وضعیت سوء تغذیه در سالمندان ایرانی

 بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که پدیده پیری به یک مسئله جهان‌شمول تبدیل‌شده و جمعیـت سالخورده جهان به دلیل بهبود وضعیت بهداشت و خدمات پزشـکی و افزایش امید زندگی، به‌طور مداوم در حال افزایش است. محققان کشور شیوع سوء تغذیه و عوامل مرتبط با آن در این قشر را مورد بررسی قرار داده‌اند.

به گزارش ایسنا، تخمـین زده می‌شود بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰، جمعیت سـالمندان جهان به میزان ۵۶ درصد رشد کرده و از ۹۰۱ میلیون نفر بـه ۱.۴ میلیارد نفر افزایش پیدا کند. بر این اساس تا سال ۲۰۵۰، این عـدد بـه بـیش از دو برابر مقدار آن در سال ۲۰۱۵ خواهد رسید و حتی ممکـن اسـت تا ۲.۱ میلیارد نفر، معادل حدود ۲۲ درصد کـل جمعیـت هـم برسـد. در ایران نیز بر اساس آخرین سرشماری نفـوس و مسـکن در سـال ۱۳۹۵، جمعیت سالمند کشور بالای ۶۰ سـال، ۹.۳ درصـد جمعیـت کـل کشور، معادل حدود ۷.۵ میلیون نفر را شامل می‌شود.

بر اساس گفته صاحب‌نظران، یکی از نیازهای اساسی و مهم در سالمندان، تغذیـه مناسـب اسـت. برخورداری سالمندان از وضعیت تغذیه‌ای مناسب، تأثیر ویژه‌ای بر سلامت و کیفیت زندگی آن‌ها دارد. طبق تعاریف ارائه‌شده، سوء تغذیه هنگامی رخ می‌دهد که مصرف یک یا چند ماده مغـذی کمتر یا بیشتر از حد باشد یا اشـکالی در استفاده از مـواد مغـذی توسط بدن وجود داشته باشد. گمان می‌رود روند پیری یکی از علل سوء تغذیه باشد. همچنین اعتقاد بر این است که مصرف انواع داروها، تنهایی، افسردگی، کیفیت پایین زنـدگی، ابتلا بـه بیماری‌های حاد و مزمن، بستری شدن در بیمارستان، ناامنی غذایی، تغییـرات اجتمـاعی، فیزیولوژیـک و بهداشـتی کـه در پیری اتفاق می‌افتد، از دیگر علل ایجـاد سـوء تغذیـه در سـالمندان بشمار می‌روند.

به‌منظور بررسی این موضوع، محققانی از معاونت درمان سازمان تأمین اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی تهران، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه آزاد اسلامی تهران پژوهشی را انجام داده‌اند که در آن به بررسی شیوع سوء تغذیه و عوامل مرتبط با آن در سالمندان تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی پرداخته شده است.

این مطالعه مقطعی روی ۲۰۰ سالمند ۶۰ ساله و بالاتر تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی پذیرش‌شده در دو بیمارستان ۱۷ شهریور و فارابی شهر مشهد انجام شده است. در این تحقیق ارتباط وضعیت تغذیه با متغیرهای جمعیت شناختی، تن‌سنجی و فردی - سلامتی بررسی شد و داده‌ها از طریق پرسشنامه‌های تخصصی جمع‌آوری شد. این داده‌ها سپس با استفاده از روش‌ها و نرم‌افزارهای آماری مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت.

یافته‌های این مطالعه نشان داد که بیش از نیمی از افراد تحـت بررسـی دارای وضعیت تغذیه‌ای عادی، ۲۵ درصد در معرض خطر سـوء تغذیـه و ۶ درصد دچار سوء تغذیه بودند. همچنین سوء تغذیه در زنان و در افراد با نمایه توده بدنی کمتر از ۲۳ به میزان بیشتری مشاهده شد.

بر اساس این یافته‌ها که در نشریه «پایش» متعلق به پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی منتشر شده‌اند، مصرف بیش از سه قلم دارو، وجود بیماری حاد و استرس، وجود مشکلات عصبی روانی، محدودیت تحرک، سن ۷۶ سال و بالاتر و همچنین نمایه توده بدنی کمتر از ۲۳ به‌عنوان عامل خطر برای اختلال تغذیه محسوب می‌شوند.

در رابطه با این نتایج، علیرضا احمدزاده، محقق معاونت درمان سازمان تأمین اجتماعی و همکارانش در این پژوهش می‌گویند: «وضعیت تغذیه‌ای مناسب، یکی از نشانه‌های مهـم شـیوه زندگی سالم محسوب شده و نقش برجسته‌ای در پیشگیری از بیماری‌ها و ارتقای کیفیت زندگی در سالمندان ایفا می‌کند. از سوی دیگـر، عوامل زمینه‌ای متعددی نظیر مصرف انواع داروهـا، تنهـایی، افسـردگی، کیفیت پایین زندگی، ابتلا به بیماری‌های حـاد و مـزمن، بسـتری شدن در بیمارستان، ناامنی غذایی، تغییرات اجتماعی، فیزیولوژیـک و بهداشتی دوران پیری می‌توانند موجب آسیب‌پذیری سـالمندان و بروز سوء تغذیه در آن‌ها شوند.

با عنایـت بـه این‌که افـراد تحـت پوشش سازمان تأمین اجتماعی، عموماً جزء قشر آسیب‌پذیر جامعه محسوب می‌شوند، برنامه‌ریزی به‌منظور پیشگیری از سوء تغذیه و برخورداری از وضعیت تغذیه‌ای مناسب در این گـروه از سـالمندان، جزء ضروریات نظام سلامت و رفاه و تأمین اجتماعی محسـوب می‌شود».

به بیان این محققان، «ارائه آموزش‌های مختلف سبک زنـدگی سـالم از سـنین پـایین به‌منظور پیشگیری از بروز بسیاری از مشکلات در سـنین سـالمندی یکی دیگر از راهکارهای پیشگیری از سوء تغذیه است. یکی از نکات مهمی که لازم اسـت در برنامه‌های آموزشـی، مورد نظـر باشـد، آگاهی‌رسانی در خصوص عوارض و آثار زیان‌بار مصرف خودسـرانه دارو است.

بسیاری از اقدامات آموزشی و پیشگیرانه فوق‌، می‌تواند در قالب برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع صورت پذیرد. این امر اهتمام جدی تولیت نظـام سلامت در گسـترش ایـن برنامـه را می‌طلبد».

احمدزاده و شش همکار دیگرش در این پژوهش معتقدند: «با توجه به اهمیت وضعیت تغذیه و تأثیر آن بر سلامتی و کیفیت زندگی سالمندان، به نظر می‌رسد برنامه مستمر غربالگری و ارزیابی وضعیت تغذیه سالمندان تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است و توصیه می‌شود در دستور کار سازمان تأمین اجتماعی قرار گیرد».