3 منطقه مهم فرونشست در تهران

 معاون فنی سازمان نقشه‌برداری با بیان اینکه گسترش فرونشست در دشت‌های ورامین موجب خسارات جدی به خاک حاصلخیز این منطقه شده است، گفت: از منطقه فرونشست ورامین، ۵۷ کیلومتر راه‌آهن تهران-مشهد و ۴۷۰ کیلومتر خطوط انتقال نیرو عبور کرده است، ضمن آنکه ۲۵۰ هزار نفر در محدوده فرونشست زندگی می‌کنند.

 علی بکتاش امروز در نشست تخصصی فرونشست دشت‌های ورامین و پیشوا فعالیت‌های سازمان نقشه‌برداری را در حوزه‌های نقشه‌برداری زمین، ژئودزی و ژئودینامیک نام برد و افزود: علاوه بر آن، این سازمان مجهز به ناوگان هوایی نقشه‌برداری است و بر اساس آن امکان به روز رسانی و تولید نقشه‌ها در این سازمان فراهم است.

وی تولید سامانه‌های اطلاعات مکانی و زیرساخت‌های داده‌های مکانی را از دیگر زمینه‌های فعالیت سازمان نقشه‌برداری نام برد و یادآور شد: زیرساخت داده مکانی بستری است که می‌تواند تبادل اطلاعات مکانی را تسهیل کند و از موازی‌کاری در زمینه تهیه نقشه‌ها جلوگیری کند.

بکتاش با اشاره به تهیه اطلس‌های ملی فرونشست زمین در کشور، اظهار کرد: علاوه بر آن تولید چارت‌های دریایی و نقشه آب‌های ساحلی و فراساحلی و امور جزر و مدی را در دستور کار داریم که برای این منظور ۲۱ ایستگاه جزر و مدی را در آب‌های شمال و جنوب راه‌اندازی کرده‌ایم.

معاون فنی سازمان نقشه‌برداری بررسی و پایش تغییرات پوسته زمین و حرکات تکتونیکی و مسطح در سال‌های متعدد را از دیگر عملکردهای این سازمان نام برد و خاطر نشان کرد: حرکات پوسته زمین تغییرات زیادی را در سطح زمین ایجاد می‌کند، به گونه‌ای که ایجاد قاره‌های مختلف ناشی از تغییر پوسته زمین بوده است. بر این اساس تغییر چگالی پوسته زمین همواره در حال رخ دادن است که مهم‌ترین علت آن برداشت آب‌های زیرزمینی است.

وی مهمترین علت فرونشست در کشور را برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی نام برد و خاطر نشان کرد: ولی با توجه به نوع لایه‌های زمین باید اعلام کرد که نرخ فرونشست زمین در لایه‌های رسوبی ریزدانه بیشتر رخ می‌دهد و این پدیده در لایه‌های سنگی کمتر ایجاد می‌شود.

بکتاش با اشاره به پدیده گسترده فرونشست در دشت ورامین، خاطر نشان کرد: وضعیت فرونشست در ورامین به گونه‌ای است که بیشتر مناطق این ناحیه حتی تا محدوده‌های شهری گسترش یافته است که مهمترین عامل آن کاهش منابع آب‌های زیرزمینی و افزایش بارگذاری سطح پوسته زمین ناشی از شهرسازی است.

معاون فنی سازمان نقشه‌برداری بروز خشکسالی، کاهش نزولات جوی، کاهش نفوذپذیری خاک و عدم تغذیه آبخوان‌ها را از مهمترین عوامل کاهش آب زیرزمینی نام برد و یادآور شد: بر این اساس لازم است تا برنامه‌ریزی به سمت تغییر الگوی مصرف آب و کاشت اتخاذ شود و بهینه‌سازی فاضلاب می‌تواند در کاهش نفوذپذیری خاک موثر باشد.

وی با بیان اینکه سازمان نقشه‌برداری در چرخه فرونشست در حوزه پایش تغییر نرخ و پهنه فرونشست وظایفی را بر عهده دارد، خاطر نشان کرد: تخریب بافت خاک حاصلخیز کشاورزی در دشت‌های شهریار و ورامین از جمله خساراتی است که در گسترش پدیده فرونشست رخ داده است.

بکتاش همچنین تغییر در ارتفاع و شیب رودخانه‌ها و سازه‌های انتقال آب، آسیب به عناصر شهری مانند پل‌ها، ساختمان‌ها و خطوط انتقال نیرو را از دیگر خسارات ایجاد شده در پدیده فرونشست نام برد.

معاون فنی سازمان نقشه‌برداری بیشترین نرخ فرونشست در کشور را در دشت رفسنجان، مشهد، کرمان، دشت کبودرآهنگ، فامنین در همدان و مناطق جنوب غربی کشور نام برد و گفت: ما به منظور پایش میزان فرونشست از چهار روش شبکه‌های ترازیابی و پایش ارتفاعی، داده‌های شبکه ایستگاه ژئودینامیک، داده شبکه ثقل‌سنجی و استفاده از تصاویر راداری استفاده می‌کنیم.

وی با اشاره به مطالعات انجام شده در سازمان نقشه‌برداری، خاطر نشان کرد: با مقایسه اختلاف ارتفاع ایستگاه شبکه ترازیابی دقیق، مشاهدات ما در طول سال‌های ۷۰ تا ۸۱ نشان می‌دهد که در امتداد بزرگراه آزادگان حداکثر نشست معادل ۱.۲۰ متر در برخی نقاط بوده است و با فرض خطی بودن روند فرونشست زمین در طول این سال‌ها نرخ فرونشست در حدود ۱۳.۵ سانتی‌متر در سال بوده است.

به گفته بکتاش مناطق فرونشست شناسایی شده در تهران شامل منطقه 1 فرونشست در کمربندی تهران واقع در بزرگراه آزادگان از تقاطع جاده قدیم کرج تا تقاطع شهید رجایی، منطقه ۲ در امتداد بزرگراه آیت‌الله سعیدی در جاده قدیم ساوه حدفاصل سه راه آذری تا رباط کریم و امتداد جاده کرج به شهریار از تقاطع اتوبان تهران-کرج با جاده ملارد تا شهریار است.

معاون فنی سازمان نقشه‌برداری با اشاره به نرخ فرونشست زمین در ورامین با تأکید بر اینکه گسترش این پدیده در روستای جوادآباد ورامین بیشتر است، یادآور شد: مطالعات ما در ورامین شامل ۱۱۰۰ کیلومتر می‌شود که در این منطقه علاوه بر عبور ۵۷ کیلومتر راه‌آهن تهران-مشهد، محدوده جمعیتی ۲۵۰ هزار نفره است و ۴۷۰ کیلومتر خطوط انتقال و ۲۱۸ روستا و مرکز جمعیتی در آن قرار دارد.