هدف کلی برنامه یا به بیان دیگر چشم‌انداز موفقیت برنامه پیشنهادی در پایان دوره دولت یازدهم را می‌توان در 3 بخش خلاصه کرد:

1-1 ارتقاء چشمگیر شاخص‌های رشد علمی و توسعه فناوری کشور برای نزدیک شدن به هدف سند چشم‌انداز 1404:

دستیابی به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی با تاکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم

سند نقشه جامع علمی کشور

دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در جهان اسلام و احراز جایگاه برجسته علمی و الهام بخش در جهان

سیاست‌های کلی علم و فناوری

جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان

1-2 دستیابی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی به سطحی از توانمندی که بتوانند:

- کیفیت و عملکردی در تراز منطقه‌ای و جهانی (500 دانشگاه برتر دنیا) داشته باشند.

- از استقلال عملیاتی و پویایی لازم (با حداقل تاثیرپذیری از تحولات سیاسی و منابع دولتی) برخوردار باشند.

- به التزام اجتماعی خود در توسعه سرمایه انسانی دانشمند و فرهیخته، اعتلای دانش و فرهنگ جامعه، تولید علم و ایفای نقش موثر در فرایند تبدیل علم به فناوری‌های نوین و تجاری‌سازی آنها در خدمت اقتصاد مبتنی بر دانش عمل کنند.

1-3 برقراری و نهادینه شدن یک فرایند علمی و منسجم سیاستگذاری علوم، تحقیقات و فناوری در سطح ملی، در چارچوب «تقسیم کار ملی در نظام علم و فناوری»

2- رویکردها و اصول حاکم در برنامه‌ها

تنظیم و اجرای این برنامه‌ها بر رویکردها واصول زیر مبتنی است:

1-2 اولویت‌بندی راهبردها و اقدام‌های مندرج در اسناد بالادستی عتف (سند چشم‌انداز 1404، سیاست‌های کلی نظام در بخش علم و تحقیقات، نقش جامع علمی کشور، دانشگاه اسلامی، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های کلی علم و فناوری) و تلاش برای پیاده‌سازی راهبردهای اولویت‌‌دار در 3 سال باقی‌مانده از دولت یازدهم.

2-2 حفظ استقلال عملیاتی دانشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقیقاتی همراه با پاسخگویی و التزام اجتماعی

2-3 کاهش نقش تصدی‌گری وزارت و کوچک‌سازی آن

2-4 حفظ کیفیت آموزش عالی و اعتبار علمی رشته‌ها و مدارک

2-5 توسعه و رشد علم در دانشگاه‌ها در یک فضای آزاداندیشی و نشاط علمی

2-6 تعامل فعال و اثربخش علمی و فرهنگی با محیط منطقه‌ای و بین‌المللی

2-7 اولویت اصلاح فرایند‌ها و رفتارهای مدیریتی به جای تغییرات گسترده مدیران

2-8 تعلیم و تربیت مبتنی بر ایمان، برخورداری از مکارم اخلاقی و عاملیت به احکام اسلامی

2-9 حفظ موازین اسلامی و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی در استفاده از علم و فناوری

2-10 تحول در برنامه‌های درسی دانشگاهی با رویکرد تربیت نیروهای کارآفرین

بخش دوم- محورهای اصلی برنامه طی سال‌های 1393 -1396

برنامه‌های اصلی وزارت در دوره دولت 3 ساله به شرح زیر است:

ارتقای کیفیت آموزش عالی و اعتبار علمی رشته‌ها و مدارک دانشگاهی

1-1 بازنگری و اصلاح فرایند گسترش کمی آموزش عالی و ضابطه‌مند کردن توسعه رشته‌ها و موسسات آموزش عالی براساس استانداردهای کیفی متداول در آموزش عالی

1-2 بازنگری در ضوابط و استانداردهای توسعه رشته‌ها و موسسات آموزش عالی در چارچوب طرح آمایش آموزش عالی

1-3 حمایت‌ از دانشگاه‌های پیشتاز بر گسترش مرزهای دانش و فناوری و کسب مرجعیت علمی در منطقه و جهان و تبدیل شدن به الگوی کیفی برای موسسات آموزش عالی نوپا با هدف ارتقای جایگاه جهانی کشور در علم و فناوری و تبدیل ایران به قطب علمی و فناوری جهان اسلام

1-4 حمایت موثر از حفظ و ارتقای کیفیت تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها با توجه به توسعه کمی آنها

1-5 افزایش قانونمند و برنامه‌ریزی شده نقش و مشارکت بخش غیردولتی در حوزه علم و فناوری

1-6 تشویق و حمایت از فرآیند خودارزیابی علمی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی

1-7 تشویق و حمایت از انجمن‌های علمی در ارزیابی مستقل کیفیت و اعتباربخشی آموزش عالی

1-8 حمایت از ارتقای کیفیت و اعتبار بین‌المللی مجلات علمی کشور , و ارتقای جایگاه مرکز ISC و تبدیل ایران به مرکز ثبت مقالات علمی و جذب نتایج پژوهش‌های محققان، نخبگان علمی و نوآوران سایر کشورها  بویژه جهان اسلام

1-9 بررسی و ریشه‌یابی عوامل منجر به رواج فرهنگ مدرک‌گرایی در جامعه و اتخاذ سیاست‌های مناسب برای تعدیل آن با هدف ارتقای کیفیت آموزش عالی و هدف جلوگیری از شیوع تقلب علمی

2- حمایت از فرآیند تبدیل علم به فناوری‌های مفید مورد نیاز و تجاری‌سازی آنها در خدمت اقتصاد دانش‌بنیان امروز

2-1 تلاش برای پیاده‌سازی راهبرد «جهت‌دادن چرخه علم و فناوری و نوآوری به ایفای نقش موثر در اقتصاد» و تحقق هدف کلان «افزایش سهم تولید محصولات و خدمت مبتنی بر دانش فناوری داخلی به بیش از 50 درصد تولید ناخالص داخلی کشور» از طریق گسترش همکاری و تعامل فعال سازنده و الهام‌بخش در حوزه علم و فناوری با سایر کشورها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی بویژه جهان اسلام همراه با تحکیم استقلال کشور

2-2 تسهیل و حمایت از توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان بویژه شرکت‌های دانش‌بنیان دانشگاهی با مشارکت هیئت علمی و بخش خصوصی

2-3 تسهیل مراحل راه‌اندازی و فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان اعم از اخذ پروانه و مجوز، امور واردات و صادرات، بیمه و رفع موانع استقرار آنها در شهرها

2-4 افزایش اثربخشی پارک‌های علم و فناوری کشور به نحوی که استقرار و سرمایه‌گذاری شرکت‌های دانش‌بنیان در آنها جاذبه حداکثری داشته باشد.

2-5 توسعه پژوهش‌گاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کاربردی در شهرستان‌ها متناسب با نیازهای واقعی آنهاست.

2-6 ارتقای نقش دانشگاه‌ها در چرخه تولید و تبدیل علم و فناوری از ایده تا بازار از جمله:

- گسترش مراکز رشد فناوری در دانشگاه‌ها به نحوی که در هر دانشگاه بزرگ و متوسط یک مرکز رشد و کارآفرینی وجود داشته باشد.

- آشنا کردن استادان دانشگاه‌ها با روش‌های کاربردی کردن و تجاری سازی نتایج علمی و پژوهشی

- افزودن درس‌های مرتبط با تجاری‌سازی علم و فناوری و کارآفرینی به درس‌های اختیاری رشته‌های دانشگاهی

3- حرکت به سوی الگوی اسلامی - ایرانی دانشگاه و توسعه پایدار علم و فناوری

برنامه‌های وزارت برای حرکت در جهت تحقق نقش و رسالت‌های مختلفی که در سند دانشگاه اسلامی برای آموزش عالی کشور ترسیم‌شده است به شرح زیر است:

3-1 اولویت‌بندی راهبردها و اقدام‌های پیش‌بینی شده در سند دانشگاه اسلامی برای اجرا از طریق یک فرآیند علمی و رایزنی با صاحب‌نظران دانشگاهی و حوزوی

2-3 مشارکت دادن دانشگاه در تعریف و اصول و معیارهای الگوی اسلامی- ایرانی دانشگاه شامل: احیای تاریخ علمی و فرهنگ مسلمانان و ایران و الگوسازی از مفاخر و چهره‌های موفق عرصه علم و فناوری و تبیین و ترویج سبک زندگی اسلامی - ایرانی با رویکرد تمدن‌سازی نوین اسلامی و همچنین اصول و مبانی تعریف شده در فصل‌های 3-1 سند دانشگاه اسلامی

3-3 برقراری ارتباط مستمر بین صاحبنظران حوزه و دانشگاه برای پژوهش و تعریف روزآمد اصول و معیارهای الگوی اسلامی - ایرانی دانشگاه و اتخاذ رویکرد مناسب نسبت به علوم انسانی در یک فرآیند مشارکت

4-3 تلاش جدی برای عملیاتی کردن رهنمودهای مقام معظم رهبری و اصول ارزشی مندرج در نقشه جامع علمی کشور و سند دانشگاه اسلامی در برقراری فضای آزاداندیشی و خردورزی در دانشگاه‌ها از طریق بازنگری در قوانین و مقررات موجود و یا تدوین مقررات جدید:

- آزاداندیشی و تبادل آرا و تضارب افکار

- تعمیق خردورزی و عقلانیت و تقویت روحیه آزاداندیشی و خلاقیت در دانشگاه‌ها

- تقویت منطق خردورزی و روحیه آزاداندیشی و بازنگری در فضای عمومی و علمی دانشگاهی

- تامین زیرساخت‌های حقوقی لازم جهت توسعه آزاداندیشی و بازنگری در قوانین موجود با هدف حمایت از روحیه خردگرایی و آزاداندیشی و پرسشگری

- تشکیل کرسی‌های نظریه‌پردازی و تقویت فرهنگ کسب و کار دانش‌بنیان و تبادل آرا و تضارب افکار و آزاداندیشی علمی

3-5 رفع موانع فضای آزاداندیشی و نشاط علمی و اجتناب از ایجاد فضای امنیتی در دانشگاه از جمله:

- تعامل با تشکل‌های دانشجویی و قانونمندکردن فعالیت آنها با حفظ محوریت فعالیت علمی در دانشگاه و احترام به قداست علم و فضای آموزش عالی

- محدود کردن دخالت‌های نهادهای بیرونی در جهت برقراری و حفظ سلامت فضای آزاداندیشی و پرسشگری در دانشگاه

- اجتناب از برخوردهای انضباطی با رویکرد سیاسی و امنیتی و پذیرش و تحمل روحیه نقد و پرسشگری دانشجو و اعتماد به درستکار و درست اندیشه بودن قاطبه دانشجویان و هیئت علمی براساس اصل برائت اسلامی

3-6 احترام به کرامت هیئت علمی و اجتناب از برخوردهای دور از شأن با آنها در فرایندهای گزینش و امتیازدهی فرهنگی براساس ارزش‌های بنیادین نقشه جامع علمی کشور و از طریق بازنگری در آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوطه با هدف ارتقای منزلت استادان، محققان و دانش پژوهان

3-7 بهبود معیشت اعضای هیئت علمی در جهت ایجاد فراغ بال برای تمرکز فعالیت‌ها و آموزش و پژوهش کیفی و افزایش بهره‌وری و اثربخشی آنان در تحقق ماموریت‌های دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها.

3-8 تامین امکانات رفاهی مناسب برای دانشجویان در جهت احترام به کرامت انسانی دانشجو، امیدبخشی و شکوفایی استعدادها بویژه در تحصیلات تکمیلی

4- تعامل فعال با محیط منطقه‌ای و بین‌المللی (دیپلماسی علمی و فرهنگی)

4-1 حمایت از تعامل اثربخش علمی و فرهنگی دانشگاه‌های کشور با دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی دیگر کشورها بویژه در جهان اسلام و تعامل فعال و اثرگذار در حوزه علم و فناوری با کشورهای دیگر بویژه کشورهای منطقه و جهان

4-2 حمایت تعامل دانشگاه‌های مرزی با دانشگاه‌های کشورهای همسایه

4-3 اتخاذ الگوی مناسب جذب، توسعه و بهره‌گیری از دانش و فناوری‌های جهانی در جهت تحقق اهداف کلان نظام علم و فناوری کشور:

- دستیابی به توسعه علوم و فناوری‌های نوین و نافع متناسب با اولویت‌ها و نیازها و مزیت‌های نسبی کشور و انتشار و بکارگیری آنها در نهادهای مختلف آموزشی و صنعتی و خدماتی

- استفاده از ظرفیت‌های علمی و فنی ایرانیان مقیم خارج و جذب متخصصان و محققان برجسته سایر کشورها بویژه جهان اسلام

5- تامین منابع مالی آموزش عالی و تحقیقات

5-1 تلاش برای یافتن راهکارهای مناسب و قانونمند تامین منابع مالی آموزش عالی و تحقیقات در جهت اجتناب از روی آوردن دانشگاه‌ها به شیوه‌های نامطلوب برای درآمدزایی و تامین منابع مالی و تحت‌الشعاع قرار گرفتن فعالیت‌های آکادمیک و کیفیت و اعتبار علمی دانشگاه

5-2 تلاش برای بالا بردن سهم آموزش عالی در بودجه عمومی دولت حداقل به میزان یک درصد (از حدود 1.5 درصد فعلی به حداقل 2.5 درصد)

5-3 تلاش برای بالا بردن تدریجی سهم تحقیقات در تولید ناخالص ملی از کمتر از یک درصد فعلی و حداقل دو درصد و متعاقبا به 4 درصد تولید ناخالص داخلی تا پایان سال 1404 با توجه به بند 8-2 سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری

5-4 حمایت از جذب دانشجو از کشورهای همسایه و منطقه با حفظ کیفیت دانشگاه

5-5 تدوین و پیشنهاد لایحه قانونی به مجلس شورای اسلامی برای تصویب قانون نحوه اعمال برای اصل 30 قانون اساسی در زمینه آموزش عالی رایگان تا سرحد خودکفایی به منظور تامین بخشی از منافع مالی دانشگاه‌ها از محل شهریه و اعطای وام و تسهیلات به دانشجویان با توان مالی محدود

6- اصلاحات ساختاری در سطح دانشگاه، وزارت و فراوزارتی

برنامه‌های وزارت برای پیاده‌سازی راهبرد «اصلاح ساختارها و نهادهای علم و فناوری و انسجام بخشیدن به آنها و هماهنگ‌سازی نظام تعلیم و تربیت در مراحل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی» به شرح زیر است:

6-1 نهادینه کردن استقلال عملیاتی دانشگاه در برابر پاسخگویی و التزام اجتماعی

- بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های قانونی بند ب ماده 20 برنامه پنجم، تهیه و تصویب ایین‌نامه‌های جدید موردنیاز در جهت تعریف دقیق و شفاف سازی جایگاه و اختیارات هیئت‌های امنا از جمله:

* شایسته‌سالاری و مشارکت دادن اعضای هیئت علمی در فرآیند انتخاب مدیران دانشگاه

* افزایش اختیارات دانشگاه‌ها در استخدام و ارتقای هیئت علمی و کارکنان

* بازنگری آیین‌نامه مالی، معاملاتی در جهت تسهیل گردش کار امور مالی معاملاتی دانشگاه

6-2 تعدیل روند تمرکزگرایی و تصدی‌گری وزارت و تبدیل نقش آن به سیاست‌گذاری، ظرفیت‌سازی و حمایتی و ارزیابی

- اصلاح برخی سیاست‌های تمرکزگرایانه به منظور جلوگیری از آسیب‌های جدی به بنیان‌ها و عوامل موفقیت آموزش عالی در درازمدت از جمله:

* ارزیابی تجربه برگزاری آزمون‌های تخصصی و پذیرش متمرکز دانشجو در دوره‌های کارشناسی ارشد و بویژه دکترا توسط سازمان سنجش و تجدید نظر در نحوه پذیرش دانشجو در تحصیلات تکمیلی با مشارکت دانشگاه‌ها با توجه به بند 2-2 سیاست‌های کلی علم و فناوری مبنی بر اصلاح نظام پذیرش دانشجو و توجه ویژه به استقلال و علاقه‌مندی دانشجویان در انتخاب رشته تحصیلی و افزایش ورود دانشجویان به دوره‌های تحصیلات تکمیلی

* ارزیابی نقش فعلی سازمان سنجش آموزش کشور و ظرفیت آن برای اجرای ماموریت‌های جدید:

- برگزاری آزمون‌های عمومی به جای آزمون‌های متمرکز تخصصی و دخالت در پذیرش دانشجو بویژه در تحصیلات تکمیلی

- ایفای نقش در ارزیابی کیفیت و اعتباربخشی آموزش عالی به روش‌های علمی

6-3 انسجام بخشی به فرایندها و نهادهای سیاستگذاری علم و فناوری

- تعامل با شورای عالی انقلاب فرهنگی در جهت هماهنگی و انسجام‌بخشی به مراکز متعدد تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در سطح فراوزارتی

- هماهنگی بین شورای عتف و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بویژه در تصویب طرح‌های ملی

- همکاری وزارت با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در جهت تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی دانشگاه‌ها، انتقال دانش فنی به صنعت و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان دانشگاهی