اردوغان به دنبال احیای امپراطوری عثمانی است؟

 نیک دانفوراث در فارین پالیسی نوشت: درگیری لفظی بین آنکارا و بغداد در چند هفته گذشته بر سر نقش ترکیه در آزاد سازی موصل به موج جدیدی از ملی گرایی و الحاق گرایی در بین رهبران و رسانه های ترکیه منجر شده است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در دو موقعیت جداگانه پیمان لوزان را مورد انتقاد قرار داده است. این معاهده مرزهای ترکیه مدرن را خلق کرد. اردوغان ظاهرا گسترش مرزهای کشور را در سر می پروراند. او گفت که اسکان اقلیت های ترکیه در خارج از مرزهای کنونی به نفع همه خواهد بود. ترکیه همچنین ادعاهایی را در مورد شهر موصل عراق مطرح کرده است. آنکارا در حال حاضر یک پایگاه نظامی کوچک در این شهر دارد. همچنین هم زمان با حمله نیروی هوایی ترکیه به نیروهای کرد در سوریه و تعقیب و گریز میان جنگنده های ترکیه و یونان بر فراز دریای اژه، رسانه های حامی دولت اردوغان نیز اخیرا مجموعه ای از نقشه های غیر دقیق با مرزهای جدید را تبلیغ کرده اند.

 در ادامه این مطلب آمده است: البته ترک ها به این زودی ها بخشی از خاک عراق را به خود ملحق نخواهند کرد. در هر صورت صحبت های اخیر اردوغان نشان می دهند که ملی گرایی ترکی هنوز نقش مهمی در شکل گیری سیاست های داخلی و خارجی این کشور دارد. اما با نگاهی به تاریخ منطقه پی می بریم این نوع تفکر ملی گرایانه می تواند به مداخلات نظامی و تنش هایی منجر شود که در نهایت امنیت و جایگاه منطقه ای ترکیه را تضعیف خواهد کرد.

اما نقشه های نمایش داده شده در تلویزیون ملی ترکیه دقیقا نقشه امپراطوری عثمانی نیستند. این نقشه ها حتی ارتباطی با دنیای مسلمانان یا ترک زبان ها ندارند. در واقع آن ها بر اساس تاریخ ترکیه در یک قرن گذشته طراحی شده اند و اطلاعات مفیدی در مورد افکار اردوغان فراهم می کنند. این نقشه ها ظاهرا مرزهای تعریف شده در پیمان میثاق ملی ترکیه را نشان میدهند. اردوغان اخیرا به نخست وزیر عراق پیشنهاد کرده بود که متن این سند را برای درک کردن ادعاهای ترکیه در مورد موصل بخواند. پیمان میثاق ملی در سال 1920 بعد از شکست امپراطوری عثمانی در جنگ جهانی اول امضا شد. این سند به طور ویژه به بخش هایی اشاره میکند که حکومت مرکزی ادعای مالکیت آن ها را داشت. بعد از آنکه رهبران امپراطوری عثمانی و متحدین در سال 1918 اعلام آتش بس کردند، ارتش عثمانی هنوز نواحی اشاره شده در معاهده میثاق ملی را تحت کنترل داشت. بخش های سوریه و عراق نیز در این نقشه حضور دارند.

اما رهبران متحدین به طور صریح به ترک ها گفته بودند که امپراطوری عثمانی بعد از 1918 نمیتواند همه این مناطق را تحت کنترل خود داشته باشد. این اختلافات دوباره به شروع درگیری بین نیروهای ترک تحت رهبری مصطفی آتاتورک و نیروهای اروپایی منجر شد. آتاتورک در نهایت توانست کشور ترکیه مدرن را پایه گذاری کند. در تاریخ رسمی ترکیه از آتاتورک به خاطر محقق کردن مرزهای مشخص شده در پیمان میثاق ملی تقدیر شده است. البته ترک ها در مورد این موضوع اغراق کرده اند، زیرا آن ها نتوانستند برخی نواحی همچون موصل را در چارچوب مرزهای خود نگه دارند.

اما در سال های اخیر اردوغان به دنبال القای این روایت بوده است که تمایل آتاتورک به ترک کردن نواحی همچون موصل و جزایر واقع در دریایی اژه در واقع خیانت به آرمان ترک ها بوده است.

یکی از اهداف اردوغان در ترکیه و عراق شکست دادن حزب کارگران پاکستان یا پ ک ک بوده است. اقلیت های ترک در کشورهای همسایه یکی از ابزارهای مهم سیاست خارجی ترکیه بوده اند. برای مثال می توان به تیپ سلطان مراد اشاره کرد که با محوریت ترکمن های سوریه تشکیل شده است و تحت حمایت آنکارا قرار دارد. دولت اردوغان در سال های گذشته از این نیروهای ترکمن برای مقابله با رژیم بشار اسد و همچنین پ ک ک بهره برداری کرده است. جمعیت ترکمن ساکن در اطراف شهر موصل نیز یکی از سرمایه های مهم آنکارا در داخل عراق بوده اند. نیروهای ویژه ارتش ترکیه از سال 2003 در حال همکاری برای نیروهای ترکمن عراقی برای مبارزه با اعضای پ ک ک در شمال عراق بوده اند.

اما اخیرا اردوغان عنصر جدیدی را به سیاست خارجی کشورش اضافه کرده است: فرقه گرایی سنی. او اخیرا در ارتباط با اوضاع موصل گفته بود که ترکیه هیچ وقت برادران عرب سنی خود را ترک نخواهد کرد. او به خوبی می داند که استفاده از این تاکتیک می تواند برای جلب حمایت داخلی و پیشبرد نیازهای سیاست خارجی ترکیه موثر باشد. سیاست فرقه گرایی آنکارا در موصل آشکار بوده است. دولت اردوغان بارها در مورد خطرات شبه نظامیان شیعه به جمعیت سنی هشدار داده است. اردوغان از این سیاست برای پیشبرد اهداف خود در سوریه نیز بهره گرفت. او در راستای سرنگون کردن رژیم اسد از شورشی های سنی حمایت کرده است.

سیاست کنونی ترکیه در خاورمیانه تا حدود زیادی ناشی از درگیری های این کشور با گروه پ ک ک بوده است. نیروهای پ ک ک در سال های گذشته توانستند به پیروزی های زیادی در شمال سوریه دست پیدا کنند. در سال 1998 آنکارا رهبران سوریه را تهدید کرد که در صورت پناه دادن به اعضای این گروه به خاک این کشور حمله خواهند کرد. در نهایت دمشق مجبور به موافقت با خواسته های ترکیه شد. عراق نیز بر همین اساس در طول دو دهه گذشته به ترکیه اجازه داده بود که پایگاه نظامی خود در نزدیکی موصل را حفظ کند. ترک ها از این پایگاه برای انجام حملات خود علیه پ ک ک استفاده می کنند. آنکارا همیشه مداخلات نظامی خود را با امنیت ملی ارتباط میدهد. امروزه دولت اردوغان تاکید می کند که هدف از حضور نیروهای ترکی در عراق پیشگیری از حملات تروریستی کردها در آینده است. بدون تردید تا زمانی که پ ک ک به حضور خود در داخل عراق ادامه دهد، آنکارا در مجامع داخل و بین المللی از این بهانه برای ادامه مداخلات نظامی در خارج از مرزهای خود استفاده خواهد کرد.

اردوغان علاوه بر توجیهات قوی، دینی و تاریخی از یک استدلال دیگر نیز برای مداخله در داخل عراق بهره می گیرد: آمریکا و روسیه همیشه حضور پررنگی در منطقه داشته اند، در حالی که از لحاظ تاریخی هیچ ارتباطی با این کشورها نداشته اند. او اشاره می کند که ترکیه دارای 220 مایل مرز مشترک با عراق است. او به حمله آمریکا به عراق در سال 2003 اشاره و این سوال را مطرح کرد که آیا صدام حسین آمریکایی ها را برای مداخله در عراق دعوت کرده بود. آنکارا تا زمانی که توسط دولت های همسایه به چالش کشیده نشود به مداخلات خود ادامه خواهد داد.