فرصت‌های بی‌نظیر شبکه‌های اجتماعی

بررسی کارکردهای آشکار و پنهان شبکه های اجتماعی مجازی، نشان دهنده آن است که جنبه های مثبت حضور در این شبکه ها در سایه ذهنیت منفی ایجاد شده نسبت به آنها، مورد کم توجهی قرار گرفته است.

شبکه های اجتماعی یکی از جدید ترین و پرمخاطب ترین عرصه ها در فضای مجازی هستند که در سال های گذشته به دلیل پاره یی از ناآگاهی ها و بدبینی متعصبانه، نام آنها برای برخی تداعی کننده بی بند و باری بود؛ تا جایی که کاربران برای استفاده از این شبکه ها با مشکلات فروانی رو به رو شدند و بسیاری از این شبکه ها در ایران از دسترس خارج شد.
حال اگر بخواهیم با نگاهی بی طرفانه، کارکردهای آشکار و پنهان این فضاهای اجتماعی را مورد کنکاش و بررسی قرار دهیم، به این باور می رسیم که شبکه های اجتماعی در صورت استفاده ی صحیح نه تنها آسیب زا نیستند بلکه مزایای فراوانی نیز دارند؛ دست کم اینکه مزیت های آن بر آسیب هایش غلبه می کند.

«صبا حسنوندی» روان شناس و یکی از نویسندگان کتاب «فراز و فرود چت روم ها» با اشاره به گسترش شبکه های مجازی در کشور و برخورد خانواده ها و مسوولان با آنها، گفت: خانواده و مسوولان فرهنگی در برخورد با اینترنت، به جای بسترسازی برای استفاده از مزایا و فرصت های آن، بیشتر در فکر سرمایه گذاری بر روی مسدود کردن( فیلترینگ) تارنماهای مختلف اینترنتی بودند.
حضور در فضاهای مجازی و تاثیر آن ها در تغییر و تحولات نظام اجتماعی واقعیتی انکارناپذیر است. یکی از مهم ترین کارکردهای حضور در این فضاها، توسعه علم، اطلاع رسانی و آگاهی است.

«سید یعقوب موسوی » جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا (س)  گفت: در چند سال گذشته بحث آموزش مجازی یکی از مهمترین بحث های جامعه ی علمی بوده است و امروزه می توان نمودهایی از آن را در برخی از رشته ها دید.
وی در پاسخ به پرسشی در زمینه ی تاثیر شبکه های اجتماعی بر آموزش و رابطه ی استاد- دانشجو، گفت: حضور در این شبکه ها و تبادل اطلاعات می تواند کمک زیادی به دو طرف بکند؛ تا جایی که خود من در برخی از موارد، کار و مقاله های علمی دانشجویان را از این طریق می بینم و نظر خود را درباره این کارها اعلام می کنم.

در این زمینه حسنوندی نیز با اشاره به کاربرد شبکه های اجتماعی در بالابردن سطح آموزش عمومی و عالی، گفت: استفاده از این شبکه ها و فضاهای آموزش مجازی می تواند، افزون بر بالا بردن سطح اطلاعات عمومی، در سطح نظام آموزش عالی نیز موثر باشد. به عنوان مثال آموزش دادن معلمان و افرادی که در دوره های کارورزی برای تدریس هستند از طریق این شبکه ها، می تواند نمونه ی بارزی از کاربرد آموزشی شبکه های اجتماعی باشد و این خود موجب صرفه جویی در فضای آموزشی و هزینه ها می شود.

از بین رفتن مرزهای جغرافیایی و سیاسی یکی دیگر از کارکردهای مثبت فضاهای مجازی در جامعه است. امروزه، شهروندان کشورهای مختلف با حضور در فضاهای مجازی می توانند عقاید، نظرات و اطلاعات خود را به اشتراک بگذارند و رابطه یی متفاوت و در مواردی متناقض با سیاست های حاکم بر کشورشان با همدیگر ایجاد کنند.
«مرتضی منطقی» و «صبا حسنوندی» در کتاب «فراز و فرود چت روم ها» با اشاره به نقش اینترنت در تحقق دمکراسی و جامعه جهانی، آورده اند: با شکل گیری اینترنت، این اندیشه در بین کارشناسان به وجود آمد که می توان با کمک این ابزار جامعه ی برتر را رقم زد و گامی در جهت تحقق مردم سالاری (دمکراسی) و یکپارچه کردن کشورها جهان برداشت.

موسوی در این زمینه و با اشاره به وضعیت جامعه ی قبل از ایجاد شبکه های اجتماعی، گفت: قبل از ایجاد چنین شبکه هایی افراد برای انجام دادن کارهای مختلف باید مسافت زیادی را طی می کردند و هزینه های فراوانی متحمل می شدند، ولی امروزه با وجود چنین شبکه هایی دیگر نیاز به هزینه یا تلف کردن وقت نیست و تنها با حضور در این فضاها می توان بسیاری از کارهای سخت قدیم را انجام داد.
افزون بر کارکرد آموزشی و از بین رفتن مرزهای جغرافیایی، توسعه ی مشارکت های اجتماعی یکی دیگر از مزایای مهم شبکه های اجتماعی است. در این شبکه ها، همواره کاربران به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به شرکت در فعالیت های اجتماعی، سیاسی و ورزشی تشویق می شوند.

تاثیر فضاهای مجازی بر میزان و کیفیت مشارکت های اجتماعی در جوامع مختلف به حدی است که به تازگی تعداد قابل توجهی از شبکه های اجتماعی، با هدف توسعه مشارکت اجتماعی مردم در زمینه های مختلف راه اندازی شده است.
موسوی در این زمینه و با اشاره به تحولات شکل گرفته در حوزه ی سیاسی خاورمیانه در چند سال گذشته، گفت: یکی از دلایلی که باعث شد تا سطح مشارکت اجتماعی و سیاسی در انقلاب کشورهای عربی بالا باشد، حضور گسترده در فضاهای مجازی و درخواست کاربران برای مبارزه علیه دولت های وقت بود.

وی با اشاره به نقش این شبکه در افزایش مشارکت اجتماعی در کشور، گفت: یکی از مهمترین نمونه های این افزایش مشارکت، تبلیغات برای درست مصرف کردن آب در تابستان گذشته بود که موجب شد افکار عمومی در این زمینه متوجه بحث بحران آب شود.
یکی از رویکردهای اصلی شبکه های اجتماعی، به اشتراک گذاشتن علاقه مندی های کاربران شبکه های اجتماعی است. موضوعِ به اشتراک گذاشتن علاقه مندی ها در شبکه های اجتماعی، از چنان اهمیتی برخوردار است که می توان گفت بدون آن، شبکه ی اجتماعی معنا نخواهد داشت.

صبا حسنوندی در این زمینه به پژوهشگر ایرنا، گفت: یکی از ویژگی های فضاهای مجازی در اینترنت این است که کاربر می تواند بدون دغدغه به طرح مسایل ذهنی خود بپردازد و مشکلاتی را که توان در میان گذاشتن آنها با خانواده یا مربیان آموزشی خود ندارد، به راحتی برای دوستان مجازیش تعریف کند.

آگاهی بخشی یکی دیگر از کارکردهای مثبت فضاهای مجازی در جامعه است. اگر تا چند سال گذشته این نقش در حیطه ی وظایف رسانه های دیداری و نوشتاری قرار داشت، اما امروزه شبکه های اجتماعی می توانند در دنیای معاصر نقش رسانه هایی فعال در جامعه ایفا کنند، با این تفاوت که در این فضا ها کاربران علاوه بر اینکه بدون ممیزی (سانسور) به اخبار دست پیدا کرده، خود نیز در تولید و نشر اخبار نقش فعالی داشته و کمتر می توان آن ها را مخاطب صرف تلقی کرد.
حسنوندی در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا به تفاوت میان تارنماهای اینترنتی و شبکه های اجتماعی اشاره کرد و گفت: اگر یک مقایسه بین حضور کاربران در سایت های خبری با فضاهای مجازی داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که در سایت های خبری ارتباط به صورت محدود و غیر همزمانی انجام می شود، ولی در شبکه های اجتماعی این ارتباط نامحدود و بیشتر به صورت همزمان است؛ یعنی هر فرد با حضور در این شبکه ها می تواند با چندین تن در ارتباط برقرار کند.

البته در کنار نقش آگاهی بخشی نباید نقش تبلیغاتی این فضا ها در زمینه های تجاری و ارزشی را نادیده گرفت.

شبکه های اجتماعی، یکی از منابع مهم برای کسب درآمد از راه تبلیغات به شمار می آیند؛ چرا که کاربران شبکه های اجتماعی در صفحه های مربوط، درباره ی علایق خود صحبت می کنند و این به شرکت های تبلیغاتی اجازه می دهد که بر اساس همین علایق، برای آن ها آگهی بفرستند.

افزون بر تبلیغات تجاری یکی دیگر از جنبه های تبلیغی فضاهای مجازی، بُعد تبلیغات ارزشی آن است.
به جرات می توان گفت که یکی از قابلیت های مهم شبکه های اجتماعی که تاکنون مورد غفلت واقع شده، فراهم کردن فضایی بین المللی برای تبلیغ ارزش های دینی، اعتقادی، انسانی و اخلاقی است. بسیاری از کاربران شبکه های اجتماعی افرادی هستند که در صورت تبلیغ درست (صحیح) ارزش های اخلاقی و انسانی، از آن استقبال کرده و تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.

عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) در ادامه گفت و گوی خود با پژوهشگر ایرنا گفت: ارسال پیام در شبکه های اجتماعی خود یک تبلیغ محسوب می شود و بسته به محتوای این پیام می تواند ارزشی یا تجاری باشد.
در حالی که جامعه ی ما به دلایل مختلف به سوی فرد گرایی و کمبودهای عاطفی در حرکت است، فضاهای مجازی می تواند کمبودهای عاطفی قشرهای مختلف از جمله نوجوانان، جوانان و سالمندان را پر کند.

در این زمینه سید یعقوب موسوی با اشاره به مشکلات اجتماعی دنیای معاصر گفت: شهرنشینی و مشکلات ناشی از آن موجب شده است که روابط چهره به چهره کمتر شود و انزوای اجتماعی افزایش پیدا کند و این برای روح و روان افراد جامعه یک آسیب جدی محسوب می شود. کمترین نقشی که این فضاها در خروج افراد از انزوای اجتماعی دارند، قدرت دسترسی آنها به دوستان و آشنایان است.

حسنوندی نیز گفت: یکی دیگر از ویژگی شبکه های مجازی آزادی عمل آن است. کاربران در این فضاها می توانند در مورد مسایل خاص با هم گفت و گو کنند و این برای نسل جوان که کمتر مشکلات خود را با پدر، مادر و مسوولان آموزشی و جامعه در میان می گذارند، یک ویژگی مثبت به حساب می آید.
هر چند که شبکه های اجتماعی مانند دیگر نمودهای زندگی جدید دارای کارکردهای منفی هستند؛ ولی نباید نگاه ما به این شبکه ها تنها یک سویه باشد و تمام مزایای مثبت این شبکه ها را به دست فراموشی بسپاریم.

لازم است در این زمینه مسوولان برای استفاده ی از شبکه های اجتماعی، برنامه هایی را ارایه دهند که هم فرهنگ درست استفاده از این محیط ها را تبلیغ کند و هم ذهنینت عامه ی مردم را نسبت به کارکرد این شبکه ها تغییر دهد.