بولیوی، اراده مردمی یا کودتا؟

 بولیویایی‌ها بعد از تجربه چند هفته اعتراضات و به دنبال استعفای اوو مورالس، رئیس جمهور پرسابقه و نماد چپ‌گرایی در این کشور، اکنون بدون رهبر مانده‌اند؛ چالش بزرگ خلاء قدرت فقیرترین کشور آمریکای لاتین به شدت خودنمایی می‌کند.

 روزنامه واشنگتن پست در گزارشی از رخدادهای بولیوی نوشته است: "با بالا گرفتن دور جدید اعتراضات در بولیوی هم از سوی جناح راست و هم از سوی جناح چپ وزیر امور خارجه مکزیک اعلام کرد مورالس پیشنهاد کشورش برای پناهندگی را پذیرفته و خود مورالس در توییتی اعلام کرد که در راه رفتن به مکزیک با هدف پناهندگی است و اکنون در شهر لاپاز تعداد زیادی از سیاستمداران در نزاع و تلاش هستند تا راه حلی برای بحران خلاء رهبری بیابند.

مقام‌های حاکم در بولیوی به دنبال حملات حامیان مورالس به برخی پاسگاه‌های پلیس درخواست کمک نظامی کرده‌اند. بسیاری نگران هستند با به راه افتادن یک دوران طولانی خلاء قدرت بدون وجود یک رئیس قانونی برای دولت، خشونت‌ها در این کشور افزایش یافته و تلاش‌ها برای برگزاری انتخابات جدید به بن بست بخورد.

روز یکشنبه همه چهار مقام اصلی سلسله مراتب اساسی قدرت در بولیوی شامل رئیس جمهور، معاون وی و روسای مجلس سنا و  اتاق نمایندگان بولیوی که همگی سوسیالیست هستند، استعفا کردند. این رخدادها سبب شد قانونگزاران باقی مانده تلاش کنند با کسب یک اکثریت لازم رهبر جدید تعیین کنند که هنوز هم نتوانسته‌اند به هدفشان برسند.

رهبران مخالفان تلاش کردند تا به همتایان سوسیالیست خود اطمینان دهند که امنیت آنها در صورت بازگشت به مجالس پارلمان تامین خواهد شد.

جنین آنیز، معاون دوم رئیس سنای بولیوی و از مخالفان سر سخت مورالس گفته بود در صورتی که به او پیشنهاد شود مسئولیت ریاست جمهوری موقت را می‌پذیرد. حتی برخی مخالفان نیز از این پیشنهاد وی استقبال کردند. او به خبرنگاران گفت: تنها هدف من برگزاری انتخابات جدید است.

اما در این توفان تند وقایع در این فقیرترین کشور آمریکای لاتین شهروندان بولیوی با سوالی مهم رو به رو هستند: آیا دموکراسی شکست خورده یا غالب شده است؟

مورالس که در دوره حدودا ۱۴ ساله حضورش در قدرت در بولیوی باعث تغییر شکل این کشور شد فشارهای تحمیل شده به خود برای کنار رفتن از قدرت را به عنوان کودتا توصیف کرد. سازمان کشورهای آمریکایی ساعاتی قبل از استعفای او اعلام کرده بود که شواهد دست بردن آشکار در آرای انتخابات ۲۰ اکتبر گذشته را که مورالس مدعی پیروز شدن در آن شد یافته است. خشونت‌های بعد از انتخابات رو به تشدید گذاشت و روسای نیروهای مسلح و پلیس بولیوی حمایتشان را از مورالس پس گرفتند و مخالفان نیز موجی از حملات علیه همپیمانان سوسیالیست مورالس به راه انداختند.

با این حال کارلوس مسا، رئیس جمهور سابق بولیوی که در انتخابات ریاست جمهوری ماه گذشته میلادی در جایگاه دوم قرار گرفته کودتا را رد می کند و رخدادهای ۲۴ ساعت قبل از استعفای مورالس را یک اقدام مردمی دموکراتیک برای متوقف ساختن دولتی که مرتکب تقلب انتخاباتی برای روی کار آمدن دوباره خودش به عنوان یک قدرت خودکامه شده، توصیف کرد. مسا گفت: هیچ یک از اعضای جنبش سوسیالیست مورالس نباید به عنوان رهبر موقت انتخاب شود  اما در عین حال تاکید کرد که اعضای این جنبش نباید نگران پیگیرد قضایی باشند. اراده آشکار مخالفان دموکراسی خواه ایجاد یک دولت دموکراتیک  جدید واحترام گذاشتن به قانون اساسی است.

دولت آمریکا موضوع کنار رفتن مورالس از قدرت را تحسین کرد. مقامات آمریکایی گفتند در بولیوی هیچ کودتایی وجود نداشت بلکه صرفا نمایش اراده دموکراتیک رخ داده است. آنها در ادامه به موضع سازمان کشورهای آمریکایی در خصوص وقوع تقلب در انتخابات بولیوی اشاره کرده و همچنین گفتند مورالس به رغم شکست در همه پرسی سال ۲۰۱۶ بر سر برداشتن محدودیت دوره‌های ریاست جمهوری برای یک کاندیدا همچنان تلاش کرده تا به چهارمین دوره ریاست جمهوری برسد.( او در ادامه با حکم دادگاه توانست جواز کاندیداتوری برای این انتخابات را پیدا کند).

ایسنا نوشت:دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در بیانیه‌ای گفت: آمریکا مردم بولیوی را که خواستار آزادی شده‌اند تشویق می‌کند و همچنین ارتش بولیوی را به خاطر پایبندی به سوگندش برای محافظت از نه فقط یک شخص بلکه قانون اساسی بولیوی تحسین می‌کند. این رخدادها این پیام قدرتمند را برای حکومت‌های نامشروع ونزوئلا و نیکاراگوئه  می‌فرستد مبنی بر این که دموکراسی و اراده مردم همواره غلبه خواهد کرد ما اکنون یک گام دیگر به به وجود آمدن یک نیمکره غربی کاملا دموکراتیک، موفق و آزاد نزدیک‌تر شده‌ایم.

اکنون بولیوی بدون یک رهبر مشخص باقی مانده است. سازمان کشورهای آمریکایی که یک سازمان مشابه سازمان ملل تنها متشکل از کشورهای نیمکره غربی است اعلام کرد: هر گونه راه حل مغایر با قانون اساسی را برای بولیوی رد خواهد کرد. این سازمان در بیانیه‌ای گفت: دبیرخانه کل این سازمان خواهان صلح و احترام به حاکمیت قانون است. این سازمان در عین حال از پارلمان بولیوی خواست تا مقام‌های انتخاباتی جدیدی را منصوب و یک روند انتخاباتی جدید را تضمین کند. این سازمان در ادامه خواستار اقدام قانونی علیه مسئولان تقلب انتخاباتی در بولیوی شد.

در حال حاضر بولیوی با روند تعمیق شکاف‌ها و خشونت‌ها روبرو است و دورنمای قدرتمندی نیز برای تشدید هر چه بیشتر آنها وجود دارد. معترضان مخالف دولت منازل سیاستمداران سوسیالیست از جمله مورالس را غارت کرده و به آتش کشیدند. دستکم ۲۰ مقام جنبش سوسیالیسم بولیوی به سفارت مکزیک پناهنده شدند. لوئیز رویلا هررو شهردار شهر لاپاز و از منتقدان مورالس گفت: ۶۴ عدد از اتوبوس‌های این شهر به آتش کشیده شدند. روز دوشنبه مدارس و فروشگاه‌ها در بولیوی تعطیل بودند و سیستم حمل و نقل عمومی متوقف بود. در عین حال گزارش شد که منازل منتقدان مورالس شامل یک خبرنگار و استاد دانشگاه نیز به آتش کشیده شدند. مورالس از پزشکان، پرستاران و معلمان بولیوی خواست تا به هدف خدمات رسانی به مردم به سر کارشان برگردند.

مورالس در توئیتی نوشت: یک روز بعد از کودتای پلیسی – سیاسی – مدنی در بولیوی نیروهای پلیس در حال سرکوب مردم با گلوله‌های جنگی و کشته و زخمی کردن مردم در ال آلتو هستند. من با قربانیان بیگناه که یکی از آنها یک دختر جوان است و همچنین با مردم ال آلتو که از دموکراسی دفاع می‌کنند ابراز همبستگی می‌کنم.

دو عضو دیوان انتخاباتی بولیوی شامل ماریا اوژنیا چوکوئه، رئیس سابق به همراه آنتونیو کاستاس، معاون رئیس سابق تاکنون بازداشت شده‌اند. یک مقام انتخاباتی نیز در شهر سانتاکروز دستگیر شده است. دفتر دادستانی بولیوی اعلام کرده که برای دیگر مقام‌های دیوان انتخاباتی کشور حکم بازداشت صادر کرده است.

یک سوال مهم این است که آیا مخالفان راست گرا که در حال حاضر به وضوح کنترل کشور را در دست دارند اجازه خواهند داد سوسیالیست‌ها کاندیدایی را در هر گونه انتخابات جدید  وارد رقابت کنند یا خیر. مورالس در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰ اکتبر مدعی برتری ۱۰ درصدی بر نفر دوم و کسب آرای کافی برای رقم زدن پیروزی خود در دور اول انتخابات شده بود در حالی که تا قبل از آن روند شمارش آرا حاکی از کشیده شدن انتخابات به دور دوم بود و این موضوع می‌توانست شانس شکست او را بالا ببرد.

مورالس که در گذشته در انتخابات بولیوی پیروزی‌های قاطعی کسب کرده بود این بار در این انتخابات شانس مقبولیت خود را از بین برده بود. او در حالی برای چهارمین دور ریاست جمهوری نامزد شده بود که در همه پرسی سراسری بر سر محدودیت‌های دوره ریاست جمهوری و برداشتن این محدودیت شکست خورده بود. اما سوسیالیست‌ها همچنان از پشتیبانی چشمگیری در بولیوی برخوردار هستند و هر گونه تصمیم‌گیری برای ممنوع کردن حضور آن‌ها در سیاست باعث ایجاد درگیری های بیشتر خواهد شد.

آمریکا از سرنگونی مورالس استقبال کرده اما ناظران هشدار می‌دهند که این اتفاق باعث به راه افتادن آشوب‌های بیشتر خواهد شد. بولیوی قبل از ورود مورالس به صحنه سیاسی تجربه یک دوره از بی‌ثباتی سیاسی را داشته، دوره‌ای که منجر به روی کار آمدن شش رئیس جمهور تنها در یک دهه شده بود. معترضان مخالف مورالس در خیابان‌ها تنها متعلق به یک خط مشی سیاسی نبوده و تنها به یک رهبر پاسخگو نیستند.

سلسله وقایع روز یکشنبه در بولیوی در سراسر آمریکای لاتین طنین‌انداز شد. در ونزوئلا تحلیل‌گران گفتند دولت چپ‌گرای این کشور می‌تواند حملات رخ داده به سوسیالست‌ها در بولیوی را به عنوان سند و مدرک خطرناک بودن واگذاری داوطلبانه قدرت در نظر بگیرند.

مایکل شیفتر، رئیس موسسه موسوم به گفت‌وگوی بین آمریکایی در واشنگتن اظهار کرد:‌ در ونزوئلا هم شما شاهد هستید که مخالفان در بیانیه‌هایشان می‌گویند می‌خواهند با چپ‌گرایان همکاری کنند و هیچ گونه انتقام جویی وجود نخواهد داشت اما من فکر می‌کنم بعد از مشاهده اتفاقات رخ داده در بولیوی به این صحبت‌های آن‌ها با شک و تردید خیلی بیشتری نگریسته خواهد شد.

بحث بر سر اینکه آیا در بولیوی دموکراسی بازیافته شده و آیا در هم شکسته شده در سراسر منطقه بالا گرفته است.

سوسیالیست‌های تحت رهبری مورالس متهم به دزدیدن یک انتخابات شدند اما منتقدان گفتند تصمیم ارتش بولیوی برای لغو حمایت‌اش از وی و همچنین حاکمیت تیمی که او را از قدرت کنار گذاشت منطبق با قانون اساسی نبوده است.

درعین حال بسیاری از دیدگاه‌ها عمدتا بر مبنای خط مشی‌های ایدئولوژیکی مطرح شده و این موضوع نشان دهنده وجود شکاف‌های سیاسی در داخل کشورهای آمریکای لاتین و حساسیت آن‌ها به کلمه کودتا است. کلمه‌ای که یادآور مداخله‌های نظامی قرن بیستم در این منطقه که بسیاری از آن‌ها با حمایت ایالات متحده آمریکا اتفاق افتادند، بوده است.

در عین حال این کلمه توسط رهبران سرنگون شده استفاده می‌شود تا از خود در برابر جنبش‌های مدنی که به دنبال پاسخگو کردن رهبران خودکامه هستند، محافظت کنند.

نیکولاس سالدیاس یک محقق ارتش آمریکای لاتین در مرکز ویلسون گفت: تعیین اینکه چه چیزی یک کودتا را به وجود می‌آورد هر چه بیشتر سخت می‌شود. اوو مورالس کسی بوده که در تقلب انتخاباتی دست داشته است. شما می‌توانید استدلال کنید که نظم قانون اساسی به عنوان یک مولفه اساسی دموکراسی در هم شکسته شده است. در آن زمان نیروهای مسلح که برای وفادار بودن به قانون اساسی سوگند یاد کرده‌اند باید چکار کنند. برخی کشورها از سازمان کشورهای آمریکایی به سبب کنار ایستادن و نظاره کردن بر کنار گذاشته شدن مورالس از قدرت انتقاد کرده‌اند.

مارسلو ابرارد، وزیر امور خارجه مکزیک گفته است: ما قصد داریم برای تشکیل نشست فوری سازمان کشورهای آمریکایی درخواست بدهیم زیرا شاهد سکوت آن‌ها بوده‌ایم. اما سوال این است که چطور در مواجهه با رخدادهایی با این شدت می‌توان سکوت خود را حفظ کرد؟ مکزیک معتقد است آنچه در بولیوی رخ داد یک کودتا بوده است. چیزی که ما نمی‌توانیم تحمل کنیم این است که یک ارتش بیاید به یک رئیس جمهور بگوید باید از قدرت کنار برود. چیزی که اتفاق افتاد یک شکست برای کل قاره است.

او با اعلام پذیرش پیشنهاد پناهندگی مکزیک از سوی مورالس گفت: مکزیک به دلایل انسانی و وضعیت حاد در بولیوی که جان او را در خطر قرار داده است به مورالس پیشنهاد پناهندگی داده است. او این تصمیم دولت مکزیک را بخشی از سنت دیرینه این کشور در پیشنهاد پناهندگی به سرکوب شده‌های سیاسی دانست."